Hokimiyat va siyosiy hokimyat - Huquqshunoslik - Slaydlar

Hokimiyat va siyosiy hokimyat

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

673.5166015625 KB

Ko'chirib olish

Hokimiyat va siyosiy hokimyat

1. Siyosiy hokimiyat tushunchasi. 2. Siyosiy hokimiyat shakllari. 3. Siyosiy hokimiyat asoslari va resurslari. 4. Siyosiy hokimiyatning legitimligi. REJA:

Siyosiy xokimiyat siyosatning O'zagini tashkil qiladi. Siyosiy xokimiyatning turi, uning qo'lga olinishi va saqlab qolish usullari siyosiy tizimning harakterini belgilaydi. Siyosiy xokimiyat deganda, keng ma'noda ma'lum bir shaxs va insonlar guruhining obru-e'tibori, huquq, zo'rovonlik va boshqa vositalar orqali boshqalarni boshqarish, boshqalarga nisbatan O'z irodasi va istaklarini o'tkazish huquqi va qobiliyati tushuniladi. Siyosiy ќokimiyat mavjud bo'lishi uchun nafaqat boshqaruvchi, balki eng avvalo bo'ysunuvchi bunga moyillik bildirishi kerak, negaki siyosiy hokimiyat munosabatlari - bu ijtimoiy munosabatlar va ularning vujudga kelishi uchun ikkala tomon ham O'zaro munosabatga kelmog'i lozim.

Siyosatshunoslik kategoriyalari orasida markaziy o’rinni egallovchi xokimiyat tushunchasi jamiyat va siyosatning negizlaridan biridir. Xokimiyat boy va xilma-xil shakllarda, darajalarda namoyon bo’ladigan ijtimoiy xodisa bo’lib, u odamlarning barqaror uyushmalari: oilada, ishlab cho’arishda, turli tashkilot va muassasalarda, SHuningdek, davlatda mavjud. HOKIMIYAT

Xokimiyatning eng asosiy va o’ziga xos ko’rinishlaridan biri — siyosiy xokimiyatdir. Siyosiy xokimiyat — siyosat subhektlarining siyosatda ifodalangan irodasini turli yo’llar, usullar va vositalar yordamida amalga oshirish faoliyatining o’ziga xos shaklidir. U jamiyat xayotida aloxida o’rinni egallaydi. Bu shu bilan belgilanadiki, siyosiy xokimiyat jamiyat va davlat xayotini bir butunligicha va yaxlitligicha qamrab oladi, uni yo’naltiradi xamda tartibga soladi, xokimiyatning boshqa ko’rinishlarini birlashtiradi, ularni xalq manfaatlariga bo’ysundiradi. SIYOSIY HOKIMIYAT

Siyosiy xokimiyat munosabatlari ishtirokchilarini siyosiy hokimiyat sub'ektlari va ob'ektlari deb atashadi. Siyosiy hokimiyat sub'ektlariga davlat va uning institutlari, siyosiy yetakchilar va elitalar, siyosiy partiyalar kiradi. Siyosiy hokimiyat, uni boshqa turdagi hokimiyatlardan farqlovchi O'ziga hos belgilarga ega: - ustivorlik, qarorlarning butun jamiyat, shu jumladan hokimiyatning boshqa turlari uchun ham majburiyligi; - umumiylik, ya'ni siyosiy hokimiyat butun jamiyat nomidan faoliyat yurgizadi; - mamlakat hududida kuch va hokimiyatning boshqa vositalarini qo'llashdagi qonuniylik; - yagona markazlik, ya'ni qarorlar qabul qilishda umumdavlat markazi (hokimiyat organlari tizimi) mavjudligi; - hokimiyatni qo'lga kiritish, ushlab qolish va foydalanishda qo'llaniladigan vositalarning keng qamrovligi. SIYOSIY HOKIMIYAT SUB'EKTLARI

SIYOSIY HOKIMIYAT Jamoatchilik fikri xokimiyati (ijtimoiy xokimiyat) demokratik siyosiy tizimda katta rolg’ o’ynaydi. SHuning uchun xozirgi zamon rivojlangan davlatlari kuchli ijtimoiy imkoniyatlarga egadirlar. Ular bunday imkoniyatlar yordamida axoli keng qatlamlarining ijtimoiy axvolini yaxshilashga sezilarli tahsir ko’rsata oladilar.

Jamiyat xayotini siyosiy xokimiyatsiz tasavvur etib bo’lmaydi. CHunki usiz jamiyatda tartibsizlik, bosh-boshdoqlik, o’zboshimchalik boshlanadi. SHuning uchun xam siyosiy xokimiyatning asosiy maqsadi — jamiyat va davlat xayotini tartibga solish xamda boshqarishdir. Demak, siyosiy xokimiyat u yoki bu vosita: obro’, xuquq„ zo’rlik yordamida o’z irodasini amalga oshirish, jamiyat xulq-atvoriga belgilovchi tag’sir ko’rsatishning usul va imkoniyat-laridir. SIYOSIY HOKIMIYAT

Hokimiyat ijtimoiy bo'lganligi, ya'ni faqat jamiyatda vujudga kelishi tufayli, jamiyatning rivojlanishi bilan O'z shakllarini O'zgartirib boradi. Hokimiyatning dastlabki shakllari insoniyat tarixining dastlabki davrlarida anonim ( nomsiz, shaxssiz) shaklda edi.Bu davrda hokimiyat shaxsning xatti-harakatlarini tartibga soluvchi an'ana va diniy e'tiqodlarda ifodalanar edi. Jamiyatning rivojlanishi, ijtimoiy munosabatlarning takomillashuvi shu vaqtgacha tarqoq xolda bo'lgan xokimiyat munosabatlarini «oqsoqollar» va qabila boshliqlari qo'lida mujassamlashtirish zaruriyatiga olib keldi. Hokimiyatninng anonim shakli O'z o'rnini individual shaklga (oqsoqollar, qabila boshliqlari, qirollar va imperatorlar hokimiyati) bo'shatib berdi. HOKIMIYATNING DASTLABKI SHAKLLARI

Siyosiy hokimiyat asoslari hokimiyatning resurslari orqali shakllanadi. Siyosiy hokimiyat resurslari de ganda hokimiyat istaklarini boshqalarga o'tkazishga yordam beruvchi barcha usul va vositalar tushuniladi.Ularni beshta turga bo'lish mumkin: zo'ravonlik resurslari, ijtimoiy, iqtisodiy, informatsion (axborot) va ideologik resurslar.SIYOSIY HOKIMIYAT ASOSLARI

Zo'ravonlik resurslari - bu hokimiyatni ta'minlovchi eng asosiy resurslar, ularga: armiya, politsiya, xavfsizlikning turli xizmatlari, prokuratura, sud va ularga tegishli vositalar (qurollar, qamoqxonalar va x.k) kiradi. Bu resurslar jamiyatda tartibni saqlashda, jamiyat va siyosiy hokimiyatning xavfsizigini ta'minlashda ishlatiladi. Siyosiy xokimiyatning ijtimoiy resurslariga davlat organlarida ishlovchilarning ijtimoiy ta'minlanishi, jamiyatning siyosiy xokimiyatni qo'llab-quvvatlashi (legitimlik) kiradi. Hokimyatning zo'ravonlik resurslari

DAVLAT HOKIMYATI Davlat hokimyati-bu zo’rlikka asoslangan siyosiy hokimiyat bo’lib u jamiyatda turli millat va guruhlar o’rtasidagi iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarga rahbarlik qilishni amalga oshiradi .

Siyosiy xokimiyat o’z faoliyatida nafaqat majburlovchi, balki iqtisodiy, madaniy-axborot imkoniyatlari kabi xokimiyat manbalaridan xam foydalanadi. Jumladan: iqtisodiy imkoniyatlar — ijtimoiy va shaxsiy ishlab chikarish uchun zarur bo’lgan moddiy nehmatlar, ularning umumiy ekvivalenti bo’lgan pul, texnika, unumdor yerlar, foydali qazilmalar ustidan nazorat qilish, turli-tuman moddiy boyliklarga egalik qilishni anglatadi. Jamiyat taraqqiyotining nisbatan tinch davrlarida xokimiyatning bu imkoniyatlari uning boshqa imkoniyatlariga nisbatan ustuvorlik kasb etadi. Sababi, iqtisodiy nazorat — bu inson xayotining biror soxasini shunchaki nazorat kilish emas, balki jamiyatning barcha maqsadlariga erishish vositalari ustidan nazorat qilishdir.SIYOSIY HOKIMIYAT FAOLIYATI

Iqtisodiy resurslar ham xokimiyatning asosiy resurslariga kiradi. Bu resurslar moliya resurslari va umuman iqtisodiy vositalarda mujassamlashgan. Agar iqtisodiy resurslar yetishmasa, siyosiy xokimiyat inqirozga uchraydi, negaki O'z faoliyatini olib borish uchun xokimiyat iqtisodiy vositalarga muxtoj. Informatsion resurslarga birinchi navbatda ommaviy axborot vositalari (OAV) kiradi. Ular orqali jamiyatning ongini shakllantiradi, O'zining faoliyatini odamlarga yetkazadi va jamiyatni O'ziga kerakli tomonga yo'naltirib boradi. HOKIMYATNING IQTISODIY RESURSLAR

SIYOSIY XOKIMIYAT ASOSIY XUSUSIYATLARI Siyosiy xokimiyat xokimiyatning boshqa turlaridan quyidagi asosiy xususiyatlari bilan farq qiladi. 1. Suverenitet — xokimiyatning mustaqilligi va bo’linmasligidir. Masalan, mamlakatda koalitsion xukumat va ko’p partiyali parlament bo’lgan taqdirda xam siyosiy xokimiyat turli siyosiy kuchlarning kelishilgan siyosati orqali amalga oshiriladi. 2. Iroda — muayyan siyosiy maqsad va dasturning mavjudligi va uni amalga oshirishga qaratilgan tayyorgarlik. 3. Avtoritet — siyosiy xokimiyat subhektining ijti moiy xayotning barcha jabxalaridagi tahsirinint mamlakat va uning tashqarisidagi umum ehtirofi. 4. Majburlash — o’z irodasini jismoniy kuch ishlatib bo’lsa-da amalga oshirish. (Bu xususiyatni diktatura bilan aynanlashtirmaslik kerak.) Siyosiy xokimiyat yuqorida qayd etilgan xususiyatlarga to’la ega bo’lsagina, u siyosiy xokimiyat maqomiga ega bo’ladi.

Ideologik (mafkuraviy) resurslarga shu xokimiyatni jamiyat ongida oqlovchi g'oyalar, mafkura, ideologiya kiradi. Mafkura siyosiy xokimiyatga mavjud bo'lish xuquqini beradi. Siyosiy xokimiyat resurslarining qaysi biriga, qay darajada va qanday usulda tayanishi siyosiy xokimiyat asoslarini va shaklini beradi. IDEOLOGIK (MAFKURAVIY) RESURS

SIYOSIY XOKIMIYATNING XUKMRONLIGI Siyosiy xokimiyatning xukmronligi fuqarolar tomonidan turlicha baxolanishi mumkin. Axoliniig xokimiyatga ijobiy baxo berishi, uning qonunga muvofiqligini, boshqarish xuquqini tan olishi va ixtiyoriy tarzda bo’ysunishga roziligi xokimiyatning legitimligini bildiradi. „Legitimlik" atamasi (lot. leg, legitimus — „qonun") „qonuniylik", „qonunlashtirilganlik" ko’rinishida tarjima qilingan. Bunday tarjima unchalik aniq emas. CHunki bunday tarjima ko’proq „legallik" atamasi mazmuniga mos keladi. SHuning uchun legitimlik va legal lik aynan bir xil tushunchalar emas. Legallik xokimiyatning xuquqiy asoslanishini, uning xuquqiy mehyorlarga mos kelishini, qonunga mos ravishda faoliyat ko’rsatishini anglatadi. SHu mahnoda legallik nolegitim xokimiyatlarga xam xosdir. Legitimlik esa — bu ishonch, xokimiyatni oqlash va qo’llab-quvvatlashdir. Fuqarolar tomonidan bunday tan olinishga xamma siyosiy xokimiyatlar xam erisha olmaydi.

Siyosiy xokimiyatning eng muhim asoslaridan biri - uning xalq tomonidan tan olinishi darajasi. Buni politologiya fanida «legitimlik» (qonuniy) atamasi bilan ifodalanadi. Dastlab «legitimlik» atamasi XIX asrning boshlarida Fransiyada vujudga keldi va «qonuniy» qirol xokimiyatini bildirardi hamda «noqonuniy» bo'lgan Napoleon xokimiyatiga qarshi qaratilgan edi. Keyinchalik bu tushuncha yangicha talqin qilina boshlandi va nemis sotsiologi M. Veber tomonidan politologiya va sotsiologiya fanlariga kiritildi. «LEGITIMLIK» (QONUNIY) ATAMASI

Legitimlik - bu xokimiyatning jamiyat nazarida barcha fuqarolar uchun majburiy bo'lgan qarorlarni qabul qilish huquqiga ega ekanligini yaratishi va quvvatlab turishi imkoniyatidir. Siyosiy xokimiyat qanday resurslarga asoslanishi xokimiyat legitimligining turlarini belgilab beradi. Nemis sotsiologi M.Veber xokimiyat legitimligining uch turini belgilab bergan. Birinchi tur - an'anaviy, bu qabila boshliqlari va monarxlar xokimiyatidir. Bu xokimiyat legitimligi jamiyatda shakllangan siyosiy an'analar bo'yicha olib boriladi. Bugungi kunda monarxik rejimli bo'lgan mamlakatlarda saqlanib qolgan (Nepal, Saudiya Arabistoni va h.k. lar). LEGITIMLIK

Ikkinchi tur - «Harizmatik» xokimiyat turidir. «Harizma» atamasi grek tilida «ilohiy in'om» ma'nosini anglatadi. Dastlab diniy harakterga ega edi. Keyinchalik keng ma'noda, odamlarni O'z orqasidan ergashtira bilish qobiliyatini bildira boshladi. Harizmatik shaxslarga Gitler, Mussolini, Caddam Xusayn va boshqa ko'pgina dohiylarni kiritish mumkin. Bugungi kunda rivojlanayotgan davlatlarda Harizmatik xokimiyat katta axamiyatga ega. HARIZMATIK

Uchunchi tur - ratsional-legal xokimiyat turidir. Bunday siyosiy xokimiyatning shakllanishi va faoliyat ko'rsatish mexanizmlarining to'g'ri ekanligi xalqning ishonchiga asoslangandir. Legitimlikning bu turi demokratik davlatlar uchun harakterli hisoblanadi. Lekin M.Veberning bunday ideal tiplari amaliy xayotda juda aralashib ketgan holda uchraydi RATSIONAL-LEGAL XOKIMIYAT

SIYOSIY XOKIMIYATNING MAQSADI Shunday qilib, siyosiy xokimiyatning maqsadi jamiyat va davlat xayotini tartibga solish xamda boshqarishdir. Biroq, siyosiy xokimiyat tomonidan amalga oshiriladigan tartibga solish va boshqarish fuqarolar erkinligini, qonun ustuvorligini xam tahminlashi zarur. SHu bois, demokratik davlatda xokimiyatni tashkil etishning negizi, siyosiy-xuquqiy, Konstitutsiyaviy printsip sifatida xokimiyatlar bo’linishi tamoyiliga rioya qilinishi lozim. Zero, A. Gamilg’ton aytganidek, „Odamlar xokimiyatni yaxshi| ko’radilar, xokimiyatni ko’pchilikka bering, ular ozchilikni eza boshlaydilar, xokimiyatni ozchilikka bering, ular ko’pchilikni eza boshlaydilar. SHuning uchun xam xokimiyat ular o’rtasida teng bo’linishi va shunday bo’linishi kerakki, toki xar ikki tomon o’zini boshqasidan ximoya qila olsin". Xokimiyatlar bo’linishi tamoyilini nazariy jixatdan asoslab bergan mutafakkirlar Djon Lokk va SHarl Lui Monteskg’elar qayd etganidek, buning uchun davlat xokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud xokimiyatiga bo’linishi kerak. Xokimiyatni suiistehmol qilish imkoniyati bo’lmasligi uchun shunday tartib o’rnatilishi kerakki, unda turli xokimiyatlar o’zaro bir-birini tutib turishlari kerak.

Davlat xokimiyatini amalga oshirish usullari ikki xil bo’ladi. Ishotirish va majburlash usullari, ishontirish usulida davlat xokimiyati maqsadi, moxiyati va funktsiyalarini kishilarning ongi, erki, axloqi va goyaviy tushunish asosida olib boradi. Bu usul jamiyatdagi barcha mafko’raviy, ijtimoiy-ruxiy krashlar har bir fuqaroning shaxsiy va ko’pchilik jamoa ongini rivojlanishi orqali olib boriladi. Jamiyatda davlat xokimiyatini amalga oshirish uchun ikkita mafko’ra mavjud. Birinchisi, diniy mafko’ra, bu diniy ma'lumotga asoslanadi. Bunga asosan davlat xokimiyatnini amalga oshirishda diniy qarashlarga asoslanadi. Ikkinchisi, bu dunyoviy mafko’ra davlat xokimiyatini amalga oshirishda jamiyatdagi xukmron nazariya, urf-odat va aqloqiy qoidalarga asoslanadi. Masalan, kelgusida farovon komunistik jamiyat ko’rishi, Amerika namunasidagi gullagan kapitalistik jamiyat ko’rish xaqidagi g’oyalarni amalga oshirish uchun jamiyatdagi bir qism aholi davlat xokimiyatidan foydalanilmoqda. Davlat xokimiyatini amalga oshirish usullari

Xulosa qilib aytganda, xokimiyat legitimligi axolining siyosiy madaniyatiga asoslanadi va tuzumning fuqarolarning qadriyatli tasavvurlariga mos kelishini anglatadi. Ammo, legitimlikka, yahni fuqarolar mahqullashi va quvvatlashiga ega bo’lmasdan turib, xokimiyatning samaradorligiga erishish murakkabdir. Bu esa siyosiy xokimiyatdan jamiyatdagi o’tkir iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni yechish qobiliyatini amalda namoyish etishni talab qiladi. XULOSA

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi Davlat hokimiyat organlari

Parlamentning siyosiy tizimdagi o'rni va roli

Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi va Sud hokimiyatining faoliyati, vazifalari va mamalakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlardagi o’rni

Davlatning siyosiy rejim shakli

Inson va fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy hamda ijtimoiy huquq va erkinliklari