Давлат бошқаруви органларининг ҳуқуқий асослари - Huquqshunoslik - Slaydlar

Давлат бошқаруви органларининг ҳуқуқий асослари

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

567.5 KB

Ko'chirib olish

Давлат бош аруви органларининг у у ий асослариқ ҳ қ қ Режа: • 1 Ижро окимияти органларининг давлат окимияти тизимида ҳ ҳ тутган ў рни. • 2. Ижро окимияти органларининг тизими. ҳ • 3. Ижро окимияти органлари фаолиятининг у у ий ҳ ҳ қ қ асослари. • 4. Ижро окимияти органларининг у у ий макоми. ҳ ҳ қ қ WWW.ARXIV.UZ

« Қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти – давлатнинг учта асосий таянчидир » И.А.Каримов Демократик жараёнлар ривожланган ҳуқуқий давлатларда давлат ҳокимияти - қонунчилик, ижро этиш ва суд ҳокимиятига бўлиниш тамойили асосида ташкил этилади. Ҳокимиятни қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятларига ажратиш тамойили ҳокимиятнинг ушбу ҳар бир шохобчаси мустақил ва бошқасининг ваколатига дахл қилмаган ҳолда фаолият кўрсатишини билдиради. Мазкур тамойилни ҳаётга мунтазам суратда жорий қилиш йўли билан ҳокимият шохобчаларидан бирининг бошқасига тегишли ваколатларни ўзига олиб қўйиш хавфининг олди олинади. WWW.ARXIV.UZ

Ҳокимиятлар бўлиниши тамойили ҳаётга жорий этилиши учун «тўсиқ ва чекловлар» тизими билан ҳам таъминланиши даркор бўлади. « Тўсиқ ва чекловлар » тизими ҳокимият шохобчаларидан бирининг бошқасига тегишли ваколатларни тортиб олиши хавфига мутлақо ўрин қолдирмайди ва давлат органларининг меъёрида фаолият кўрсатишини таъминлайди. Ўзбекистон Республикасида давлат ҳокимиятининг тизими Ўзбекистон Республикаси Конституцияси билан белгилаб берилган. Конституциянинг 11- моддасига биноан Ўзбекистон Республикаси давлат ҳокимиятининг тизими - ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши принципига асосланади. Ўзбекистон Республикасида қонун чиқарувчи ҳокимияти - Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси томонидан, суд ҳокимияти эса - Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди, Олий суд ва Олий хўжалик суди томонидан амалга оширилади. WWW.ARXIV.UZ

Ўзбекистон Республикасида ижро этувчи ҳокимиятни - Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Маҳкамаси раҳбарлиги остида амалга оширилади. Ижро ҳокимияти органлари тизимига олий органлардан ташқари, вазирликлар, давлат қўмиталари ва уларнинг тузулмалари, республика миқёсидаги корхона, муассаса, ташкилот, концерн, корпорация, ассоциация, компания ва бошқа бирлашмалар ҳамда ҳокимлар ва ҳокимиятлар томонидан ҳам амалга оширилади. Улар ўз ҳуқуқий мақомига кўра Ўзбекистон Республикасида умумий, соҳавий ва тармоқлараро олий ва марказий давлат бошқарувини амалга оширадилар. Бу давлат органлари фаолияти мазмунида давлат, хўжалик ва ижтимоий-маданий қурилишга ҳамда ташқи алоқаларга ҳуқуқий-ташкилий жиҳатдан раҳбарлик қилиш намоён бўлади. Уларнинг ҳар бирининг ҳуқуқий мақомида, ташкил этилиши ва фаолиятида умумийликлар билан бир қаторда ўзига хос хусусиятлари ҳам мавжуддир. Шу боисдан уларни бирма-бир кўриб чиқамиз. WWW.ARXIV.UZ

Ўзбекистон Республикаси Президенти. Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг давлат бошқарувининг янги, замонавий ва самарали тизими шакллана бошлади. Президентлик бошқарув усули - шу тизимнинг ўзаги ҳисобланади. Ўзбекистонда президентлик лавозимининг пайдо бўлиши 1985 йил апрелда бошланган қайта қуриш жараёнлари билан, айниқса 1988- 1989 йиллардаёқ авж олиб кетган иқтисодий ва сиёсий ислоҳотлар билан боғлиқ эди. Ўзбекистон Республикасида президентлик лавозимининг пайдо бўлиши, айниқса унинг ҳуқуқий мақомининг белгиланиши уч босқични ўз ичига олади. [2]   Биринчи босқич - 1990 йил март-октябр ойларидан иборат. 1990 йил 24 мартда Ўзбекистон ССР Президенти лавозимини таъсис этиш ҳамда Ўзбекистон ССР Колнтитуциясига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида қонун қабўл қилинди. Унга кўра республикамизда президент лавозими таъсис қилинди. Бунда демократик жараёнларни янада ривожлантириш, сиёсий ўзгаришларни чуқурлаштириш, конституциявий тузумни, фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва хавфсизлигини мустаҳкамлаш, республика давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий идораларининг ўзаро алоқасини такомиллаштириш мақсад этиб қўйилди. Шу муносабат билан республика Конституцияси Президент ҳақидаги янги 12*- боб билан тўлдирилди. Ундаги конституциявий қоидалар бир неча гуруҳқа бўлинди : а) Президентни сайлаш; б) Президентнинг ваколатлари; в) Президентнинг бош қ а идоралар билан муносабати; г) Президент фаолиятининг демократик қоидалари ва ҳ.к.лар. WWW.ARXIV.UZ

 Иккинчи босқич - 1990 йил 1 ноябрдан янги Ўзбекистон Республикаси Конституциясигача бўлган даврни ўз ичига олади. 1990 йил 1 ноябрда Ўзбекистон ССРда ижроия ва бошқарув ҳокимиятининг тузулишини такомиллаштириш ҳамда Ўзбекистон ССР Конституциясига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида махсус қонун қабўл қилинди. Натижада мавжуд президентлик ҳокимияти билан Вазирлар Кенгашининг ижроия - бошқарув ҳокимияти қўшиб юборилиб, кейингиси Президент ҳЎзуридаги Вазирлар Маҳкамасига айлантирилди. [3] Президент айни бир вақтда Вазирлар Маҳкамасининг Раиси бўлиб қолди, Президент ва ҳукумат аппарати бирлаштирилди. Эндиликда Президент нафақат давлат бошлиги сифатида фармонлар, балки ҳукумат бошлиги сифатида фармойиш ва қарорлар ҳам қабўл қиладиган бўлди. Бундан ташқари ўша вақтда Вице-президент лавозими ҳам таъсис этилган эди. Лекин ўзини оқламаганлиги сабабли 1992 йил 4 январдаги қонун билан тугатилиб, Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири лавозими таъсис этилди. [4] У Вазирлар Маҳкамасига раҳбарлик қилади ва унинг ишини ташкил этади, деб белгиланди. Республикамизда президентлик институтининг юзага келиши ва такомиллашувида 1991 йил 18 ноябрида қабўл қилинган «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги қонун жиддий аҳамиятга эга бўлди. [5] WWW.ARXIV.UZ

 Учинчи босқич - Ўзбекистоннинг мустақиллик Конституцияси билан бошланади. Янги Асосий қонунга биноан Президентнинг ҳуқуқий мақоми янада такомиллашди ва маълум даражада кенгайди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг XIX боби 89-97-моддаларида Ўзбекистон Республикаси Президентининг ҳуқуқий мақоми кўрсатиб ўтилди. Унга кўра Ўзбекистон Республикасининг Президенти Ўзбекистон Республикасида давлат ва ижро этувчи ҳокимият бошлиғидир. Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига ўттиз беш ёшдан кичик бўлмаган, давлат тилини яхши биладиган, бевосита сайловгача камида 10 йил Ўзбекистон ҳудудида муқим яшаётган Ўзбекистон Республикаси фуқароси, сайланиши мумкин. Айни бир шахс сурункасига икки муддатдан ортиқ Ўзбекистон Республикасининг Президенти бўлиши мумкин эмас. WWW.ARXIV.UZ

Ўзбекистон Республикасининг Президенти Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари томонидан умумий, тенг ва тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи асосида яширин овоз бериш йўли билан етти йил муддатга сайланади. Президент ўз вазифасини бажариб турган даврда бошқа ҳақ тўланадиган лавозимни эгаллаши, вакиллик органининг депутати бўлиши, тадбиркорлик фаолияти билан шугулланиши мумкин эмас. Президентнинг шахси дахлсиздир ва қонун билан муҳофаза этилади. Ўзбекистон Республикасининг Президенти: 1) фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларига, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунларига риоя этилишининг кафилидир; 2) Ўзбекистон Республикасининг суверенитети, хавфсизлиги ва ҳудудий яхлитлигини муҳофаза этиш, миллий-давлат тузулиши масалаларига доир қарорларни амалга ошириш юзасидан зарур чора-тадбирлар кўради; 3) мамлакат ичкарисида ва халқаро муносабатларда Ўзбекистон Республикаси номидан иш кўради; 4) мЎзокаралар олиб боради ҳамда Ўзбекистон Республикасининг шартнома ва битимларини имзолайди, республика томонидан тузулган шартномаларга, битимларга ва унинг қабўл қилинган мажбуриятларига риоя этилишини таъминлайди; 5) ўз ҳЎзурида аккредитациядан ўтган дипломатик ҳамда бошқа вакилларнинг ишонч ва чақирув ёрлиқларини қабўл қилади; 6) Ўзбекистон Республикасининг чет давлатлардаги дипломатик ва бошқа вакилларини тайинлаш учун номзодларни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига тақдим этади; WWW.ARXIV.UZ

7) Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига ҳар йили мамлакат ижтимоий- иқтисодий ҳаётининг, ички ва ташқи сиёсатининг энг муҳим масалалар юзасидан маърЎзалар тақдим этади; 8) ижро этувчи ҳокимият девонини тузади ва унга раҳбарлик қилади; республика олий ҳокимият ва бошқарув органларининг баҳамжиҳат ишлашини таъминлайди; вазирликлар, давлат қўмиталари ҳамда давлат бошқарувининг бошқа органларини тузади ва тугатади, шу масалаларга доир фармонларни кейинчалик Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари тасдиғига киритади; 9) Сенат Раиси лавозимига сайлаш учун номзодни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига тақдим этади; 10) Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари кўриб чиқиши ва тасдиқлаши учун Ўзбекистон Республикаси Бош вазири номзодини тақдим этади; 11) Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси аъзоларини тасдиқлайди; 12) Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унинг ўринбосарларини тайинлайди ва уларни лавозимидан озод қилади, кейинчалик бу масалаларни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тасдиғига киритади; 13) Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига Конституциявий суд раиси ва судьялари, Олий суд раиси ва судьялари, Олий хўжалик суди раиси ва судьялари, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки бошқарувининг раиси, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг раиси лавозимларига номзодларни тақдим этади; WWW.ARXIV.UZ

14) вилоят, туманлараро, туман, шаҳар, ҳарбий ва хўжалик судларининг судьяларини тайинлайди ва лавозимларидан озод этади; 15) вилоятлар ҳокимларини ҳамда Тошкент шаҳар ҳокимини тайинлайди ва лавозимидан озод этади, кейинчалик бу масалаларни тегишли халқ депутатлари Кенгашларининг тасдиғига киритади. Конституцияни, қонунларни бЎзган ёки ўз шаъни ва қадр-қимматига доғ туширадиган хатти-ҳаракат содир этган туман ва шаҳар ҳокимларини Президент ўз қарори билан лавозимидан озод этишга ҳақли; 16) республика давлат бошқарув органларининг, шунингдек ҳокимларнинг қабўл қилган ҳужжатларини тўхтатади, бекор қилади; 17) Ўзбекистон Республикасининг қонунларини имзолайди ва эълон қилади; қонунга ўз эътирозларини илова этиб, уни такроран муҳокама қилиш ва овозга қўйиш учун Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига қайтаришга ҳақли; 18) Ўзбекистон Республикасига ҳужум қилинганда ёки тажовЎздан бир-бирини мудофаа қилиш юзасидан тузулган шартнома мажбуриятларини бажариш зарурияти туғилганда уруш ҳолати эълон қилади ва қабўл қилган қарорини уч кун ичида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг тасдиғига киритади; 19) фавқулодда вазиятлар (реал ташқи хавф, оммавий тартибсизликлар, йирик ҳалокат, табиий офат, эпидемиялар) юз берган тақдирда фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлашни кўзлаб, Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ёки унинг айрим жойларида фавқулодда ҳолат жорий этади ва қабўл қилган қарорини уч кун ичида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари тасдиғига киритади. Фавқулодда ҳолат жорий этиш шартлари ва тартиби қонун билан белгиланади; WWW.ARXIV.UZ

20) Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларининг Олий Бош қўмондони ҳисобланади, Қуролли Кучларнинг олий қўмондонларини тайинлайди ва вазифасидан озод қилади, олий ҳарбий унвонлар беради; 21) Ўзбекистон Республикасининг орденлари, медаллари ва ёрлиғи билан мукофотлайди, Ўзбекистон Республикасининг малакавий ва фахрий унвонларини беради; 22) Ўзбекистон Республикасининг фуқаролигига ва сиёсий бошпана беришга оид масалаларни ҳал этади; 23) амнистия тўғрисидаги ҳужжатларни қабўл қилиш ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига тақдимнома киритади ва Ўзбекистон Республикасининг судлари томонидан ҳукм қилинган шахсларни авф этади; 24) Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизматини тузади. Миллий хавфсизлик хизмати раисини тайинлайди ва лавозимидан озод этади, кейинчалик шу масалаларга доир фармонларни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тасдиғига киритади; 25) ушбу Конституция ва Ўзбекистон Республикасининг қонунларида назарда тутилган бошқа ваколатларни амалга оширади. WWW.ARXIV.UZ

Президент ўз ваколатларини бажаришни давлат идораларига ёки мансабдор шахсларга топширишга ҳақли эмас. Ўзбекистон Республикасининг Президенти Конституцияга ва қонунларга асосланиб ҳамда уларни ижро этиш юзасидан республиканинг бутун ҳудудида мажбурий кучга эга бўлган фармонлар, қарорлар ва фармойишлар чиқаради. Қонунчилик палатаси ёки Сенат таркибида уларнинг меъёрл фаолиятига таҳдид солувчи ҳал қилиб бўлмайдиган ихтилофлар юз берганда ёҳуд улар бир неча марта Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига зид қарорлар қабўл қилган тақдирда, шунингдек Қонунчилик палатаси билан Сенат ўртасида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг меъёрл фаолиятига таҳдид солувчи ҳал қилиб бўлмайдиган ихтилофлар юз берганда Ўзбекистон Республикаси Президентининг Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди билан бамаслаҳат қабўл қилган қарори асосида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси, Сенати тарқатиб юборилиши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг Президенти бетоблиги сабабли ўз вазифасини бажара олмаслиги Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари қўшма қарорига кўра тузулган давлат тиббий комиссияси хулосаси билан тасдиқланган тақдирда ўн кун муддат ичида палаталарнинг қўшма фавқулодда йиғилишида депутатлар, сенаторлар орасидан уч ойгача бўлган муддатга Ўзбекистон Республикаси Президенти вазифасини вақтинча бажарувчи сайланади. Бу ҳолда уч ой муддат ичида Ўзбекистон Республикаси Президентининг умумхалқ сайлови ўтказилиши шарт. Ваколати тугаши муносабати билан истеъфога чиққан Президент умрбод Сенат аъзоси лавозимини эгаллайди. WWW.ARXIV.UZ

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ўз фаолиятини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси тўғрисидаги 2003 йил 28 августдаги қонун (янги тахрири) ҳамда бошқа қонун ҳужжатлари асосида олиб боради. Вазирлар Маҳкамаси - Ўзбекистон Республикасининг ҳукумати - иқтисодиёт, ижтимоий ва маънавий соҳаларнинг самарали фаолият кўрсатишига, қонунлар ижро этилишига, Олий Мажлиснинг бошқа қарорлари, Ўзбекистои Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишлари бажарилишига раҳбарликни таъминловчи Ўзбекистон Республикасининг ижро этувчи ҳокимият органи ҳисобланади. Вазирлар Макҳкамаси давлат бошқаруви органлари тизимига ва ўзи ташкил этадигаи хўжалик бошқаруви органларига бошчилик қилади, уларнинг ҳамжиҳатлик билан фаолият кўрсатишини таъминлайди. Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикаси тасарруфига оид бўлган, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва мазкур Қонунга мувофиқ ўзининг ваколатига кирувчи давлат ва хўжалик бошқарувининг барча масалаларини ҳал этишга ҳақлидир. WWW.ARXIV.UZ

Вазирлар Маҳкамаси қонунчилик ташаббуси ҳуқуқига эга. Вазирлар Маҳкамаси ўз фаолиятида коллегиаллик, демократия ва қонунийлик, Ўзбекистон Республикасида яшовчи барча миллатлар ва элатларнинг манфаатларини ҳисобга олиш принципларига асосланади. Вазирлар Маҳкамаси таркибига Бош вазир, Бош вазирнинг биринчи ўринбосари ва ўринбосарлари, Ўзбекистон Республикаси вазирлари, давлат қўмиталарининг раислари, давлат ва хўжалик бошқаруви бошқа органларининг раҳбарлари кирадилар. Бош вазир ва унинг ўринбосарлари, Вазирлар Маҳкамасининг аъзолари Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан лавозимга тайинланадилар ва лавозимдан озод этиладилар, кейинчалик бу масала Олий Мажлис тасдиғига киритилади. Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг Раиси лавозими буйича Вазирлар Маҳкамаси таркибига киради. Вазирлар Маҳкамаси янги сайланган Олий Мажлис олдида ўз ваколатларини зиммасидан соқит қилади. Вазирлар Маҳкамаси ўз ваколатлари доирасида: иқтисодий, ижтимоий-маданий жараёнларни бошқаради, мулкчиликнинг барча шаклларини уйғунлаштириш ва уларнинг тенглиги, иқтисодиётни монополиялаштиришдан чиқариш, бозор иқтисодиётининг ҳуқуқий механизмини рўёбга чиқариш асосида эркин тадбиркорлик учун шарт-шароитлар яратади; хўжалик юритишнинг янги шакллари - концернлар, консорциумлар, тармоқлараро бирлашмалар, турли уюшмалар ва бошқа ана шундай ташкилотларни барпо этишга ва мустаҳкамлашга кўмаклашади, халқ хўжалиги ва аҳоли талабларини қондириш заруриятидан келиб чиққан ҳолда улар фаолиятини йўналтиради ва мувофиқлаштиради; WWW.ARXIV.UZ

Ўзбекистон Республикасида пул ва кредит тизимини мустахкамлаш чора- тадбирларини амалга оширишга кўмаклашади, ягона нарх сиёсатини ўтказиш, меҳнатга ҳақ тўлаш миқдорининг белгиланган кафолатларини ва ижтимоий таъминот даражасини таъминлаш чора-тадбирларини ишлаб чиқади ва амалга оширади; республика бюджетини, шунингдек, Ўзбекистон Республикасини иқтисодий ва ижтимоий ривожлантириш истиқболларини ва энг муҳим дастурларини ишлаб чиқишни ва уларнинг ижросини ташкил этади; бошқарув тузулмасини такомиллаштириш, Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қўмиталари, идоралари, давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа органларини тузиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш тўғрисидаги таклифларни ишлаб чиқади; фан ва техникани ривожлантириш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва уларни мухофаза қилиш чора-тадбирларини амалга оширади; фуқароларни ижтимоий ва ҳуқуқий ҳимоя қилиш, уларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқини таъминлаш чора-тадбирларини кўради, ижтимоий таъминот тизимини такомиллаштиради; соғлиқни сақлаш, халқ таълимини ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг асосий йўналишларини белгилайди, маданиятни ривожлантиришга кўмаклашади; Ўзбекистон Республикасининг давлат хавфсизлигини ва мудофаа қудратини ошириш, давлат чегараларини қўриқлашни таъминлаш, давлат манфаатларини ҳимоя қилиш, жамоат тартибини сақлаш, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинлигини таъминлаш ва ҳимоя қилиш чора-тадбирларини амалга оширишга кўмаклашади; WWW.ARXIV.UZ

давлат бошқарув органларининг табиатни мухофаза қилиш тадбирларини биргаликда ўтказиш ҳамда республика ва халқаро аҳамиятга эга бўлган йирик экологик дастурларни амалга ошириш борасидаги ишларни мувофиқлаштиради, катта авариялар ва фалокатларнинг, шунингдек, табиий офатларнинг оқибатларини тугатиш чора-тадбирларини кўради; Ўзбекистон Республикасининг хорижий давлатлар ва халқаро ташкилотлардаги вакиллигини таъминлайди, ҳукуматлараро шартнома ва битимлар тузади, уларни бажариш чора-тадбирларини кўради; ташқи иқтисодий фаолият, илмий-техникавий ва маданий ҳамкорлик соҳасида раҳбарликни амалга оширади. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа органлари ишини мувофиқлаштиради ва йўналтиради. Вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа органлари ҳақидаги низомлар Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат бюджетида бўлган давлат бошқаруви бошқа органларининг марказий аппарати ходимларининг сонини ва уларга сарфланадиган маблағлар миқдорини белгилайди. Вазирлар Маҳкамаси вазирларнинг ўринбосарларини, давлат қўмиталари раисларининг ўринбосарларини, бош бошқармалар ҳамда давлат бошқаруви бошқа органлари раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарларини лавозимга тайинлайди ва лавозимдан озод этади. WWW.ARXIV.UZ

Вазирлар Маҳкамаси хўжалик бошқаруви органлари раҳбарларини ва вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳайъатлари аъзоларини, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Іукумати томонидан ташкил этиладиган хўжалик бошқаруви органлари бошқарувлари аъзоларини тасдиқлайди. Вазирлар Маҳкамаси зарурият бўлганда давлат бошқарувининг ўз ваколатига кирувчи айрим масалалари ҳал этилишини, агар бу масалаларнинг ҳал этилиши қонунчилик билан Ўзбекистон Республикаси Іукуматининг мутлақ ваколатига киритилмаган бўлса, вазирликлар, давлат қўмиталари ва давлат бошқарувининг ўзига буйсунувчи бошқа органларига бериши мумкин. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқаруви бошқа органларининг фаолияти устидан назоратни амалга оширади. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқаруви бошқа органларининг актлари амалдаги қонун ҳужжатларига зид бўлган ҳолларда уларни бекор қилиш ҳуқуқига эгадир. Вазирлар Маҳкамасининг мажлислари йилнинг ҳар чорагида камида бир марта ўтказилади. Вазирлар Маҳкамасининг мажлисларини Вазирлар Маҳкамасининг Раиси ёки унинг топшириғига биноан Бош вазир ўтказади. Вазирлар Маҳкамаси амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида барча органлар, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган қарорлар ва фармойишлар чиқаради. WWW.ARXIV.UZ

Вазирлар Маҳкамасининг меъёртив тусдаги ёки жуда муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳужжатлари Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари шаклида чиқарилади. Шошилинч ва бошқа жорий масалалар бўйича ҳужжатлар Вазирлар Маҳкамасининг фармойишлари шаклида чиқарилади. Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари Вазирлар Маҳкамасининг Раиси ёки унинг топшириғига биноан Бош вазир томонидан имзоланади. Вазирлар Маҳкамасининг фармойишлари Вазирлар Маҳкамасининг Раиси, Бош вазир ёки унинг биринчи ўринбосари томонидан имзоланади. Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишлари, агар уларда бошқача тартиб назарда тутилмаган бўлса, имзоланган кундан бошлаб кучга киради. Юқорида айтиб ўтганимиздек, Ўзбекистон Республикасида ижро этувчи ҳокимият Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Маҳкамаси раҳбарлиги остида вазирликлар, давлат қўмиталари, давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа органлари томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига биноан вазирликлар ва давлат қўмиталари Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан ташкил қилинади ва тугатилади. Ҳар бир давлатда вазирликлар ва давлат қўмиталарининг сони давлатнинг олдида турган вазифаларнинг бажарилишини ташкил этишга қараб белгиланади. WWW.ARXIV.UZ

Вазирлик - ижро ҳокимиятининг асосий тизимларидан бир ҳисобланади. Вазирликлар белгиланган соҳада давлат сиёсатини ва бошқарувни амалга ошириш, шунингдек мазкур соҳадаги ижро этувчи органларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш маҳсадида ташкил этилади. Кўриниб турибдики, вазирликнинг маъмурий-ҳуқуқий мақоми икки асосий ҳолат билан белгиланади [6] : биринчидан, вазирлик соҳавий орган сифатида фаолият кўрсатади ; иккинчидан, мувофиқлаштирувчи давлат органи сифатида ҳаракат қилади. Амалдаги вазирликлар тизими қандай ? Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, бир қатор вазирликлар азалдан мавжуд (масалан, ички ишлар, мудофаа, таълим, маданият, молия, адлия, қишлоқ хўжалиги вазирлиги ва бошқалар), бошқалари эса маълум бир ҳолатлардан ёки давлат эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда ташкил топган (масалан, фавқулодда вазиятлар вазирлиги). Вазирликлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига бўйсунади. Вазирликларнинг баъзи бирлари бевосита Ўзбекистон Республикаси Президентига бўйсундирилган (масалан, ички ишлар, мудофаа вазирлиги). Ўзбекистон Республикасида вазирликлар ўз фаолиятларини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, қонунлари ва улар тўғрисидаги Низомлар асосида амалга оширадилар. Вазирликларнинг Низомлари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади ҳамда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатига олинади. WWW.ARXIV.UZ

Вазирликлар Низомида улар фаолиятининг асосий йўналишлари, вазифалари, ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда бошқа давлат органлари билан ўзаро муносабати белгилаб берилади. Вазирлик аппарати унга юкланган вазифаларга қараб белгиланади. Вазирликка умумий рақбарликни Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан лавозимга тайинланадиган ва лавозимдан озод қилинадиган, кейинчалик Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланадиган Вазир бошчилик қилади. Вазир Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси (баъзи вазирликларда Ўзбекистон Республикаси Президенти) томонидан тайинланадиган биринчи ўринбосар ва ўринбосарларга эга бўлади. WWW.ARXIV.UZ

Вазир:   вазирликка юкланган вазифаларнинг бажарилиши учун шахсан жавоб беради;   вазир ўринбосарлари ўртасида вазифаларни тақсимлайди ва уларнинг фаолиятини мувофиқлаштиради;   вазирлик тузулмалари, шу жумладан ҳудудий тузулмалар раҳбарларининг вазифалари ва жавобгарлигини белгилайди;   ўзига бўйсунган органлар фаолияти устидан контролни амалга оширади ва ҳ.к.лар. Вазир ўз ваколат доирасида, Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Президент фармонлари, Вазирлар Маҳкамаси қарор ва фармойишлари асосида ва уларни бажариш юзасидан - буйруқлар, йўриқномалар, қоидалар, низомлар чиқаради ҳамда Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги вазирликлар, давлат қўмиталари, бошқа давлат органлари, корхона, муассаса, ташкилотлар, шунингдек фуқаролар бажариши мажбурий бўлган бошқа кўрсатмалар беради. Вазирликлар зарур ҳолларда ҳамда ўз олдида турган вазифаларни бажарилишини таъминлаш мақсадида қўшма меъёрий-ҳуқуқий актларни ҳам чиқаришлари мумкин. Вазирликда Вазир (раис) ва лавозими бўйича вазир ўринбосарларидан, шунингдек вазирликнинг бошқа раҳбар ходимларидан иборат таркибда ҳайъат (кенгаш) ташкил этилади. Вазирлик ҳайъати (кенгаши) таркиби Вазирнинг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Мақкамаси томонидан тасдиқланади. Вазирлик ҳайъати (кенгаши) мажлисларида вазирлик фаолиятининг асосий масалалари кўриб чиқилади ҳамда тегишли баённомалар ва қарорлар билан расмийлаштирилади. Ҳайъат (кенгаш) қарорлари Вазир буйруқлари билан амалга оширилади. WWW.ARXIV.UZ

Вазирликда илмий-техник муаммоларни кўриб чиқиш ва асослантирилган қарорларни қабўл қилиш мақсадида илмий-техник, маслаҳат кенгашлари, экспертизалар ва турли хилдаги комиссиялар ташкил қилиниши мумкин. Улар тўғрисидаги Низомлар вазир томонидан тасдиқланади. Вазирликлар бош бошқарма, бошқарма, департамент, бўлим ва бошқа хилдаги тузулмалардан ташкил топган бўлиши мумкин. Давлат қўмитаси - ижро ҳокимиятининг марказий органларидан бири бўлиб, коллегиалик асосида тармоқлараро мувофиқлаштиришни амалга оширади, шунингдек, фаолиятнинг маълум бир соҳасида тартибга солиш вазифасини бажаради. [7] Давлат қўмиталарининг вазирликлардан фарқи шундаки, биринчидан, улар коллегиал органлар тоифасига киради; иккинчидан, улар тармоқлараро мувофиқлаштириш вазифасини бажаради. Давлат қўмиталари вазирликлар сингари уларга юклатилган соҳаларда мувофиқлаштириш ва умумий раҳбарлик қилишни амалга оширади. Шу жиҳатидан бу иккала давлат органи бир-бирига ўхшаб кетади, яъни уларни яқинлаштиради. Амалиётда ҳам вазирликни давлат қўмитасига, ва аксинча, давлат қўмитасини вазирликка айлантириш ҳолатлари учраб туради. WWW.ARXIV.UZ

Лекин уларнинг фарқини маъмурий-ҳуқуқий мақомини аниқлашда кўришимиз мумкин. Давлат қўмиталари, вазирликлар сингари ўз фаолиятларини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, қонунлари ва улар тўғрисидаги Низомлар асосида амалга оширадилар. Давлат қўмиталарининг Низомлари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади ҳамда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатига олинади. Давлат қўмиталари Низомида улар фаолиятининг асосий йўналишлари, вазифалари, ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда бошқа давлат органлари билан ўзаро муносабати белгилаб берилади. Давлат қўмитаси Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан лавозимга тайинланадиган ва лавозимдан озод қилинадиган, кейинчалик Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланадиган Раис томонидан бошқарилади. Қўмита раиси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси (баъзи қўмиталарда Ўзбекистон Республикаси Президенти) томонидан тайинланадиган биринчи ўринбосар ва ўринбосарларга эга. Давлат қўмитасида Раис (раис) ва лавозими бўйича раис ўринбосарларидан, шунингдек давлат қўмитасининг бошқа аъзоларидан иборат таркибда ҳайъат (кенгаш) ташкил этилади. Қўмита ҳайъати (кенгаши) таркиби Раиснинг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Мақкамаси томонидан тасдиқланади. Ҳайъат (кенгаш) мажлисларида давлат қўмитаси фаолиятининг асосий масалалари кўриб чиқилади ҳамда тегишли баённомалар ва қарорлар қабўл қилинади. WWW.ARXIV.UZ

Давлат қўмитасида турли мутахассислардан иборат илмий-техник кенгашлар, давлат экспертизаси кенгашлари ва турли хилдаги маслаҳат кенгашлари ташкил қилиниши мумкин. Ўзбекистон Республикаси ижро ҳокимияти органлари тизимида маҳаллий давлат ҳокимияти органлари алоҳида ўринни эгаллайди. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқий мақоми Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрда қабўл қилинган «Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида»ги қонун [8] ва бошқа меъёрий-ҳуқуқий актлар билан белгиланади. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларига тегишлича вилоят, туман, шаҳар ҳоким лари бошчилик қиладиган вилоят, туман, шаҳар вакиллик (халқ депутатлари Кенгашлари) ва ижроия ҳокимияти киради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 100-моддасига биноан маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёрига қуйидагилар киради: [ WWW.ARXIV.UZ

 қонунийликни, ҳуқуқий тартиботни ва фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш;  ҳ удудларни иқтисодий, ижтимоий ва маданий ривожлантириш;  маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йиғимларни белгилаш, бюджетдан ташқари жамгармаларни ҳосил қилиш;  маҳаллий коммунал хўжаликка раҳбарлик қилиш;  атроф-муҳитни муҳофаза қилиш;  фуқаролик ҳолати актларини қайд этишни таъминлаш;  меъёртив ҳужжатларни қабўл қилиш ҳамда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва Ўзбекистон Республикаси қонунларига зид келмайдиган бошқа ваколатларни амалга ошириш. Маҳаллий ҳокимият органлари Ўзбекистон Республикаси қонунларини, Президент фармонларини, давлат ҳокимияти юқори органларининг қарорларини амалга оширадилар, халқ депутатлари қуйи кенгашлари фаолиятига рақбарлик қиладилар, республика ва маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни муҳокама қилишда қатнашадилар. Маҳаллий давлат ҳокимият органларини тегишлигига қараб вилоят, туман, шаҳар ҳокимлари бошқаради. Вилоят ҳокимлари ва Тошкент шаҳри ҳокими Ўзбекистон Республикаси президенти томонидан тайинланади ва лавозимидан озод қилинади ҳамда тегишли халқ депутатлари Кенгаши томонидан тасдиқланади. Туман ва шаҳарларнинг ҳокимлари тегишли вилоят ҳокими томонидан тайинланади ва лавозимидан озод қилинади ҳамда тегишли халқ депутатлари Кенгаши томонидан тасдиқланади. Шаҳарлардаги туманларнинг ҳокимлари тегишли шаҳар ҳокими, туманларга бўйсунган шаҳарларнинг ҳокимларини эса туман ҳокими тайинлайди ва вазифасидан озод қилади ҳамда тегишли халқ депутатлари шаҳар, туман Кенгашлари томонидан тасдиқланади. WWW.ARXIV.UZ

Ҳокимлар ўз иш фаолиятини яккабошчилик асосида олиб боради. Ҳокимлик институти қачон ва қай мақсадда юзага келди ? Ўзбекистон Республикасининг танлаган тараққиёт йўлига қисқача тўхталиб ўтган эдик. Ўтиш даврида ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ислоҳотларни муваффақиятли амалга оширишда кучли ижроия ҳокимият зарур. Ҳаёт тақозосига кўра тарихий синалган анъаналарга асосланиб Ҳокимлик институти юзага келди. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши қарори билан 1991 йил 18 ноябрда Тошкент шаҳрида ҳокимлик лавозимининг ташкил этилиши бу борадаги биринчи қадам бўлди. 1992 йил 4 январда эса Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Ўзбекистон Республикасида маҳаллий органларни қайта ташкил этиш ҳақида Конституциявий қонун қабўл қилинди. Бунда бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос шартлари эътиборга олиниб, аввало ижроия ҳокимиятини мустаҳкамлаш назарда тутилган эди. Маҳаллий давлат ҳокимиятини ислоҳ қилишда давлат –урилиши борасида тарихан шаклланган миллий, анъанавий тажрибаларимиз, шунингдек, чет мамлакатларнинг ижобий тажрибаларидан муваффақиятли фойдаланилди.Тошкент шаҳрида, барча вилоят, туман ва шаҳарларда ҳокимлик лавозими жорий этилди ҳамда улар зиммасига вакиллик ва ижроия ҳокимиятини бошқариш масъулияти юклатилди. WWW.ARXIV.UZ

1992 йил апрелда Қорақалпоғистон Республикасида ҳам ҳокимлик лавозимини жорий этиш борасида қонун қабўл қилинди. 1993 йил сентябрда эса Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Конституциясига асосланиб маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ҳақида қонун қабўл қилди. Қонун ва қабўл қилинган ҳужжатлар Ҳокимлик институтини амалда қўллаш учун ҳуқуқий асос яратди. Қисқа муддат ичида ҳокимлар амалий ишлари билан ўзларини бир томондан умумдавлат, иккинчи томондан маҳаллий манфаатларни ифодаловчилар сифатида намоён этдилар. Улар мамлакатда тинчлик ва барқарорлик кафолати бўлмоқдалар.Вилоят, туман ва шаҳар ҳокимлари ўз ваколатларини яккабошчилик асосларида амалга оширадилар ва ўзлари раҳбарлик қилаётган органларнинг қарорлари ва фаолияти учун шахсан жавобгардирлар. Ҳоким ўзига берилган ваколатлар доирасида тегишли ҳудуддаги барча корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, бирлашмалар, шунингдек мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган қарорлар қабўл қилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 101-моддасига биноан ҳокимларнинг ваколат муддати - беш йилдир. Демак Ўзбекистон Республикасида ижро этувчи ҳокимият тизими қўйидагича: Ўзбекистон Республикаси Президенти бошчилигидаги Вазирлар Маҳкамаси; Ўзбекистон Республикасининг вазирликлари ва давлат қўмиталари, унинг тузулмалари; ҳокимлар бошчилигидаги маҳаллий давлат ҳокимияти органлари; республика миқёсида ҳаракат қилувчи корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, концернлар, корпорациялар, ассоциациялар, компаниялар ва бошқа бирлашмалар. WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Ўзбекистонда ҳуқуқий демократик давлат қуриш ва фуқаролик жамиятини барпо этишнинг Конституциявий асослари

Коррупцияга қарши курашнинг халқаро-ҳуқуқий асослари

Ўзбекистон Республикасида сайловнинг конституциявий-ҳуқуқий асослари

Маъмурий ҳуқуқнинг ўзига хос хусусиятлари

Давлат бошқаруви соҳасидаги юқори малакали кадрлар тайёрлашни янада такомиллаштириш борасидаги долзарб вазифалар