Tuproqning suv, havo va ozuqa rejimini o’zgarishi salbiy oqibatlardan himoya qilish - Geologiya - Slaydlar

Tuproqning suv, havo va ozuqa rejimini o’zgarishi salbiy oqibatlardan himoya qilish

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5088.044921875 KB

Ko'chirib olish

Tuproqning suv, havo va ozuqa rejimini o’zgarishi salbiy oqibatlardan himoya qilish

Tuproq ozuqa rejimi Tuproq suv rejimiTuproq havo rejimi

 Tuproqdagi suvning axamiyati beqiyos . Ona jins –ruхlyakning shakillanishidan boshlab tuproq paydo bo`lishi hamda uning rivojlanishidagi turli fezik-kimyoviy, beokimyoviy va bialogik pratseslarning borishida suv muxim rol uynaydi. Shuningdek, suv o`simlik va boshqa turli organezimlar xayoti uchun eng zarur bulib, o`larning normal oziqlanishi va rivojlanib o`sishini xamda mekroorganezimlar talabini tamin etadigan muxim sharotlardan biri hisoblanadi.

 Demak, suv tuproq unumdorligining eng muxim faktoridir. Suv tuproqda organic moddalarning tuplanishiga, sturuktura elimentlaring paydo bulishiga, tuproqning fezik mexanikaviy xossalari va dehqonchilikda qullaniladigan turli ageotehnikaviy tadbirlarning sifatiga keskin tasir kursatadi. Tuproqda namning mutadil bulishi, undagi bulayotgan ijobiy xakterdagi pratseslarning rivojlanishi va tuproq unumdorligi uchun yaxshi sharoet yaratishga imkon beradi.

 O`rug`larning unib chiqishi va umuman o`simliklar xayotidagi zarur pratseslar tuproqda suv yetarli bulgandagina yuzaga keladi.  Tuproqda suv mutlaqo bulmasa, o`simliklar qurib qoladi va mekrobialogek pratseslar ham tuxtaydi. Suv karbanat angidiret birgalikda fotasentez pratsesida ishtirok etib, o`simlik uchun zarur bulgan dastlabki organik moddalarni vujutga keltiradi. Suvda erigan oziq moddalar tuproq eritmasi orqali o`simliklar ildiziga shimiladi va o`larning xayotey talabini tamin etadi .

Suv osimlik tarkibing 80-90 % ini tashkil etadi, o`simlik esa o`z xayoti davrida bu suvning kup qismini o`zi orqali bog`latib yuboradi. O`simlik xayoti uchun juda kub suv talab etiladi. Bir gr quruq modda tuplash uchun o`simlik o`rta xisobda 300-800gr suv sarflaydi. Tuproqdagi suvning asosey manbai yog`in suvlaridir, bazi joylarda sizob suvlari orqali xam tuplanadi. So`g`oriladigan dehqonchilik sharoetida esa sug`orish suvlari xam anashunday manbalardan biri hisoblanadi. Ekinlardan mul va sifatli xosil olishda tuproqning suv rejimini puxta o`rganinsh va o`ni boshqarish yularini bilish g`oyat kata axamiyatga egadir.

 Har qanday tuproqda hamma vaqt ma’lum miqdorda havo bo‘lib, undagi bo‘shliqlarni to‘ldirib turadi.  Ma’lum vaqt ichida tuproqqa havo kirishi va uning miqdori hamda tarkibini o‘zgarishi havo rejimi deyiladi.  Tuproqda atmosfyeradan kirgan havo va tuproqdagi har xil bio-kimyoviy jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan gazlar uchraydi. Atmosfyera havosining tarkibi tuproq havosining tarkibidan anchagina farq qiladi

 Atmosfyera havosida N (azot) 78,8%, O2 (kislorod) 20,95%, CO2(korbo-nat angidrid) 0,03%, tuproq havosida esa N 78-80%, O2 19- 21%, CO2 0,1-1,0% bo‘ladi. Tuproq havosi unda yashaydigan ayrim mikroor-ganizmlar uchun zarur, chunki tuproqda havo etishmasa, ayerob mikroorganizmlar hayot kechira olmaydi. Natijada organik qoldiqlar yahshi chirimasdan, o‘simliklar o‘zlashtira oladigan oziq moddalar hosil bo‘lishi uchun sharoit bo‘lmaydi.

 Tuproq havosi tarkibidagi kislorod tuproqdagi har xil minyeral va organik moddalarni oksidlaydi. Natijada oksidlangan ba’zi elementlar yeruvchan holatga o‘tsa, ayrimlari aksincha, havo etarli bo‘lmagan tuproqda o‘simliklar hayoti uchun zararli bo‘lgan har xil kimyoviy birikmalar hosil qiladi. O‘simliklarning o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur hisoblangan azot anayerob sharoitda gaz holdagi birikmalarga o‘tib, tuproqdan atmosferaga yerkin holda chiqib ketadi. Demak tuproqning unumdorligi uchun havoning ahamiyati ham muhim hisoblanadi.

Tuproqda gazlar(CO2) almashinuvi .

 Oziq moddalar va suv tuproq unumdorligining asosiy elementlari hisoblanadi. O‘simliklarning oziq elementlarga talabchanligi ekinlarning turiga, naviga, hosildorligiga bog‘liq. O‘simliklarning bu sohadagi talabini qondirish dehqonchilikdagi asosiy masalalardan biri hisoblanadi.  Oziqlanish har qanday tirik organizmning, shu jumladan, o‘simliklarning ham o‘sish va rivojlanish asosidir. Tuproqdagi oziq moddalarni o‘zlashtirish miqdori ekinlarning turiga, naviga, hosiliga va ular o‘sayotgan sharoitga bog‘liq. O‘simliklarning ildizi orqali oziqlanishi faqat yerga solinayotgan o‘g‘itlarg emas, balki tuproq muhitiga, mikroorganizmlarning faoliyatiga, organik moddalarning chirishiga va tuproqning suv, havo hamda issiqlik rejimini yaxshilashga qaratilgan agrotexnik tadbirlarning qo‘llanishiga ham bog‘liqdir

 O‘simliklarning oziqlanishi 3 xilga bo‘linadi: avtotrof , mikrotrof va bakteriotrof usullar. Avtotrof oziqlanishda o‘simliklar tuproqdan suvda yerib oksidlangan mineral tuzlarni o‘zlashtiradi. Oziqlanishning bu usuli o‘simliklar uchun asosiy hisoblanadi. Mikrotrof oziqlanish mikoriza yordamida sodir bo‘ladi. O‘simliklarning bakteriyalar yordamida oziqlanishi bakteriotrof oziqlanish deyiladi. Azot tuproqdagi eng harakatchan va o‘simliklarning muhim oziq elementlaridan biri hisoblanadi. O‘simliklar ildizi tuproqdagi azotni muhim oziqlanish manbalaridan bo‘lgan nitratlar, (NO2, NO3 )dan va ammoniy tuzlari (NH4)dan o‘zlashtiradi.

 Organik moddalarning parchalanib, ammiak hosil qilish proqessi ammonifikaqiya deb ataladi. Ammiakning oksidlanib, nitrat va nitrat kislotalarga aylanish proqessinitrofikaqiya deyiladi. Tuproqning oziq rejimiga va tabiiy xossalariga go‘ng bilan bir qatorda oraliq ekinlar, ayniqsa dukkakdosh ekinlar, ko‘kat o‘g‘it sifatida dukkakli don ekinlari ekish ayniqsa yaxshi ta’sir etadi. Tuproqning oziq rejimi va unumdorligi unda sodir bo‘ladigan mikrobiologik jarayonlarga bevosita bog‘liq bo‘ladi.

Tuoroqni oziqlantrib borish

Tuproq eritmasining konsentratsiyasi kichik bo‘lgan hollarda usimliklar sust rivojlanadi, ularda oziq, elementlar tanqisligi kuzatiladi. Konsentratsiyaning juda yuqori bo‘lishi ham o`simliklar oziqlanishida salbiy oqibatlarga olib keladi. Tuproq eritmasining maqbul konsentratsiyasi ekin turi va naviga bog‘liq ravishda o‘simliklar rivojlanishining turli davrlarida (ontogenezda) keng ko‘lamda o`zgaradi. O`simliklarning ildiz tizimi juda suyuq eritmalardan ham (0,01—0,05%) oziq moddalarni o‘zlashtirish xususiyatiga ega. Tabiiy sharoitlarda sho‘rlanmagan tuproqlar eritmasining konsentratsiyasi 0,02—0,2%ni tashkil qiladi.

Tuproq eritmasining konsentratsiyasi bir muncha yuqori bo‘lganda ionlar o‘simliklar tomonidan yaxshi o‘zlashtiriladi, suv esa ildiz tomonidan tuproqning o‘g‘it kiritilmagan qatlamlaridan yaxshi shimiladi. Bu o‘g‘itlardan foydalanishda albatta hisobga olinishi lozim. Tuzlar konsentratsiyasining yuqori bo‘lishi eritma osmotik bosimini oshiradi va tabiiyki, o‘simliklarga suv va oziq moddalar yutilishini qiyinlashtiradi.

 O‘simliklar hayotidagi tuprоq faktоrlari оptimal hоlatni yoki tuprоq unumdоrligining elеmеntlari bilan ta‘minlash vazifasi qatоrida tuprоqni tubdan mеliоratsiyalash va agrоtеxnik tadbirlar yordamida tuprоq unumdоrligini limitlоvchi faktоrlarni bartaraf etish yoki minimallashtirish vazifalari qo‘yilmоkda hamda amalda еchilmоqda  Hоzirgi vaqtda tuprоqning оziq, suv, issiqlik va tuz rеjimi va tuprоq rеaktsiyasini tartibga sоlishni ta‘minlaydigan tuprоq xоssalariga ta‘sir etishning kоmplеks usullari ishlab chiqilgan. V.R.Vilyams nеmis оlimi Vоlninning bahоri javdar hоsiliga suv, yorug‘lik va o‘g‘it singari оmillar ta‘sirini o‘rganishga dоir matyeriallari asоsida ana shu faktоrlarni bir vaqtning o‘zida ta‘sir etganda hоsilning uzluksiz оshib bоrishini tasvirlоvchi alоhida grafik bilan izоhlab berad

 Tuprоqning samarali unumdоrligini оshirish usullari xilma-xildir. Tuprоqqa maqbul darajada ishlоv byerish, o‘g‘itlar va turli mеliоrativ tadbirlardan fоydalanish, almashlab ekish, yerdan fоydalanishni ilmiy asоsda tashkil etish, tuprоqning ekоlоgik hоlatini yaxshilash singari tadbirlar tuprоq unumdоrligining samaradоrligini kеskin оshirish imkоnini beradi. Tuprоqqa ishlоv byerishning asоsiy maqsadi, uning suv-havо va оziq rеjimlarini tartibga sоlishga qaratilgan.

E`tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Tuproqning kolloidlari. Tuproqning singdirish qobiliyati

Tuproqning morfologik belgilari va tuzilishi

Suv omborlari

Tuproq fizikasi

Iqlim o'zgarishi sharoitiga dehqonchilikning adaptatsiya qilish muammolari va tuproq xossalari yaxshilash unumdorligini qayta tiklash va oshirishda innovatsion texnologiyalar