Konstitutsiyaning yuridik funksiyalari, konstitutsiyaning klassifikatsiyasi va turlari - Huquqshunoslik - Slaydlar

Konstitutsiyaning yuridik funksiyalari, konstitutsiyaning klassifikatsiyasi va turlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

770.5 KB

Ko'chirib olish

Konstitutsiyaning yuridik funksiyalari, konstitutsiyaning klassifikatsiyasi va turlari

Konstitutsiyaning funksiyalariKonstitutsiyaning funksiyalari  Konstitutsiya ijtimoiy hayotning barcha Konstitutsiya ijtimoiy hayotning barcha sohalariga bevosita ta`sir ko`rsatadi. Shu sohalariga bevosita ta`sir ko`rsatadi. Shu sohalarga qarab Konstitutsiyaning quyidagi sohalarga qarab Konstitutsiyaning quyidagi turli funksiyalarini ko`rsatish mumkin. turli funksiyalarini ko`rsatish mumkin.  Yuridik funksiyalari - huquqning asosiy Yuridik funksiyalari - huquqning asosiy manbai.manbai.  Siyosiy funksiyalari davlat hokimiyatining Siyosiy funksiyalari davlat hokimiyatining tashkil etilishining asoslarini o`rnatadi.tashkil etilishining asoslarini o`rnatadi.  Mafkuraviy funksiyalari jinoyatning eng Mafkuraviy funksiyalari jinoyatning eng asosiy ma`naviy-g`oyaviy qadriyatlarini asosiy ma`naviy-g`oyaviy qadriyatlarini mustahkamlaydi. mustahkamlaydi.

Konstitutsiyaning yuridik mazmuniKonstitutsiyaning yuridik mazmuni  Konstitutsiyalarning yuridik mazmuni uning tarkibini tashkil Konstitutsiyalarning yuridik mazmuni uning tarkibini tashkil etuvchi normalarda ifodalanib, ushbu konstitutsiyaviy etuvchi normalarda ifodalanib, ushbu konstitutsiyaviy normalar shaxs, jamiyat va davlat uchun muhim ahamiyatga normalar shaxs, jamiyat va davlat uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. ega bo`lgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yuridik O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yuridik mazmunini quyidagi konstitutsiyaviy normalar tashkil etadi:mazmunini quyidagi konstitutsiyaviy normalar tashkil etadi:  a) qonun chiqaruvchi;a) qonun chiqaruvchi;  b) ijroiya; b) ijroiya;  v) sud organlari faoliyatini konstitutsiyaviy v) sud organlari faoliyatini konstitutsiyaviy  asoslarini yaratuvchi;asoslarini yaratuvchi;  Fuqarolik jamiyati asoslarini tashkil etuvchi;Fuqarolik jamiyati asoslarini tashkil etuvchi;  Tashqi siyosat asoslarini tashkil qiluvchi;Tashqi siyosat asoslarini tashkil qiluvchi;  Moliya, mudofaa, xavfsizlik masalalarini tashkil etuvchi;Moliya, mudofaa, xavfsizlik masalalarini tashkil etuvchi;  Inson huquqlari va erkinliklarini tartibga soluvchi normalar;Inson huquqlari va erkinliklarini tartibga soluvchi normalar;  Bugungi kunga kelib Konstitutsiyalarning konstitutsiyaviy Bugungi kunga kelib Konstitutsiyalarning konstitutsiyaviy tartibga solish predmeti doirasining kengayib borishi esa tartibga solish predmeti doirasining kengayib borishi esa hozirgi zamon Konstitutsiyalariga xos alohida xususiyat hozirgi zamon Konstitutsiyalariga xos alohida xususiyat sifatida e`tirof etiladi. sifatida e`tirof etiladi.

Konstitutsiyaning yuridik Konstitutsiyaning yuridik hususiyatlarihususiyatlari  Konstitutsiya eng muhim yuridik hujjat, Konstitutsiya eng muhim yuridik hujjat, oliy normativ - huquqiy akt sifatida oliy normativ - huquqiy akt sifatida quyidagi jihatlari bilan ajralib turadi.quyidagi jihatlari bilan ajralib turadi.  Konstitutsiya davlatning Asosiy Konstitutsiya davlatning Asosiy Qonunidir. Qonunidir.  Konstitutsiya - oliy yuridik kuchga ega.Konstitutsiya - oliy yuridik kuchga ega.  Konstitutsiya alohida tartibda qabul Konstitutsiya alohida tartibda qabul qilinadi va o`zgartiriladi.qilinadi va o`zgartiriladi.  Konstitutsiya muhim siyosiy hujjatdir.Konstitutsiya muhim siyosiy hujjatdir.  Konstitutsiya muhim mafkuraviy Konstitutsiya muhim mafkuraviy hujjatdir. hujjatdir.  Konstitutsiya muhim yuridik hujjatdir. Konstitutsiya muhim yuridik hujjatdir.  Konstitutsiya milliy huquqiy tizimning Konstitutsiya milliy huquqiy tizimning o`zagini tashkil etadi. o`zagini tashkil etadi.  Konstitutsiya - huquqiy tarbiya va Konstitutsiya - huquqiy tarbiya va huquqiy madaniyatning asosihuquqiy madaniyatning asosi

 Konstitutsiyaviy huquq fanida Konstitutsiya tushunchasi ikki xil Konstitutsiyaviy huquq fanida Konstitutsiya tushunchasi ikki xil ma`noga ega deb qaraladi. Shu ma`noda formal va moddiy ma`noga ega deb qaraladi. Shu ma`noda formal va moddiy Konstitutsiya farqlanadi. Konstitutsiya farqlanadi.  Hozirgi zamon konstitutsiyaviy huquq fanida formal Konstitutsiya Hozirgi zamon konstitutsiyaviy huquq fanida formal Konstitutsiya deganda boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga nisbatan yuqori deganda boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga nisbatan yuqori yuridik kuchga ega bo`lgan, qabul qilinishi va o`zgartirilishi yuridik kuchga ega bo`lgan, qabul qilinishi va o`zgartirilishi alohida tartibda amalga oshiriladigan qonun tushuniladi. alohida tartibda amalga oshiriladigan qonun tushuniladi.  Moddiy ma`nodagi Konstitutsiya deganda esa davlat Moddiy ma`nodagi Konstitutsiya deganda esa davlat hokimiyatini tashkil etishni tartibga soluvchi normalar yig`indisi hokimiyatini tashkil etishni tartibga soluvchi normalar yig`indisi tushuniladi. Bundagi asosiy narsa tartibga solish predmeti va tushuniladi. Bundagi asosiy narsa tartibga solish predmeti va ijtimoiy munosabatlarni mazmunidir.ijtimoiy munosabatlarni mazmunidir.  Fransuz olimi F.Ardan: "Konstitutsiya - davlat hokimiyatining Fransuz olimi F.Ardan: "Konstitutsiya - davlat hokimiyatining sinonimidir. Shuning uchun hatto yozma hujjat bo`lmaganda sinonimidir. Shuning uchun hatto yozma hujjat bo`lmaganda ham davlat o`z Konstitutsiyasiga ham ega bo`ladi. Agar davlat ham davlat o`z Konstitutsiyasiga ham ega bo`ladi. Agar davlat yozma hujjat ega bo`lganda ham Konstitutsiyani o`zida aks yozma hujjat ega bo`lganda ham Konstitutsiyani o`zida aks ettirmaydi", -deb yozgan edi.ettirmaydi", -deb yozgan edi.  Zamonaviy konstitutsiyaviy huquq fanida moddiy yoki amaliy Zamonaviy konstitutsiyaviy huquq fanida moddiy yoki amaliy Konstitutsiya deganda davlat hokimiyatini hayotdagi amalga Konstitutsiya deganda davlat hokimiyatini hayotdagi amalga oshirilishi tushiniladi.oshirilishi tushiniladi.  Moddiy Konstitutsiya-real harakatdagi amaliy Konstitutsiyadir. Moddiy Konstitutsiya-real harakatdagi amaliy Konstitutsiyadir.  Formal yoki yuridik Konstitutsiya-davlatning asosiy qonunidir. Formal yoki yuridik Konstitutsiya-davlatning asosiy qonunidir. Yuridik Konstitutsiya davlat hokimiyatini tashkil etish va shaxsni Yuridik Konstitutsiya davlat hokimiyatini tashkil etish va shaxsni huquqiy maqomini belgilash asoslarini mustahkamlaydi.huquqiy maqomini belgilash asoslarini mustahkamlaydi.

Konstitutsiya klassifikatsiyasi Konstitutsiya klassifikatsiyasi va turlariva turlari  Turli asoslarga ko`ra konstitutsiya Turli asoslarga ko`ra konstitutsiya quyidagilarga bo`linadi:quyidagilarga bo`linadi:  KodKod ее kslashtirilgan va kslashtirilgan va kodkod ее kslashtirilmagan;kslashtirilmagan;  Tirik va o`lik;Tirik va o`lik;  Huquqiy (yuridik) va daliliy;Huquqiy (yuridik) va daliliy;  Haqiqiy va soxta;Haqiqiy va soxta;  Egiluvchan va qat'iy.Egiluvchan va qat'iy.

 Zamonaviy ko`pgina konstitutsiyalar Zamonaviy ko`pgina konstitutsiyalar  kodkod ее kslashtirilgan shaklda qabul kslashtirilgan shaklda qabul qilinadi. Bu dqilinadi. Bu d ее gani konstitutsiya, gani konstitutsiya, qoidaga binoan yagona, qoidaga binoan yagona, tizimlashtirilgan va mantiqiy tizimlashtirilgan va mantiqiy mohiyatga ega bo`lgan hujjat mohiyatga ega bo`lgan hujjat ekanligidan dalolat bekanligidan dalolat b ее radi.radi.  Lekin dunyoda kodLekin dunyoda kod ее kslashtirilmagan kslashtirilmagan konstitutsiyalarni qabul qilgan konstitutsiyalarni qabul qilgan davlatlar ham uchrab turadi. Buyuk davlatlar ham uchrab turadi. Buyuk Britaniya, Britaniya, ShvShv ее tsiya vatsiya va Isroil Isroil kabi kabi mamlakatlarda konstitutsiya yagona mamlakatlarda konstitutsiya yagona hujjatni tashkil etmaydi, u bir nhujjatni tashkil etmaydi, u bir n ее chta chta konstitutsion xaraktkonstitutsion xarakt ее rga ega bo`lgan rga ega bo`lgan masalalarni boshharuvchi muhim masalalarni boshharuvchi muhim qonunlar majmuidir.qonunlar majmuidir.

 Anglosakson huquqiy tizimi mavjud bo`lgan Anglosakson huquqiy tizimi mavjud bo`lgan mamlakatlarda «tirik» va «o`lik» mamlakatlarda «tirik» va «o`lik» konstitutsiyalar ajralib turadi. Bu ma'noda konstitutsiyalar ajralib turadi. Bu ma'noda AQSh konstitutsiyasini aytishimiz mumkin. AQSh konstitutsiyasini aytishimiz mumkin. AQShning 1787 yildagi konstitutsiyasi (ya'ni AQShning 1787 yildagi konstitutsiyasi (ya'ni 200 yil oldin qabul qilingan) o`lik hisoblanadi, 200 yil oldin qabul qilingan) o`lik hisoblanadi, chunki u juda eskirgan, arxaik va yuzaki chunki u juda eskirgan, arxaik va yuzaki haralgan konstitutsiya bo`lib, faqat haralgan konstitutsiya bo`lib, faqat asosiylarning asosiysini tartibga soladi. Agar asosiylarning asosiysini tartibga soladi. Agar uni (Oliy sud) sud'yalar tomonidan uni (Oliy sud) sud'yalar tomonidan sharhlanmaganda, u bilan yashash juda qiyin sharhlanmaganda, u bilan yashash juda qiyin bo`lar edi. O`nlab konstitutsiya mazmunini bo`lar edi. O`nlab konstitutsiya mazmunini tushuntirib btushuntirib b ее ruvchi Oliy sud qarorlari aynan ruvchi Oliy sud qarorlari aynan tirik konstitutsiya sarasiga kiradi.tirik konstitutsiya sarasiga kiradi.  Konstitutsiyani sharhlash huquqiga ega Konstitutsiyani sharhlash huquqiga ega bo`lgan anglosakson mamlakatlarining sudlari bo`lgan anglosakson mamlakatlarining sudlari o`z qarorlari bilan shu davlatning tirik o`z qarorlari bilan shu davlatning tirik konstitutsiyasini joriy qiladi.konstitutsiyasini joriy qiladi.

 Konstitutsiyalar huquqiy va Konstitutsiyalar huquqiy va daliliy bo`lishi mumkin.«Huquqiy daliliy bo`lishi mumkin.«Huquqiy konstitutsiya» bu, qoq`ozdagi konstitutsiya» bu, qoq`ozdagi konstitutsiyadir. Lekin «Daliliy konstitutsiyadir. Lekin «Daliliy konstitutsiya» esa, qoq`ozdagi konstitutsiya» esa, qoq`ozdagi konstitutsiyaga mos tushmasligi konstitutsiyaga mos tushmasligi mumkin bo`lgan qayotdagi mumkin bo`lgan qayotdagi konstitutsiyadir. Masalan konstitutsiyadir. Masalan avtoritar va totalitar davlatning avtoritar va totalitar davlatning konstitutsiyalarida inson konstitutsiyalarida inson huquqlari va erkinliklarihuquqlari va erkinliklari normalarda mustah amlangan, normalarda mustah amlangan, lyokin amaldagi o`rniga klyokin amaldagi o`rniga k ее lsak, lsak, hokimiyatlar tomonidan nazorat hokimiyatlar tomonidan nazorat qilinmaydi va shu huquqlarni qilinmaydi va shu huquqlarni himoya qiluvchi alohida himoya qiluvchi alohida mm ее xanizm ham ishlab xanizm ham ishlab chiqilmagan. Boshqa misol: chiqilmagan. Boshqa misol: GitlGitl ее r Gr G ее rmaniyasi o`z faoliyatini rmaniyasi o`z faoliyatini olib borish davomida olib borish davomida «d«d ее mokratik» Vmokratik» V ее ymar ymar konstitutsiyasining ko`pgina konstitutsiyasining ko`pgina jihatlariga amal qilinmagan.jihatlariga amal qilinmagan.

 Huquqiy va daliliy konstitutsiyalar mazmuni haqiqiy va Huquqiy va daliliy konstitutsiyalar mazmuni haqiqiy va soxta konstitutsiyalar mazmuniga juda yaqin. haqiqiy soxta konstitutsiyalar mazmuniga juda yaqin. haqiqiy konstitutsiya -qayotga tadbiq qilingan va unga muvofiq konstitutsiya -qayotga tadbiq qilingan va unga muvofiq ijtimoiy munosabatlarda o`z aksini topadi.ijtimoiy munosabatlarda o`z aksini topadi.  Soxta konstitutsiyalar haqiqat bilan birlasha olmaydi va Soxta konstitutsiyalar haqiqat bilan birlasha olmaydi va amaliyotda o`z aksini topmaydi. Shunday qilib, agar amaliyotda o`z aksini topmaydi. Shunday qilib, agar zamonaviy AQSh uchun totalitar sotsialistik konstitutsiya zamonaviy AQSh uchun totalitar sotsialistik konstitutsiya qabul qilinsa, unda bu konstitutsiya soxta bo`ladi, chunki qabul qilinsa, unda bu konstitutsiya soxta bo`ladi, chunki AQShning ijtimoiy munosabatlari o`zgachadir, undan tubdan AQShning ijtimoiy munosabatlari o`zgachadir, undan tubdan farq qiladi. Agar Xitoy oldingi burjua konstitutsiyasini qabul farq qiladi. Agar Xitoy oldingi burjua konstitutsiyasini qabul qilsa, xuddi yuqoridagi holat qaytariladi.qilsa, xuddi yuqoridagi holat qaytariladi.  Konstitutsiyaga o`zgartirish kiritish imkoniyatiga ko`ra Konstitutsiyaga o`zgartirish kiritish imkoniyatiga ko`ra egiluvchan va qat'iy konstitutsiyalarga bo`linadi. Egiluvchan egiluvchan va qat'iy konstitutsiyalarga bo`linadi. Egiluvchan konstitutsiya – bu uning matniga o`zgartirish kiritish oson konstitutsiya – bu uning matniga o`zgartirish kiritish oson bo`lgan turidir.bo`lgan turidir.

 Ko`p hollarda egiluvchan konstitutsiyalarda Ko`p hollarda egiluvchan konstitutsiyalarda o`zgartirishlar hozirjavoblik bilan amalga o`zgartirishlar hozirjavoblik bilan amalga oshiriladi. Masalan, Buyuk Britaniya oshiriladi. Masalan, Buyuk Britaniya konstitutsiyasiga shunday konstitutsiya sifatida konstitutsiyasiga shunday konstitutsiya sifatida murojaat etishi mumkin. Parlammurojaat etishi mumkin. Parlam ее nt akt nt akt chiqaradi dchiqaradi d ее guncha, konstitutsiyaga guncha, konstitutsiyaga o`zgartirishlar kiritilib bo`linadi. RSFSRning 1978 o`zgartirishlar kiritilib bo`linadi. RSFSRning 1978 yildagi konstitutsiyaning 1989-1993 yil nashr yildagi konstitutsiyaning 1989-1993 yil nashr etilganini ham egiluvchan konstitutsiya detilganini ham egiluvchan konstitutsiya d ее ya ya olamiz, chunki unga o`nlab o`zgartirishlar va olamiz, chunki unga o`nlab o`zgartirishlar va tuzatishlar kiritilgan.tuzatishlar kiritilgan.  O`zgartirishlar kiritish bir muncha murakkab O`zgartirishlar kiritish bir muncha murakkab bo`lgan konstitutsiyalarni qat'iy konstitutsiya bo`lgan konstitutsiyalarni qat'iy konstitutsiya dd ее b aytsak bo`ladi. Konstitutsiyalarni qat'iy b aytsak bo`ladi. Konstitutsiyalarni qat'iy turiga aylantirish uchun bir nturiga aylantirish uchun bir n ее cha usullar cha usullar mavjud. Buning uchun quyidagilar kiritiladi:mavjud. Buning uchun quyidagilar kiritiladi:

 O`zgartirishlar kiritishda vakolatli O`zgartirishlar kiritishda vakolatli ovoz miqdori (2|3, 3|5, 3|4) xisobga ovoz miqdori (2|3, 3|5, 3|4) xisobga olinadi;olinadi;  Ikki votum usulini (1 ta'sis majlisi Ikki votum usulini (1 ta'sis majlisi yoki 1 syoki 1 s ее ssiya davomida 2 ovoz ssiya davomida 2 ovoz bb ее rish yo`li bilan amalga oshiriladi, rish yo`li bilan amalga oshiriladi, agar murakkab bo`lsa, u holda agar murakkab bo`lsa, u holda faqat parlamfaqat parlam ее ntning turli a'zolari ntning turli a'zolari tomonidan qabul qilinadi);tomonidan qabul qilinadi);  ParlamParlam ее ntning yangi tarkibi ntning yangi tarkibi asosida konstitutsiyani qabul qilish asosida konstitutsiyani qabul qilish uchun alohida parlamuchun alohida parlam ее ntning qayta ntning qayta saylovini;saylovini;  O`zgartirishlarni rO`zgartirishlarni r ее ff ее rr ее ndumda ndumda tasdiqlash uchun;tasdiqlash uchun;  O`zgartirishlarni fO`zgartirishlarni f ее dd ее ratsiya ratsiya sub'sub' ее ktlarining qonun chiqaruvchi ktlarining qonun chiqaruvchi organlari tomonidan ratifikatsiya organlari tomonidan ratifikatsiya qilishni.qilishni.  O`ta qat'iy konstitutsiya dO`ta qat'iy konstitutsiya d ее b, b, o`zgartirishlar kiritishning ho`zgartirishlar kiritishning h ее ch iloji ch iloji bo`lmagan konstitutsiyaga aytiladi.bo`lmagan konstitutsiyaga aytiladi.

Konstitutsiyaning rivojlanish Konstitutsiyaning rivojlanish bosqichlari.bosqichlari.  Turli vaqtlarda turli onstitutsiyalar qabul qilingan. Har bir Turli vaqtlarda turli onstitutsiyalar qabul qilingan. Har bir konstitutsiya o`ta aniq va tarixiy davr asarlari (izlari)ni o`zida konstitutsiya o`ta aniq va tarixiy davr asarlari (izlari)ni o`zida mujassam ettiradi va u o`sha davrdagi ijtimoiy munosabatlarni va mujassam ettiradi va u o`sha davrdagi ijtimoiy munosabatlarni va ma'lum davrdagi hamda ma'lum davlatdagi eng katta ma'lum davrdagi hamda ma'lum davlatdagi eng katta konstitutsion mustahkamlikka ega bo`lgan ehtiyojni tartibga konstitutsion mustahkamlikka ega bo`lgan ehtiyojni tartibga soladi.soladi.  Konstitutsiya va uning o`rganadigan masalalarining qabul Konstitutsiya va uning o`rganadigan masalalarining qabul qilinishi uchun ma'lum faktorlar ta'sir etadi. Ulardan eng asosiylari:qilinishi uchun ma'lum faktorlar ta'sir etadi. Ulardan eng asosiylari:  Jamiyatda sinfiy tabahalanish kuchining taqsimlanishi;Jamiyatda sinfiy tabahalanish kuchining taqsimlanishi;  Hokimiyatning u yoki bu jamiyat qatlamga tHokimiyatning u yoki bu jamiyat qatlamga t ее gishliligi;gishliligi;  Amaldagi shaxsiy munosabatlar ishlab chiqarish kuchlarining va Amaldagi shaxsiy munosabatlar ishlab chiqarish kuchlarining va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi darajasi;ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi darajasi;  Xalq mXalq m ее ntalitntalit ее ti;ti;  Jamiyatdagi madaniyat darajasi;Jamiyatdagi madaniyat darajasi;  Xalq va davlatning tarixiy o`tmishi;Xalq va davlatning tarixiy o`tmishi;  Konstitutsiyaning boshqa davlatlarga ta'siri;Konstitutsiyaning boshqa davlatlarga ta'siri;  Bosqinchilik kuchlarining xorijiy mamalakatlarga ta'siri (kam Bosqinchilik kuchlarining xorijiy mamalakatlarga ta'siri (kam qollarda).qollarda).

 Konstitutsiyalar aksariyati burjuaziya dKonstitutsiyalar aksariyati burjuaziya d ее mokratiyasi va kapitalizm mokratiyasi va kapitalizm hamda boshqa maqsadlarga erishish yo`lida mutloq chilikka qarshi hamda boshqa maqsadlarga erishish yo`lida mutloq chilikka qarshi kurashish maqsadida qabul qilingan.kurashish maqsadida qabul qilingan.  Konstitutsiyaning 2-bosqichi (1918-1948y) 1-jahon urushi natijasida Konstitutsiyaning 2-bosqichi (1918-1948y) 1-jahon urushi natijasida dunyoda ulkan o`zgarishlar sodir bo`ldi:dunyoda ulkan o`zgarishlar sodir bo`ldi:  Birinchidan, anglotilliklar (Buyuk Britaniya va AQSh) nBirinchidan, anglotilliklar (Buyuk Britaniya va AQSh) n ее mistilliklar mistilliklar (G(G ее rmaniya, Avstriya-Vrmaniya, Avstriya-V ее ngriya)ga qatti? zarba bngriya)ga qatti? zarba b ее radilar. Ular radilar. Ular dunyoda va dunyoda va ЕЕ vropada vropada ЕЕ vropaning shaxsiy tartibini o`rnatib bvropaning shaxsiy tartibini o`rnatib b ее rib, rib, dunyo xaritasini o`z foydalari hisobiga andozalab oldilar (1919 dunyo xaritasini o`z foydalari hisobiga andozalab oldilar (1919 yildagi Vyildagi V ее rsal shartnomasi, mandat tizimi, Millatlar ligasi va rsal shartnomasi, mandat tizimi, Millatlar ligasi va boshhalar);boshhalar);  Ikkinchidan, urush natijasida dunyodagi yirik impIkkinchidan, urush natijasida dunyodagi yirik imp ее riyalar quladi – riyalar quladi – GG ее rmaniya, Avstriya-Vrmaniya, Avstriya-V ее ngriya, Rossiya, Turkiya;ngriya, Rossiya, Turkiya;  Uchinchidan, Uchinchidan, ЕЕ vropa xaritasida yangi davlatlar soni oshdi (ular vropa xaritasida yangi davlatlar soni oshdi (ular VV ее rsal davlatlar drsal davlatlar d ее b nomlangan): Latviya, Litva, Esto niya, Vb nomlangan): Latviya, Litva, Esto niya, V ее ymar ymar GG ее rmaniyasi, uncha katta bo`lmagan Avstriya Rrmaniyasi, uncha katta bo`lmagan Avstriya R ее spublikasi, spublikasi, VV ее ngriya, Chngriya, Ch ее xoslavakiya, Yugoslaviya, Pol sha, Finlyandiya;xoslavakiya, Yugoslaviya, Pol sha, Finlyandiya;  To`rtinchidan, aksariyat mamlakatlarda impTo`rtinchidan, aksariyat mamlakatlarda imp ее rializmga qar shi rializmga qar shi milliy va sotsialistik inqiloblar bo`lib o`tdi (Rossiya, Gmilliy va sotsialistik inqiloblar bo`lib o`tdi (Rossiya, G ее r maniya, r maniya, Avstriya-VAvstriya-V ее ngriya, Mngriya, M ее ksika va boshhalar);ksika va boshhalar);  BB ее shinchidan, ma'naviy hadriyatlar o`zgardi (Konstitutsiya, shinchidan, ma'naviy hadriyatlar o`zgardi (Konstitutsiya, parlamparlam ее ntarizm va inson huquqlariga bo`lgan hurmat yanada oshdi).ntarizm va inson huquqlariga bo`lgan hurmat yanada oshdi).  1918 yilda qabul qilingan yangi konstitutsiyalar oldingi 1918 yilda qabul qilingan yangi konstitutsiyalar oldingi konstitutsiyalardan tubdan farq qiladi:konstitutsiyalardan tubdan farq qiladi:

Konstitutsiyani qabul qilish Konstitutsiyani qabul qilish usullariusullari  Konstitutsiyaning qabul qilishning quyidagi usullarini ko`rsatish Konstitutsiyaning qabul qilishning quyidagi usullarini ko`rsatish mumkin:mumkin:  Ta`sis (konstitutsiyaviy) majlis tomonidan. Braziliya (1988), Ta`sis (konstitutsiyaviy) majlis tomonidan. Braziliya (1988), Portugaliya (1976), Bolgariya (1991), Ruminiya (1991) Portugaliya (1976), Bolgariya (1991), Ruminiya (1991) Konstitutsiyalari shu usul bilan qabul qilingan. Konstitutsiyalari shu usul bilan qabul qilingan.  Amaldagi parlament tomonidan - O`zbekiston (1992) Xitoy (1992), Amaldagi parlament tomonidan - O`zbekiston (1992) Xitoy (1992), Tanzaniya (1977) Konstitutsiyalari misolida.Tanzaniya (1977) Konstitutsiyalari misolida.  Referendum yo`li bilan - Rossiya (1993), Fransiya (1958), Qozog`iston Referendum yo`li bilan - Rossiya (1993), Fransiya (1958), Qozog`iston (1995), Kuba (1976), Chili (1980) kabi davlat konstitutsiyalari (1995), Kuba (1976), Chili (1980) kabi davlat konstitutsiyalari referendum yo`li bilan qabul qilingan. referendum yo`li bilan qabul qilingan.  Ko`pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda Konstitutsiyalar hadya etish Ko`pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda Konstitutsiyalar hadya etish yo`li bilan ham qabul qilinadi. Hadya etishning 3 yo`li mavjud:yo`li bilan ham qabul qilinadi. Hadya etishning 3 yo`li mavjud:  1. Mutlaq monarxiya sharoitida Konstitutsiyani o`z xalqiga podsho, 1. Mutlaq monarxiya sharoitida Konstitutsiyani o`z xalqiga podsho, qirol, sulton, monarx hadya qiladi. Buni Nepal (1962), Saudiya qirol, sulton, monarx hadya qiladi. Buni Nepal (1962), Saudiya Arabistoni (1992) Konstitutsiyalari misolida ko`rishimiz mumkin.Arabistoni (1992) Konstitutsiyalari misolida ko`rishimiz mumkin.  2. Metropoliya mustamlakachi davlat o`z mustamlakasiga 2. Metropoliya mustamlakachi davlat o`z mustamlakasiga Konstitutsiya hadya qiladi va uning mustaqil davlatligini tan oladi. Konstitutsiya hadya qiladi va uning mustaqil davlatligini tan oladi. Buyuk Britaniya 1979 yil Zimbabvega Konstitutsiya hadya qilgan.Buyuk Britaniya 1979 yil Zimbabvega Konstitutsiya hadya qilgan.  3. Harbiy yoki revolyutsion Kengash Konstitutsiyani hadya qiladi. 3. Harbiy yoki revolyutsion Kengash Konstitutsiyani hadya qiladi. Masalan, Misr, Suriya, Iroq, Afg`oniston Konstitutsiyalari shu tarzda Masalan, Misr, Suriya, Iroq, Afg`oniston Konstitutsiyalari shu tarzda qabul qilingan.qabul qilingan.

 KonstitutsiyaKonstitutsiya o`z mohiyatiga ko`ra birinchidan, o`z mohiyatiga ko`ra birinchidan, dastlabki, ya`ni normativ – huquqiy xujjatning kuchga dastlabki, ya`ni normativ – huquqiy xujjatning kuchga kirguniga qadar tekshirilishi va ikkinchidan, keyingi, kirguniga qadar tekshirilishi va ikkinchidan, keyingi, ya`ni normativ – huquqiy xujjatning kuchga kirganidan ya`ni normativ – huquqiy xujjatning kuchga kirganidan so`ng tekshirilishi iborat.so`ng tekshirilishi iborat.  Huquqiy oqibatlarga ko`ra konstitutsiyaviy nazorat qaror Huquqiy oqibatlarga ko`ra konstitutsiyaviy nazorat qaror qiluvchi va tavsiyaviy nazoratga bo`linadi. Qaror qiluvchi qiluvchi va tavsiyaviy nazoratga bo`linadi. Qaror qiluvchi konstitutsiyaviy nazoratda konstitutsiyaviy deb topilgan konstitutsiyaviy nazoratda konstitutsiyaviy deb topilgan normativ- huquqiy xujjat o`zining yuridik kuchini normativ- huquqiy xujjat o`zining yuridik kuchini yo`qotadi. Tavsiyaviy konstitutsiyaviy nazoratda esa shu yo`qotadi. Tavsiyaviy konstitutsiyaviy nazoratda esa shu me`yoriy huquqiy xujjatni qabul qilgan organga uni me`yoriy huquqiy xujjatni qabul qilgan organga uni bekor qilish tavsiya etiladi.bekor qilish tavsiya etiladi.  Majburiyligi darajasiga ko`ra konstitutsiyaviy nazorat Majburiyligi darajasiga ko`ra konstitutsiyaviy nazorat majburiy va fakultativ turlarga bo`linadi. Majburiy majburiy va fakultativ turlarga bo`linadi. Majburiy konstitutsiyaviy nazorat qonun talabiga muvofiq amalga konstitutsiyaviy nazorat qonun talabiga muvofiq amalga oshiriladi. Fakultativ-konstitutsiyaviy nazorat esa oshiriladi. Fakultativ-konstitutsiyaviy nazorat esa vakolati bo`lmagan subyekt tashabbusi bilan o`tkaziladi.vakolati bo`lmagan subyekt tashabbusi bilan o`tkaziladi.

O'xshashlar

Konstitutsiyaning rivojlanish bosqichlari

О`zbekiston respublikasi prezidentining konstitutsiyaviy, huquqiy maqomi

O’zbekiston Respublikasida Prezidentlik institutining joriy etilishi

O’zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining konstitutsiyaviy maqomi

Inson va fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy hamda ijtimoiy huquq va erkinliklari