Yerning ichki tuzilishini o’rganishda sesmologik usullar. Yerdagi asosiy sesmik toʻlqinlar - Geologiya - Slaydlar

Yerning ichki tuzilishini o’rganishda sesmologik usullar. Yerdagi asosiy sesmik toʻlqinlar

Yuklangan vaqt:

25.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7918.5361328125 KB

Ko'chirib olish

Yerning ichki tuzilishini o’rganishda sesmologik usullar. Yerdagi asosiy sesmik toʻlqinlar

Reja. 1. Seysmik hodisalar va ularning kelib chiqish sabablari. 2. Sesmik toʻlqinlar tarqalishining oʻziga xos xususiyatlari. 3. Sesmik toʻlqinlar.

• Seysmologik malumotlarga kora hozirgi kunda Yer bagrida yigirmatacha ajratuvchi chegara qayd etiladi va ular umumiy tarzda Yerning konsentrik zonal qatlamli tuzilishi togrisida dalolat beradi. Bu chegaralar orasida ikkitasi: kontinentlarda km chuqurliklarda va okeanlar ostida 5-10 km da yotuvchi Moxorovichich yuzasi (Moxo yoki oddiy M) hamda 2900 km chuqurlikdagi joylashgan Vixert - Gutenberg yuzasi asosiy sanaladi. Bu chegaralar sayyoramizni uchta asosiy qobiqlarga yoki geosfyeralarga ajratadi Yer posti - Moxorovichich yuzasi ustida joylashgan Yerning tashqi tosh qobigi; Yer mantiyasi - Moxorovichich (yuqoridan) va Vixert - Gutenberg (pastdan) yuzalari bilan chegaralangan oraliq silikatli qobiq; Yer yadrosi - Vixert - Guttenberg yuzasidan pastda joylashgan sayyoramizning markaziy tanasi.

YERNING ICHKI TUZULISHI • Yerning mantiyasi eng yirik geosfera sanaladi. U sayyora hajmining 83% va massasining 66% ga yaqinini tashkil etadi

• Seysmik tolqinlar tarqalishining oziga xos hususiyatlari Gyuygens nuqtai nazariga binoan tolqin frontining har bir nuqtasini mustaqil tebranish manbasi, yani ikkilamchi tolqin manbai deb hisoblash mumkin: bunga asosan byerilgan tolqin frontining ayrim holatlariga qarab, boshqa holatdagi tolqin frontini belgilash mumkin. Ferma nuqtai nazariga binoan ikkita nuqta orasida tolqin eng kichik qarshilik etuvchi yol boylab tarqaladi, yani eng qisqa vaqt sarf qiladigan yolni bosib otadi. Uning fikriga asosan (izotrop) muhitlarda seysmik nur togri chiziqdan iborat, chunki ularda tezlik doimo bir xil. Gradientli muhitlarda (tezlik asta – sekin uzluksiz ozgarib turganda) seysmik nur egri chiziq holiga keladi.

Seysmik tolqinlar tarqalishining oziga xos hususiyatlari Supyerpozitsiya nuqtai nazari. Muhitda bir necha tolqin bir vaqtning ozida tarqalganda ularning har biri huddi boshqalari yoqdek harakat qiladi. Lekin tolqinlar muhitning biror nuqtasiga bir vaqtda etib kelganda, zarralarning tebranishlari tolqinlarning bir-biriga ustma- ust tushish natijasidek namoyon boladi (intyerfyerensiya kuzatiladi). Ozaro bogliqlik nuqtai nazari. Agar seysmik tebranishni qozgatuvchi va qabul qiluvchi manbalarning joylarini ozaro almashtirilsa, unda shu nuqtalarda kuzatish vaqti, tolqinning shakli va zarralarning tebranish sifati ozgarmaydi.

• 1906 yilda seysmologlar birinchi marta Yerning yadrosini aniqlashgan, 1914 yilda esa Gutenberg Yer yadrosi chuqurligini (2885 km) seysmik malumotlar boyicha hisoblab chiqgan. Tashqi yadro chegarasida boylama tolqinning tezligi 13,6 km/s dan keskinlik bilan 8,1 km/s gacha pasayadi. Kondalang tolqin esa tashqi yadroda umuman tarqalmaydi. Bunday holat esa tashqi yadroning suyuq holda ekanligidan dalolat beradi yilda Daniyalik olima Leman qattiq ichki yadroni ajratadi. Leman hisobi boyicha ichki yadroning chuqurligi 5000 km atrofida yilda yugoslav olimi Moxorovichich seysmik tolqinlarning tezligi tahminan 35 km chuqurlikda keskin oshishini aniqladi. Bu chegara Yer qobigi chegarasi yoki Moxo chegarasi deb atala boshlandi. Okeanlar ostida bu chegara km chuqurlikda yotadi, togli rayonlarda esa uning chuqurligi 50–80km ni tashkil etadi

• Boylama va kondalang tolqinlarning Yer sharidan otib seysmik stansiyalarga kelish vaqtlari haqidagi malumotlarni yigish yillarda Seprins va E.Vixyertlar tomonidan birinchi godograflarning (tolqinni kuzatish vaqtining qozgatish manbai va kuzatish nuqtalari oraligidagi masofa bilan bogliqligi) tuzilishiga olib keldi. Bu godografdan yillargacha zilzilalar epitsentri va epitsentral masofalarni aniqlashda foydalanilgan. B.B.Golitsin (1960) seysmik nurlarni Yer yuziga chiqish burchagini olchash orqali ularning etib kelish vaqtini aniqlash metodini ishlab chiqdi

• . Boylama tolqinlar godografi bunda nurning Yer yuziga chiqishi tuyuluvchi burchagi va kondalang tolqinlar tarqalish tezligiga bogliq. Kondalang tolqinlar tezligini B.B.Golitsin kuzatuvlardan olgan. Hisoblashlar natijasida olingan ekspyerimental godograf 1940 yillarda olingan godograflar bilan yaqin.

Seysmik toʻlqinlar - zilzila oʻchogʻi, portlash, kuchli zarba va boshqa tebranish hamda silkinish manbalaridan tarqaladigan tebranishlar. Kuchli zilzila oʻchogʻiga yaqin joylarda seysmik toʻlqinlar sekundning 1/10 ulushiga teng vaqtda vayron qiluvchi kuchga ega boʻladi. Epitsentrdan ancha uzoq masofadagi seysmik toʻlqinlar elastik toʻlqinlar hisoblanadi. Deformatsiya turiga koʻra, boʻylama, koʻndalang va sirtki toʻlqinlar tarqalishiga ko'ra quydagilarga bo'linadi: Seysmografda koʻringan p-toʻlqin (birlamchi) va s-toʻlqinlar (ikkilamchi) • Boʻylama va sirtki toʻlqinlar

Foydalanilgan adabiyotlar 1. R.D. Xamroqulov. S.SH.Sarimsoqov. Noyob va baland binolarning zilzilabardoshligi. 2. Uktamovich, S. B. (2016). About transfer of effort through cracks in ferroconcrete elements. European science review, (7-8), 220-221. 3. Bakhodir, S., & Mirjalol, T. (2020). Development of diagram methods in calculations of reinforced concrete structures. Problems of Architecture and Construction, 2(4), 145-148. 4. Сагатов, Б. У. (2020). Исследование усилий и деформаций сдвига в наклонных трещинах железобетонных балок. European science, (6 (55)), 59-62. 5. Uktamovich, S. B., Yuldashevich, S. A., Rahmonqulovich, A. M., & Uralbayevich, D. U. (2016). Review of strengthening reinforced concrete beams • using cfrp Laminate. European science review, (9-10), 213- 215

O'xshashlar

Yerning ichki tuzilishi. Geosferalar

Yerning ichki tuzilishi va geosferalar

Yerning ichki tuzilishi va geosferalar tog’ jinslari hamda minoralar

Yerning koinotdagi o’rni

Zilzila haqida tushuncha