Jinoyat sub’yekti tushunchasi - Huquqshunoslik - Slaydlar

Jinoyat sub’yekti tushunchasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

330.638671875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Jinoyat sub’yekti www.arxiv.uz

Jinoyat sub`yekti tushunchasi  Jinoyat huquqi nazariyasiga ko`ra har qanday ijtimoiy xavfli qilmish sodir qilgan, qonunda belgilangan yoshga yetgan va aqli raso jismoniy shaxslar jinoyatning sub`yekti bo`ladi. Jinoyat sub`yekti jinoyat tarkibining zaruriy elementidir, ya`ni jinoyat sodir qilgan shaxs bo`lmasa, o`z-o`zidan jinoyat ham bo`lmaydi. Jinoyat qonuniga muvofiq jinoyat sub`yekti faqat jismoniy shaxs bo`la oladi va Jinoyat kodeksining 17-moddasida yozilishicha: “Jinoyat sodir etgunga qadar o`n olti yoshga to`lgan aqli raso jismoniy shaxslar javobgarlikka tortiladilar” www.arxiv.uz 0102

 Yuridik shaxs(tashkilot, muassasa, korxona va hokazo)lar jinoyatning sub`yekti bo`la olmaydi. Shuni ham ta`kidlab o`tish joizki, bir qator chet el davlatlarining jinoyat qonuniga ko`ra yuridik shaxs ham jinoyatning sub`yekti bo`la olmaydi. Lekin tashkilot, muassasa, korxona faoliyati bilan bog`liq jinoiy oqibat uchun to`g`ridan-to`g`ri uning rahbarlari va mas`ul shaxslar javob beradilar. Bular asosan ekologiya sohasidagi jinoyatlardir. (Masalan, atrof tabiiy muhitni ifloslantirish(193-modda), yerdan, yer osti boyliklaridan foydalanish va qo`riqlash qoidalarini buzish(197-modda), o`simliklar, o`rmon va boshqa ekinlarni yo`q qilish yoki zarar yetkazish(198-modda) va hokazo). www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Sud-tergov amaliyotida hayvonlar tomonidan jamiyat manfaatlariga zarar yetkazilgan ishlar ham uchrab turadi. Masalan, hayvonlar tomonidan insonga har xil darajadagi tan jarohati yetkazilishi, shuningdek,, hayvonlar tomonidan insonlarga jinoiy maqsadlarda hujum qilinganligi ham uchraydi. Bu hollarda: birinchidan, inson tomonidan maxsus o`rgatilgan itga buyruq berilishi natijasida inson sog`lig`iga zarar yetkazilsa, bunda hayvon tomonidan yetkazilgan zarar uchun uning egasi javobgar bo`ladi. www.arxiv.uz

 Ikkinchi holatda, biron-bir hayvon tomonidan o`zgalarning aralashuvisiz inson sog`lig`iga zarar yetkazilgan bo`lsa, uning egasi jinoiy javobgarlikdan ozod qilinadi va bunday holda hayvon egasining fuqarolik-huquqiy javobgarligi to`g`risidagi masala qo`zg`atilishi mumkin. Yuqoridagilardan xulosa qilib aytish mumkinki, jinoyat sub`yekti faqat jismoniy shaxs, ya`ni insongina bo`la oladi. www.arxiv.uz

 Aqli rasolik, bu jinoyat sub`yektining zaruriy belgilaridan biridir. Jinoyat kodeksining 18-moddasida: «Jinoyat sodir etish vaqtiida o`z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan va o`z harakatlarini boshqara olgan shaxs aqli raso deb topiladi», deyiladi. Shunga ko`ra “Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish vaqtida aqli noraso holatda bo`lgan, ya`ni surunkali ruhiy kasalligi, ruhiy holati vaqtincha bo`zilganligi, aqli zaifligi yoki boshqa tarzdagi ruhiy kasalligi sababli o`z harakatlarining ahamiyatini anglay olmagan yoki harakatlarini boshqara olmagan shaxs javobgarlikka tortilmaydi”(Jinoyat kodeksining 18-moddasi 2-qismi). www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Lekin bu aqli noraso shaxsga qilmishi uchun hech qanday chora ko`rilmaydi, degani emas. Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan va sud tomonidan aqli noraso deb topilgan shaxsga nisbatan tibbiy yo`sindagi majburlov choralari qo`llanilishi mumkin(18-modda 3-qismi). Tibbiy yo`sindagi majburlov choralari bemor shaxsga hukm e`lon qilingunga qadar yoki belgilangan jazoni o`tayotgan vaqtida yoki ozodlikda qoldirilgan, ammo uning harakatlari atrofidagilarga xavf tug`dirganida, qo`llaniladi. www.arxiv.uz

 Aqli norasolik 2 ta: yuridik va tibbiy mezonlar bilan ifodalanadi. Shaxsni aqli noraso deb topish uchun har ikki mezon bir vaqtda mavjud bo`lishi shart. Har qanday ishdagi yuridik ko`rsatkich, ya`ni jinoyatni sodir etgan shaxs haqiqatan o`z harakati va uning oqibati uchun javob bera oladimi yoki yo`qmi, degan masalalar sud tomonidan to`la aniqlanishi kerak. Tibbiy ko`rsatkich belgilariga ega bo`lgan ruhiy kasalliklarga: a. a. surunkali ruhiy kasallik; b. b. vaqtinchalik ruhiy kasallik; c. c. aqlning pastligi; d. d. kasallikning boshqa holatlari kiradi . www.arxiv.uz

Jinoyat sub`yektining yoshi  Jinoyat qonuni bo`yicha javobgarlikka tortish yoshiga yetgan shaxsgina jinoyatning sub`yekti deb hisoblanadi. Qonun chiqaruvchi ma`lum bir yoshni belgilash vaqtida shaxsning hayotiy tajribasi, psixofiziologik va ijtimoiy-ruhiy holatining darajasini hisobga olgan O`zbekiston Respublikasining jinoyat qonunida birinchi marta jinoiy javobgarlikka tortilishiga asos bo`lishi uchun sub`yekt yoshining to`rt darajasi belgilangan. Jinoyat kodeksining 17-moddasi 1-qismiga ko`ra jinoyat qilgunga qadar 16 yoshga to`lgan shaxs javobgarlikka tortiladi. Jinoyat kodeksida ko`pchilik jinoyatlar uchun javobgarlik 16 yoshdan belgilangan. Jinoyat kodeksi 17-moddasi 2-qismiga ko`ra “13 yoshga to`lgan shaxslar javobgarlikni og`irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o`ldirganlik(97-modda 2-qismi) uchungina javobgarlikka tortiladilar. www.arxiv.uz

 Jinoyat kodeksi 17- moddasi 3-qismiga ko`ra jinoyat sodir etgunga qadar 14 yoshga tulgan shaxslar quyidagi jinoyatlarni sodir etganlik uchun javobgar bo`ladilar: qasddan odam o`ldirish (97); qasddan badanga og`ir shikast yetkazish (104); qasddan badanga o`rtacha og`ir shikast yetkazish (105); kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan badanga og`ir yoki o`rtacha og`ir shikast yetkazish (106); nomusga tegish (118); jinsiy ehtiyojni zo`rlik ishlatib g`ayritabiiy usulda qondirish (119); odam o`g`irlash (137); bosqinchilik (164); tovlamachilik (165); talonchilik (166); o`g`rilik (169); mulkni qasddan nobud qilish yoki unga zarar yetkazish (173, 2-3); ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish muassasalarining ishini izdan chiqaruvchi harakatlar (220); ozodlikdan mahrum qilish joylaridan qochish (222); o`qotar qurol, o`q dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini qonunga xilof ravishda egallash (247); radioaktiv materiallarni qonunga xilof ravishda egallash (252); temir yo`l, dengiz, daryo, havo transporti vositasi yoki aloqa yo`llarini yaroqsiz holatga keltirish (263); transport vositasini olib qochish (267); giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda egallash (271); og`irlashtiruvchi holatlarda bezorilik (277, 2 va 3). www.arxiv.uz

Jinoyatning maxsus sub`yekti  Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyatning maxsus sub`yekti tushunchasi berilgan. Shaxsni jinoyatning maxsus sub`yekti – deb hisoblash uchun sub`yektning zaruriy belgilari bilan birga (yosh, aqli rasolik) albatta boshqa belgilar ham bo`lishi kerakki, bunday belgisiz shaxsning tegishli norma bilan jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin emas. Ko`p hollarda ushbu belgilar jinoyat-huquqiy normalar dispozitsiyasida ko`rsatiladi yoki ularni sharhlash orqali aniqlanadi. Jinoyatning maxsus sub`yekti belgilari turlicha bo`lib, ular xizmat, kasb, fuqarolik yoki harbiy majburiyat bo`yicha bo`lishi mumkin. www.arxiv.uz 0102

JINOYATNING SUBYEKTIV TOMONI  Jinoyatning subyektiv tomonini aniq belgilash jinoyatni to`g`ri kvalifikatsiya qilish va adolatli, shaxsning aybi darajasini hisobga olgan holda jazo tayinlashning zaruriy shartidir. O`zbekiston Respublikasi jinoyat huquqining muhim xususiyatlaridan biri subyektning aqli rasoligi, ya`ni aybdorning o`z harakatini boshqara olganligi va harakati tufayli kelib chiqqan oqibatning ijtimoiy xavfliligini anglashi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 20-moddasiga muvofiq ijtimoiy xavfli qilmishni qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etgan shaxs jinoyat sodir etilishida aybdor deb topilishi mumkin, ya`ni subyektiv aqli rasolik shuni anglatadiki, shaxs faqat qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasidan sodir etilgan qilmishi uchun aybdor bo`lgandagina jinoiy javobgarlikka tortiladi. Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyatning subyektiv tomoni deyilganda, aybdor shaxsning o`zi sodir etgan ijtimoiy xavfli qilmish va uning oqibatlariga bo`lgan ruhiy munosabati tushuniladi. www.arxiv.uz 01

Aybning shakllari va tushunchasi  Ayb har qanday jinoyat subyektiv tomonining zaruriy belgisidir. Aybsiz holda zarar yetkazganlik uchun jinoiy javobgarlikka tortish va jazo tayinlanishi mumkin emas. NOTA BENE! Ayb deganda shaxsning sodir etgan ijtimoiy xavfli qilmishi va uning oqibatlariga (qasddan yoki ehtiyotsizlik ko`rinishidagi) bo`lgan ruhiy munosabati tushuniladi Jinoyat qonunchiligida va sud amaliyotida aybning og`irligini anglatuvchi, uning miqdoriy xususiyatini aks ettiruvchi “aybning darajasi” tushunchasi ishlatiladi. Aybning darajasi shaxsning jinoyat holatlariga bo`lgan munosabati shakllari va tarkibining jami bilan aniqlanadi hamda ijtimoiy xavfli qilmishning darajasi bilan belgilanadi. Bular quyidagilardan iborat: ruhiy munosabatining xususiyatlari, jinoyatning motiv va maqsadi, shaxsni tavsiflaydigan holatlarga oid jinoiy qasd yoki ehtiyotsizlikning kelib chiqishiga turtki bo`lgan sabab va shart-sharoitlardir. www.arxiv.uz 18

O'xshashlar

Jinoyat huquqi tushunchasi, prеdmеti, vazifalari va prinsiplari

Jinoyat huquqi 5

Jinoyat huquqi asoslari

Jinoyat-ijroiya huquqi

Kiber jinoyat huquqi