Konstitutsiyaning rivojlanish bosqichlari - Huquqshunoslik - Slaydlar

Konstitutsiyaning rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

848 KB

Ko'chirib olish

Konstitutsiyaning rivojlanish bosqichlari

KONSTITUTSIYANING RIVOJLANISH BOSQICHLARI  Reja:  1. O’zbekistonning Konstitutsiyalarining tarixiy yo’li  2.1917- yildan so’ng o’rta osiyoda vujudga kelgan Respubliklarining huquqiy maqomi  3. Turkiston ASSR konstitusiyasi Xorazm XSSR konstitusiyasi Buxoro XSR konstitutsiyalari  4. O’zbekiston SSSR ning 1927, 1937, 1978 yilgi konstitusiyalari.

 Mamlakatimiz bundan 19 yil oldin o‘z mustaqilligini e’lon qilib, tarixiy taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. O‘tgan davr mobaynida bosib o‘tgan murakkab, ayni paytda sharafli yo‘limizga nazar tashlar ekanmiz, Vatanimiz ozodligi naqadar mashaqqatli va tinimsiz kurashlar, xalqimizning qanday og‘ir va fidokorona mehnati evaziga qo‘lga kiritilgani, mustaqil taraqqiyotimiz davomida amalga oshirgan ishlarimiz, erishgan natijalarimiz beixtiyor ko‘z o‘ngimizdan o‘tadi.  Ma’lumki, sobiq sovet tizimi qat’iy markazlashtirilgan holda rejalashtirish va taqsimlash usuliga asoslangan edi. Ana shu tizimga xos bo‘lgan illatlar bilan bir qatorda respublikamiz iqtisodiyotining biryoqlama rivojlanib, xomashyo tayyorlashga yo‘naltirilgani, iqtisodiyotga, ekologiya va aholi genofondiga halokatli ta’sir o‘tkazadigan paxta yakkahokimligining misli ko‘rilmagan darajaga yetgani o‘sha paytda yurtimizdagi vaziyatni jar yoqasiga olib kelib qo‘ygan edi.

 Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ana shu holatlarning barchasi e’tiborga olinib, mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab dunyo tajribasini har tomonlama o‘rganish asosida mamlakatimizda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik davlat barpo etish dasturi ishlab chiqildi. Unda milliy urf-odat va an’analarimizni asrab-avaylash va yanada mustahkamlash, umumbashariy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish orqali O‘zbekistonning jahon hamjamiyati bilan uyg‘un va hamohang rivojlanishiga alohida e’tibor qaratildi  Davlatimiz rahbari “O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li” risolasida xalqimiz bosib o‘tgan milliy taraqqiyot yo‘lini chuqur tahlil etib, bu borada ikki tarixiy davr muhim o‘rin tutganini har tomonlama asoslab bergan edi. Avvalo, o‘tish davri va milliy davlatchilik asoslarini shakllantirish bilan bog‘liq birinchi galdagi islohot va o‘zgarishlarni o‘z ichiga olgan dastlabki bosqich – 1991 yildan 2000 yilgacha bo‘lgan davr mamlakatimiz va xalqimiz hayotida beqiyos va ulkan, tom ma’noda tarixiy iz qoldirgan davr bo‘ldi.

 Shu bilan birga, mamlakatimizni faol demokratik yangilash, isloh etish va modernizatsiya qilish davri – 2001 yildan bugungi kungacha bo‘lgan muddatni o‘z ichiga olgan navbatdagi bosqich esa iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish, siyosiy hayotimizni, qonunchilik, sud-huquq tizimi va ijtimoiy-gumanitar sohalarni izchil isloh qilish, aholi hayot darajasining muttasil o‘sib borishini ta’minlash borasida yanada muhim ahamiyat kasb etdi.  Bu xususda so‘z borganda, mustaqillik yillarida erishilgan barcha yutuq va marralar – avvalambor, mamlakatimiz iqtisodiyotini isloh etish, erkinlashtirish va modernizatsiya qilish, uning tarkibiy tuzilishini diversifikatsiya qilish bo‘yicha o‘z vaqtida boshlangan, har tomonlama puxta o‘ylangan, uzoq istiqbolga mo‘ljallangan siyosatning natijasi ekaniga takror-takror ishonch hosil qilamiz.

 Yurtimizda o‘tgan yillar davomida davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi va boshqa institutsional tizimlari aynan ana shu tamoyillar negizida shakllanib, faoliyat olib bordi, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor dastur va rejalari, jumladan, Inqirozga qarshi choralar dasturi ham shu asosda ishlab chiqilib, bosqichma- bosqich amalga oshirildi. Shuning hisobidan biz bugungi kunda sobiq sovet tuzumidan qolgan og‘ir illatlarning xatarli tahdidlarini yengib o‘tish, jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozining salbiy ta’siridan saqlanish uchun ishonchli to‘siq va mustahkam poydevor yaratish bilan birga, milliy iqtisodiyotimizning barqaror va jadal rivojlanishini, aholimizning hayot darajasi va farovonligi uzluksiz oshib borishini ta’minlashga erishmoqdamiz.

 1917-yil 15-noyabrda qabul qilingan “Rossiya xalqlari huquqlari deklaratsiyasi” Rossiya xalqlarining tengligi va erkinligini e`lon qildi va ularga o`z davlatlarini tuzishga imkoniyat yaratdi. 1917-yil 14-noyabrda Toshkentda sovet hokimiyati o`rnatildi va u Turkistonning viloyat va shaharlariga juda tez tarqala boshladi. 1918-yil 1-mayda o`tkazilgan sovetlarning V-butunTurkiston qurultoyida Turkisyonning o`zini o`zi boshqarishi e`lon qilindi. Sobiq Turkiston General- Gubernatorligi hududida Turkiston Avtonom Sovet Respublikasi(TASR) tashkil etildi. 1  O`rta Osiyo da sovet hokimiyati tuzilishi natijasida vujudga kelgan Turkiston ASSR Buxoro XSR, Xorazm XSRlari ko`p millatli davlatlar bo`lib, shuning uchun ham uchala davlat hududida Kommunistik Partiya va sovet hokimiyati organlari milliy masala muammosini va xalqlarnng o`zaro munosabatlarini tartibga solishda katta ishlarni amalga oshirdi.

 Sovet hokomiyatining dastlabki yillarida milliy maslalar bo`yicha xalq komiteti Turkistondagi bu masala bo`yicha ko`plab ishlarni amalga oshirdi. Turkiston MIKda qirg`iz, o`zbek va turkman bo`limlari tashkil etildi. Turkiston ASSRning tub aholisini joylarda sovet hokimiyatining o`rnatilishida yanada jonliroq ishtorok etishlarini ta`minlash maqsadida 1918-yilning 21-martida XKS volost, qishloq va ovullarda barcha hujjatlarni mahalliy yozuvda olib borishlarini ta`minladi. 1921-yil Turkiston ASSRning Kaspiyorti viloyati o`zining eski Turkmaniston viloyati nomi bilan o`zgartirildi.

 Milliy masalaning hal etilishi Buxoro va Xorazm Respublikalarida ehtiyotkorona munosabatda bo`lishni talab etardi chunki, inqilobgacha bo`lgan davrdan qolgan o`zaro ishonchsizlik juda ham kuchli edi. Ushbu davlatlarning Konstitutsiyalarida ularning hududida yashovhi xalqlarning millatidan qat`i nazar teng huquqli ekanligi mustahkamlab qo`yilgan edi. Mehnatkashlarning ko`proq qismini sovetcha qurilishga jalb etish uchun milliy qurultoylar o`tkazildi, Buxoro va Xorazm XSRning MIKlarida turkman va qirg`iz milliy bo`limlari tashkil etildi. 1924-yil 28-mayda Sharqiy Buxoroning MIKi shaklllantirildi. 1923-yil oktabrda bo`lgan sovetlarning IV Butunxorazm qurultoyida XXSR tarkibida markazi Toshhovuz bo`lgan Turkman viloyati va markazi Xo`jayli bo`lgan Qirg`iz- Qoraqalpoq viloyatlari tashkil etildi. O`zzbeklar ko`pchilikni tashkil etgan hududlar markazi Yangi Urganch bo`lgan Yangi Urganch viloyatiga o`tkazildi. Buxoro va Xorazm Respublikalarida va TASSRning davlat apparatlarida barcha millatlar vakillari uchun o`rinlar ajratildi. Shuning uchun ham 1922-yilgi Sovetlarning III-Butunxorazm qurultoyida XXSRda millatlar o`rtasida boshqa kelishmovchiliklar qolmagani aytib o`tildi. Biroq milliy viloyatlarning tashkil etilishi

 O`rta Osiyo xalqlarining bo`lib yuborilgan qismlarini to`liq birlashtira olmas edi. Lekin bu davrda Turkiston ASSRning bo`lib yuborilishi va O`rta Osiyodagi har bir xalqning o`z davlatini tuzishi uchun yetarli shart-sharoitlar mavjud bo`lmaganligi uchun ham buni amalga oshirib bo`lmas edi. 1922-yilda SSSRning tashkil topishi O`rta Osiyoxalqlariga o`z davlatlarini tuzish imkonini berdi, biroq butun O`rta Osiyo hududida milliy masalani hal etish ichki kurashlar tufayli to`xtab qolayotgan edi. Bundan tashqari TASSRdan farqli ravishda BXSR va XXSRlari SSSR tarkibiga kirishmas va sotsialistik davlatlar emas edi.

 1923-yil 17-sentabrda o`tkazilgan IV Butunxorazm sovetlari qurultoyida XSSR tuzildi. 1924-yil sentabrda esa Buxoro SSR tuzildi. Shunday qilib sovet hukumati va KPning to`g`ri o`tkazgan milliy siyosati natijasida O`rta Osiyoda milliy –davlat chegaralanishini amalga oshirish mumkin bo`lgan aniq tarixiy holat vujudga keldi. Milliy-davlat chegaralanishi davriga kelib O`rta Osiyoaholisi soni 8mln131mimg 62 kishini tashkil etar edi. Ulardan 5 254 581 nafari Turkiston ASSRda, 2 236 437 nafari Buxoro XSSR da, 640 044 nafari Xorazm XSSRda istiqomat qilar edi. O`rta Osiyoda yashab turgan jami o`zbeklardan 66, 5 foizi Turkiston ASSRda, 22, 2 foizi Buxoro va 11, 3 foizi Xorazm respublikalarida yashar edi. O`zbeklar TASSR aholisining 61,1 foizini tzshkiletar edi. O`rta Osiyo dagi jami turkmanlardan 42,2 foizi Turkistonda, 27,0 foizi Buxoro va 29, 8 foizi Xorazmda yashar edi:O`rta Osiyo tojiklaridan 47,7 foizi Turkiston va 52, 3 foizi Buxoroda yashar edi

 1924-yil 25-sentabrda milliy davlat chegaralanishi masalasini hal etish uchun Toshkentda Turkiston MIKning favqulodda XII sessiyasi bo`lib o`tdi. Sessiya o`zbek, qirg`iz, qozoq, tojik, turkman xalqlari ishchi va dehqonlarining istaklarini inobatga olgan holda ularga TASSR tarkibidan chiqishga va o`zlarining mustaqil O`zbekiston va Turkmaniston Sovet Sotsialistik Respublikalarini, Qoraqirg`iz va Tojik avtonom viloyatlarini tuzish to`g`risida qaror qabul qildi. Turkiston MIK Turkiston va Markaziy Osiyoning barcha xalqlariga quyidagicha murojaat qildi.

 Turkistonning Milliy davlat chegaralanishi millatlar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solishda O`rta Osiyoxalqlarining mustahkam milliy tinchligini ta`minlashda tengsiz qadamdir. Milliy-davlat chegaralanishi orqali biz millatlar o`rtasidagi tinchlikni va millatlarning bir-biriga o`zaro ishonchini с heksiz darajada mustahkamlaymiz.

O'xshashlar

Konstitutsiyaning yuridik funksiyalari, konstitutsiyaning klassifikatsiyasi va turlari

Dеmokratik jamiyat to`g`risidagi dastlabki qarashlar va uning rivojlanish bosqichlari

Liberalizm mohiyati va taraqqiyot bosqichlari

Davlat va huquqning rivojlanish va istiqbol yo’llari

O`zbekistonning 1992 yilgi konstitutsiyasining vujudga kelishi