Xarita va globus bilan ishlash - Geografiya - Slaydlar

Xarita va globus bilan ishlash

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4444 KB

Ko'chirib olish

Geografik xaritalarda turli tuman voqea va hodisalar tasvirlangani Geografik xaritalarda turli tuman voqea va hodisalar tasvirlangani uchun ular juda xilma-xil bo‘ladi. Xaritalar geografiya fanining uchun ular juda xilma-xil bo‘ladi. Xaritalar geografiya fanining hamma sohalarining eng asosiy qismidir. Xartashunoslikda hamma sohalarining eng asosiy qismidir. Xartashunoslikda quyidagi tushunchalar uchraydi:quyidagi tushunchalar uchraydi: Tarx reja – Tarx reja – joyning yirik miqyosda (5000 va undan kattaroq) joyning yirik miqyosda (5000 va undan kattaroq) tuzilgan chizmasidir. Chizmada maydoni uncha katta bo‘lmagan tuzilgan chizmasidir. Chizmada maydoni uncha katta bo‘lmagan kichik-kichik joylar tasvirlanadikichik-kichik joylar tasvirlanadi Karta-Karta- Yer yuzasini kichraytirilib va umumlashtirilib shartli belgilar Yer yuzasini kichraytirilib va umumlashtirilib shartli belgilar bilan tekislikka tushirilgan tavsiridir. Ular tabiiy va iqtisodiy-bilan tekislikka tushirilgan tavsiridir. Ular tabiiy va iqtisodiy- ijtimoiy voqea va hodisalar tasvirlanadi. Ular orqali joyning ijtimoiy voqea va hodisalar tasvirlanadi. Ular orqali joyning tuzilishi, relefi, o‘simlik qoplami, ko‘llari, qishloqlar, jihozlar va tuzilishi, relefi, o‘simlik qoplami, ko‘llari, qishloqlar, jihozlar va korxonalarning joylanishi aniqlanadi.korxonalarning joylanishi aniqlanadi. Kosmosurat-Kosmosurat- Yerning va boshqa sayyoralarning kosmik sxemalari Yerning va boshqa sayyoralarning kosmik sxemalari yordamida olingan tasviridir. Ular fanning va xo‘jalikning turli yordamida olingan tasviridir. Ular fanning va xo‘jalikning turli sohalarida keng qo‘llaniladi. Har bir tarx, xarita va kosmo va sohalarida keng qo‘llaniladi. Har bir tarx, xarita va kosmo va aerosurat ma’lum miqyosda tuziladi.aerosurat ma’lum miqyosda tuziladi.X ar i ta va globus bilan ishlash www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Miqyos-Miqyos- bu xaritadagi chiziqning uzunligini Yer yuzasidagi shu bu xaritadagi chiziqning uzunligini Yer yuzasidagi shu chiziqqa mos keladigan xaqiqiy uzunlikka nisbatidir. U chiziqqa mos keladigan xaqiqiy uzunlikka nisbatidir. U xaritadagi tasvir necha marta kichraytirilganini ko‘rsatadi. xaritadagi tasvir necha marta kichraytirilganini ko‘rsatadi. Masalan: xaritada daryoning uzunligi yoki xaqiqiy uzunligi 10 Masalan: xaritada daryoning uzunligi yoki xaqiqiy uzunligi 10 km yoki 1000000 sm. Demak, xaritaning miqyosi 1:1000000. km yoki 1000000 sm. Demak, xaritaning miqyosi 1:1000000. miqyoslar soni, chiziqli va so‘zli bo‘ladi. Sonli miqyos kasrdan miqyoslar soni, chiziqli va so‘zli bo‘ladi. Sonli miqyos kasrdan iborat, uning surati 1 ga teng, mahraji esa xaritada tasvir iborat, uning surati 1 ga teng, mahraji esa xaritada tasvir necha marta kichraytirilganini ko‘rsatadigan son bo‘ladi. necha marta kichraytirilganini ko‘rsatadigan son bo‘ladi. Masalan, 1:1000 bu tasvirni ming marta kichraytirilganini Masalan, 1:1000 bu tasvirni ming marta kichraytirilganini ko‘rsatadi. Chiziqli miqyos-bu teng bo‘laklarga bo‘lingan to‘g‘ri ko‘rsatadi. Chiziqli miqyos-bu teng bo‘laklarga bo‘lingan to‘g‘ri chiziqdir. Har bir bo‘lak qancha masofaga tengligi uning ustiga chiziqdir. Har bir bo‘lak qancha masofaga tengligi uning ustiga yozib qo‘yiladi. So‘zli miqyos xaritadagi 1 sm masofa yozib qo‘yiladi. So‘zli miqyos xaritadagi 1 sm masofa xaqiqatda qanchaga tengligini ko‘rsatadi. Masalan, 1 sm dan xaqiqatda qanchaga tengligini ko‘rsatadi. Masalan, 1 sm dan 10 kmgacha.10 kmgacha.  Loyihalar (proyeksiyalar)-Loyihalar (proyeksiyalar)- bu Yer yuzasining xaritada bu Yer yuzasining xaritada tasvirlash usulidir. Yer dumaloq bo‘lganligi tufayli uni tekislikda tasvirlash usulidir. Yer dumaloq bo‘lganligi tufayli uni tekislikda tasvirlanayotganda ma’lum bir hatoliklarga yo‘l qo‘yiladi. tasvirlanayotganda ma’lum bir hatoliklarga yo‘l qo‘yiladi. Bunday hatoliklarga asosan maydonni, uzunlik va burchaklarni Bunday hatoliklarga asosan maydonni, uzunlik va burchaklarni tasvirlayotganda yo‘l qo‘yiladi. Shuning uchun turli xil (teng tasvirlayotganda yo‘l qo‘yiladi. Shuning uchun turli xil (teng burchakli, teng maydonli, teng masofali va aralash loyihalar) burchakli, teng maydonli, teng masofali va aralash loyihalar) qo‘llaniladi.qo‘llaniladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Shartli belgilar-voqea va hodisalarni ma’lum bir belgilar yordamida xaritada Shartli belgilar-voqea va hodisalarni ma’lum bir belgilar yordamida xaritada tasvirlanishidir. Miqyosli shartli belgilar yordamida voqea va hodisalar haqiqiy tasvirlanishidir. Miqyosli shartli belgilar yordamida voqea va hodisalar haqiqiy o‘lchamlari bilan tasvirlanadi. Miqyossiz shartli belgilar bilan xaritalarning o‘lchamlari bilan tasvirlanadi. Miqyossiz shartli belgilar bilan xaritalarning miqyosida ko‘rsatib, bo‘lmaydigan voqea va hodisalar tasvirlanadi (TETS, kon, miqyosida ko‘rsatib, bo‘lmaydigan voqea va hodisalar tasvirlanadi (TETS, kon, shakllar, aholi yashaydigan joylar). Chiziqli shartli belgilar bilan daryolar, yo‘llar, shakllar, aholi yashaydigan joylar). Chiziqli shartli belgilar bilan daryolar, yo‘llar, chegaralar ko‘rsatiladi. Tushuntirish belgilari bilan daryo oqimining yo‘nalishi, chegaralar ko‘rsatiladi. Tushuntirish belgilari bilan daryo oqimining yo‘nalishi, o‘rmondagi daraxtlarning turlari ko‘rsatiladi. Bundan tashqari yozuvli, harfli, sonli o‘rmondagi daraxtlarning turlari ko‘rsatiladi. Bundan tashqari yozuvli, harfli, sonli shartli belgilar ham bo‘ladi.shartli belgilar ham bo‘ladi. Geografiya xaritalari hududiy ko‘lamiga, mazmuniga, masshtabiga, Geografiya xaritalari hududiy ko‘lamiga, mazmuniga, masshtabiga, nimaga xizmat qilishiga, katta-kichikligiga va boshqa belgilarga qarab bo‘linadi. nimaga xizmat qilishiga, katta-kichikligiga va boshqa belgilarga qarab bo‘linadi. Xaritalar ixtisosiga qarab umumiy geografik va maxsus xaritalarga bo‘linadi.Xaritalar ixtisosiga qarab umumiy geografik va maxsus xaritalarga bo‘linadi. Umumiy geografik xaritalar yirik masshtabli (topografik) xaritalarga, Umumiy geografik xaritalar yirik masshtabli (topografik) xaritalarga, o‘rtacha masshtabli, mayda masshtabli xaritalarga bo‘linadi. Maxsus xaritalarga o‘rtacha masshtabli, mayda masshtabli xaritalarga bo‘linadi. Maxsus xaritalarga dunyo xaritalari: iqlim xaritasi, tabiat zonalari xaritasi, o‘simlik xaritasi, foydali dunyo xaritalari: iqlim xaritasi, tabiat zonalari xaritasi, o‘simlik xaritasi, foydali qazilmalar xaritasi: tuproq xaritasi, aholi zichligi xaritasi, aloqa yo‘llari xaritasi va qazilmalar xaritasi: tuproq xaritasi, aholi zichligi xaritasi, aloqa yo‘llari xaritasi va boshqa xaritalar, sanoat qishloq xo‘jaligi va transport tarmoqlari xaritalari va boshqa xaritalar, sanoat qishloq xo‘jaligi va transport tarmoqlari xaritalari va boshqalar kiradi. O‘quv jarayonida xaritalarga va stolga qo‘yiladigan xaritalarga boshqalar kiradi. O‘quv jarayonida xaritalarga va stolga qo‘yiladigan xaritalarga bo‘linadi.bo‘linadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Devoriy xaritalar, asosan darsda materialni bayon etayotgan vaqtda Devoriy xaritalar, asosan darsda materialni bayon etayotgan vaqtda ko‘rsatish uchun, takrorlash mashq qilish va o‘quvchilarning bilimlarini ko‘rsatish uchun, takrorlash mashq qilish va o‘quvchilarning bilimlarini tekshirish vaqtida foydalaniladi. Devoriy xaritalar odatda ancha uzoqdan tekshirish vaqtida foydalaniladi. Devoriy xaritalar odatda ancha uzoqdan o‘qitiladi. Shuning uchun ham bunday xaritalar katta o‘lchamda nashr o‘qitiladi. Shuning uchun ham bunday xaritalar katta o‘lchamda nashr etiladi. etiladi. Stolda foydalaniladigan xaritalar darslikka ilova qilingan Stolda foydalaniladigan xaritalar darslikka ilova qilingan xaritalar, atlas xaritalar, darslik matndagi xaritalar ba’zan esa ayrim xaritalar, atlas xaritalar, darslik matndagi xaritalar ba’zan esa ayrim xaritalardan iborat bo‘ladi. Stolda foydalaniladigan asosiy xaritalar xaritalardan iborat bo‘ladi. Stolda foydalaniladigan asosiy xaritalar bo‘lgan mustaqil darsliklarga ilova qilib berilgan xaritalar devoriy bo‘lgan mustaqil darsliklarga ilova qilib berilgan xaritalar devoriy xaritalar kabi rangdor bo‘ladi. Stolga qo‘yiladigan barcha xaritalar, xaritalar kabi rangdor bo‘ladi. Stolga qo‘yiladigan barcha xaritalar, devoriy xaritalardan farq qilib, o‘quvchilarning sinfda va uyda individual devoriy xaritalardan farq qilib, o‘quvchilarning sinfda va uyda individual ishlari uchun foydalaniladi. Bu xaritalar yaqindan qarab o‘qishga ishlari uchun foydalaniladi. Bu xaritalar yaqindan qarab o‘qishga mo‘ljallangan va shunga ko‘ra o‘lchami kichik va devoriy xaritalarga mo‘ljallangan va shunga ko‘ra o‘lchami kichik va devoriy xaritalarga qaraganda masshtabi ham mayda bo‘ladi.qaraganda masshtabi ham mayda bo‘ladi. Darslik matnidagi xaritalar ilova qilib berilgan xaritalardan farq Darslik matnidagi xaritalar ilova qilib berilgan xaritalardan farq qilib, asosan bir rangdagi maxsus tabiiy va iqtisodiy xarita-sxemalardan qilib, asosan bir rangdagi maxsus tabiiy va iqtisodiy xarita-sxemalardan iborat bo‘ladi. Ularning mazmuni darslikning tegishli matniga iborat bo‘ladi. Ularning mazmuni darslikning tegishli matniga moslashadi. Geografiya o‘qitishda globus o‘ziga xos kartografik qurol moslashadi. Geografiya o‘qitishda globus o‘ziga xos kartografik qurol hisoblanadi. Katta va kichik globuslar bor. Katta globuslar butun sinfga hisoblanadi. Katta va kichik globuslar bor. Katta globuslar butun sinfga ko‘rsatish uchun, kichik globuslar esa har bir o‘quvchining xaritada ko‘rsatish uchun, kichik globuslar esa har bir o‘quvchining xaritada mustaqil ishlayotganida foydalaniladi. Lekin bunday xaritalar qimmat mustaqil ishlayotganida foydalaniladi. Lekin bunday xaritalar qimmat bo‘lganligidan maktablarda hozircha ulardan kam foydalaniladi.bo‘lganligidan maktablarda hozircha ulardan kam foydalaniladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Har bir geografik xarita kartografik turdan, quruqlik va suvlarning Har bir geografik xarita kartografik turdan, quruqlik va suvlarning muayyan masshtabda chizilgan yozuvsizlaridan, shartli muayyan masshtabda chizilgan yozuvsizlaridan, shartli belgilardan, geografik nomlar va raqamlardan iboratdir. Shunga belgilardan, geografik nomlar va raqamlardan iboratdir. Shunga ko‘ra o‘quvchilarning geografik xarita haqidagi bilimi kamida ko‘ra o‘quvchilarning geografik xarita haqidagi bilimi kamida quyidagi shartlarni o‘z ichiga olishi kerak:quyidagi shartlarni o‘z ichiga olishi kerak:  Dasturda ko‘rsatilgan geografik nomlarni bilish va tegishli Dasturda ko‘rsatilgan geografik nomlarni bilish va tegishli kartografik tasavvurlar bo‘lishi.kartografik tasavvurlar bo‘lishi.  Xaritaning shartli belgilarini bilish va xaritaning tuzilishini Xaritaning shartli belgilarini bilish va xaritaning tuzilishini tushunish kerak.tushunish kerak.  Buning ma’nosi shuki, o‘quvchilar eng avval, dasturda Buning ma’nosi shuki, o‘quvchilar eng avval, dasturda ko‘rsatilgan geografik obektlarning nomlarini esda tutishlari, ko‘rsatilgan geografik obektlarning nomlarini esda tutishlari, ularning geografik o‘rnini va xaritada bir-birlariga nisbatan ularning geografik o‘rnini va xaritada bir-birlariga nisbatan joylashishini tasavvur eta olishlari, ularni xaritadan topa bilishlari joylashishini tasavvur eta olishlari, ularni xaritadan topa bilishlari va to‘g‘ri ko‘rsata olishlari kerak. O‘quvchilar, shuningdek, va to‘g‘ri ko‘rsata olishlari kerak. O‘quvchilar, shuningdek, xaritaning eng muhim yozuvsiz xaritalarini tasavvur eta olishlari xaritaning eng muhim yozuvsiz xaritalarini tasavvur eta olishlari lozim.lozim.  Xaritaning tuzilishi to‘g‘risida eng boshlang‘ich bilimga ega Xaritaning tuzilishi to‘g‘risida eng boshlang‘ich bilimga ega bo‘lmasdan turib, ya’ni xaritaning voqelikni aks ettirishini bo‘lmasdan turib, ya’ni xaritaning voqelikni aks ettirishini tushunmasdan, uning masshtabini, undagi yo‘nalishlarni, tushunmasdan, uning masshtabini, undagi yo‘nalishlarni, kartografik turning ahamiyatini tushunmasdan turib xaritani kartografik turning ahamiyatini tushunmasdan turib xaritani chinakam bilib bo‘lmaydi.chinakam bilib bo‘lmaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Uslubiyotda xaritani o‘qiy olish deganda hududni va ayrim Uslubiyotda xaritani o‘qiy olish deganda hududni va ayrim geografik obektlarni xarita asosida ta’riflab bera bilish tushuniladi.geografik obektlarni xarita asosida ta’riflab bera bilish tushuniladi. XIX asrning oxiridagi mashhur uslubiyotchi A.Brizgalov XIX asrning oxiridagi mashhur uslubiyotchi A.Brizgalov o‘quvchilarga xaritani o‘qiy olishni o‘rganishda o‘qituvchining o‘quvchilarga xaritani o‘qiy olishni o‘rganishda o‘qituvchining vazifalari mana bunday obrazli qilib ifoda etgan edi: “...Qani endi vazifalari mana bunday obrazli qilib ifoda etgan edi: “...Qani endi o‘quvchi xaritaga, masalan, musiqachi o‘z notalariga qanday o‘quvchi xaritaga, masalan, musiqachi o‘z notalariga qanday munosabatda bo‘lsa, shunday munosabatda bo‘lsa, ya’ni u biron-munosabatda bo‘lsa, shunday munosabatda bo‘lsa, ya’ni u biron- bir mamlakatning xaritasiga ko‘z tashlar ekan, xaritada berilgan bir mamlakatning xaritasiga ko‘z tashlar ekan, xaritada berilgan geografik ma’lumotlardan shu mamlakat aholisining hayoti geografik ma’lumotlardan shu mamlakat aholisining hayoti to‘g‘risida har holda to‘g‘ri xulosalar chiqara oladigan bo‘lsa. to‘g‘risida har holda to‘g‘ri xulosalar chiqara oladigan bo‘lsa. Xaritani tashkil etadigan geografik belgilar shunday ma’lumotlarga Xaritani tashkil etadigan geografik belgilar shunday ma’lumotlarga aylanishi kerakki, o‘quvchi bu ma’lumotlar asosida, musiqachi aylanishi kerakki, o‘quvchi bu ma’lumotlar asosida, musiqachi nota belgilari va uning bir guruhini to‘plab, o‘z ongida muayyan nota belgilari va uning bir guruhini to‘plab, o‘z ongida muayyan tovushlar yig‘indisini hosil qilgani kabi o‘z xulosalarini chiqara tovushlar yig‘indisini hosil qilgani kabi o‘z xulosalarini chiqara olsin...”.olsin...”. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

xaritalardan eng ko‘p foydaniladi, bunday xaritalarda ayrim obektlar turli xaritalardan eng ko‘p foydaniladi, bunday xaritalarda ayrim obektlar turli ko‘rinishdagi va har xil kattalikdagi shakllar yordamida manzillar bo‘yicha ko‘rinishdagi va har xil kattalikdagi shakllar yordamida manzillar bo‘yicha tasvirlanadi. Masalan, foydali qazilmalar knlari xaritalari, mamlakatlarning tasvirlanadi. Masalan, foydali qazilmalar knlari xaritalari, mamlakatlarning va tumanlarning sanoat markazlari xaritalari ana shunday xaritalardir.va tumanlarning sanoat markazlari xaritalari ana shunday xaritalardir. Maxsus xaritalarning ikkinchi turi-kartogdiagrammalardir. Maxsus xaritalarning ikkinchi turi-kartogdiagrammalardir. Kartodiagrammalarda ham, obektlar belgilar bilan ko‘rsatiladigan Kartodiagrammalarda ham, obektlar belgilar bilan ko‘rsatiladigan xaritalardagi kabi hodisalarning shakllar katta-kichikligi miqyosli xaritalardagi kabi hodisalarning shakllar katta-kichikligi miqyosli ko‘rsatilgan. Kartodiagrammaga O‘zbekiston iqtisodiy tumanlarida ko‘rsatilgan. Kartodiagrammaga O‘zbekiston iqtisodiy tumanlarida qoramollar soni va ekin maydonlari xaritalari, viloyatlari va respublikalari qoramollar soni va ekin maydonlari xaritalari, viloyatlari va respublikalari bo‘yicha sanoat joylashishining xaritalari va hokazolari misol bo‘la oladi.bo‘yicha sanoat joylashishining xaritalari va hokazolari misol bo‘la oladi. Xaritaning uchinchi turi-nuqtali xaritalardir, bunday xaritalarda Xaritaning uchinchi turi-nuqtali xaritalardir, bunday xaritalarda muayyan joylardagi hodisalar bir xil miqdorga ega bo‘lgan nuqtalar muayyan joylardagi hodisalar bir xil miqdorga ega bo‘lgan nuqtalar yordamida tasvirlanadi. Nuqtali xaritalar bo‘yicha, asosan hodisalar eng yordamida tasvirlanadi. Nuqtali xaritalar bo‘yicha, asosan hodisalar eng ko‘p tarqalgan tumanlarni ajratib ko‘rsatadigan savollar qo‘yiladi, ko‘p tarqalgan tumanlarni ajratib ko‘rsatadigan savollar qo‘yiladi, masalan: “Qaysi tumanlarda ekin eng ko‘p ekiladi?” “Asosiy masalan: “Qaysi tumanlarda ekin eng ko‘p ekiladi?” “Asosiy dehqonchilik rayonlarini ko‘rsatib bering?” va h.k.dehqonchilik rayonlarini ko‘rsatib bering?” va h.k. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Xaritalarning Xaritalarning yettinchi turli-yettinchi turli- izonliniyalar xaritalaridir. izonliniyalar xaritalaridir. Bunday xaritalarda biron hodisaning miqdoriy qiymati Bunday xaritalarda biron hodisaning miqdoriy qiymati bir xil bo‘lgan joylar chiziqlar bilan birlashtiriladi. bir xil bo‘lgan joylar chiziqlar bilan birlashtiriladi. Bunday xaritalarga masalan, izotermalar xaritalari Bunday xaritalarga masalan, izotermalar xaritalari misol bo‘la oladi. Masalan, izotermalar xaritasini tahlil misol bo‘la oladi. Masalan, izotermalar xaritasini tahlil qilayotganda mana bunday savollar berish mumkin: “8 qilayotganda mana bunday savollar berish mumkin: “8 gradus yanvar izotermasi qaysi joylardan o‘tadi?”, “Bu gradus yanvar izotermasi qaysi joylardan o‘tadi?”, “Bu izoterma qaysi tomonga qarab boradi?”.izoterma qaysi tomonga qarab boradi?”.  Nihoyat maxsus xaritalarning Nihoyat maxsus xaritalarning sakkizinchi turi-sakkizinchi turi- harakat harakat chiziqlari xaritalaridir. Masalan, tashiladigan yuklar chiziqlari xaritalaridir. Masalan, tashiladigan yuklar xaritasi, shamollar yo‘nalishi xaritasi, oqimlar xaritasi, xaritasi, shamollar yo‘nalishi xaritasi, oqimlar xaritasi, dengizda tashiladigan yuklar xaritasi bo‘yicha quyidagi dengizda tashiladigan yuklar xaritasi bo‘yicha quyidagi savollar berilishi mumkin: “Dunyoda neft dengizlar savollar berilishi mumkin: “Dunyoda neft dengizlar orqali qayerlardan qayerlarga tashiladi?”, “Qora orqali qayerlardan qayerlarga tashiladi?”, “Qora dengizning Kavkaz sohilidagi portlaridan Ukraina dengizning Kavkaz sohilidagi portlaridan Ukraina portlariga qanday yuklar tashiladi?” va boshqa yuklar portlariga qanday yuklar tashiladi?” va boshqa yuklar hamda dengizlar bo‘yicha ham huddi shunday savollar hamda dengizlar bo‘yicha ham huddi shunday savollar berish mumkin.berish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Xaritalarni taqqoslash. Xarita o‘qish turli xil xaritalarni bir-biriga Xaritalarni taqqoslash. Xarita o‘qish turli xil xaritalarni bir-biriga taqqoslashni ham o‘z ichiga oladi. Bu o‘quvchilarga turli geografik taqqoslashni ham o‘z ichiga oladi. Bu o‘quvchilarga turli geografik hodisalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ochib berishga va eng sodda hodisalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ochib berishga va eng sodda geografik qonunlarni aniqlashga yordam beradi. Xaritalar suhbat geografik qonunlarni aniqlashga yordam beradi. Xaritalar suhbat jarayonida taqqoslanadi, bunda o‘quvchilar atlasdan shuningdek jarayonida taqqoslanadi, bunda o‘quvchilar atlasdan shuningdek darslik matnidagi xaritalardan hamda darslikka ilova qilib berilgan darslik matnidagi xaritalardan hamda darslikka ilova qilib berilgan xaritalardan foydalanadilar.xaritalardan foydalanadilar.  O‘quvchi suhbat davomida o‘quvchilarga savollar beradi, ular bu O‘quvchi suhbat davomida o‘quvchilarga savollar beradi, ular bu savollarga javob berish bilan xaritalar asosida faktik ma’lumotlarni savollarga javob berish bilan xaritalar asosida faktik ma’lumotlarni aniqlaydilar va ularni bir-birilariga taqqoslab, xulosalar chiqaradilar. aniqlaydilar va ularni bir-birilariga taqqoslab, xulosalar chiqaradilar. Yanvar va iyul izotermalari xaritalarini va yog‘in-sochinlar xaritasi, Yanvar va iyul izotermalari xaritalarini va yog‘in-sochinlar xaritasi, shuningdek, Sharqiy Yevropaning tabiiy xaritasini taqqoslash shuningdek, Sharqiy Yevropaning tabiiy xaritasini taqqoslash asosida Sharqiy Yevropada asosiy iqlim xususiyatlarini ochib berish asosida Sharqiy Yevropada asosiy iqlim xususiyatlarini ochib berish uchun o‘tkaziladigan suhbatni misol qilib keltiramiz.uchun o‘tkaziladigan suhbatni misol qilib keltiramiz.  O‘qituvchi: Yanvar izotermalari xaritasiga qarang. San-Peterburg O‘qituvchi: Yanvar izotermalari xaritasiga qarang. San-Peterburg orqali yanvarning qanday izotermasi o‘tadi? (O‘quvchilar San-orqali yanvarning qanday izotermasi o‘tadi? (O‘quvchilar San- Peterburg orqali o‘tadigan yanvar izotermasini topadilar: -80).Peterburg orqali o‘tadigan yanvar izotermasini topadilar: -80).  O‘qituvchi: San-Peterburg qaysi geografik kenglikda joylashgan? O‘qituvchi: San-Peterburg qaysi geografik kenglikda joylashgan? (O‘quvchilar San-Peterburgning geografik kengligini topadilar: 600 (O‘quvchilar San-Peterburgning geografik kengligini topadilar: 600 shimoliy kenglik).shimoliy kenglik). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Xaritalarni taqqoslash yuzasidan beriladigan topshiriqlar Xaritalarni taqqoslash yuzasidan beriladigan topshiriqlar o‘quvchilarga uyda bajarib kelish uchun ham topshirilishi mumkin.o‘quvchilarga uyda bajarib kelish uchun ham topshirilishi mumkin.  Xaritadan geografik nomlar va atamalarni o‘rganish. Xaritadan Xaritadan geografik nomlar va atamalarni o‘rganish. Xaritadan geografik nomlar va atamalar o‘rganilayotganda o‘qituvchining geografik nomlar va atamalar o‘rganilayotganda o‘qituvchining asosiy vazifasi dasturda ko‘rsatilgan geografik obektlar nomlari asosiy vazifasi dasturda ko‘rsatilgan geografik obektlar nomlari minimumini va ularning xaritada joylashishini o‘quvchilar xotirasida minimumini va ularning xaritada joylashishini o‘quvchilar xotirasida mustahkam qoldirish, shuningdek bu nomlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga mustahkam qoldirish, shuningdek bu nomlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga va yozishga o‘rgatishdir.va yozishga o‘rgatishdir.  Geografik nomlar va atamalarni mustahkam o‘zlashtirishning yana Geografik nomlar va atamalarni mustahkam o‘zlashtirishning yana bir sharti xarita bilan o‘tkaziladigan ishning to‘g‘ri tashkil qilinishidir, bir sharti xarita bilan o‘tkaziladigan ishning to‘g‘ri tashkil qilinishidir, bu ish xotiraning xilma-xil turlaridan: ko‘rish xotirasi, harakat xotirasi bu ish xotiraning xilma-xil turlaridan: ko‘rish xotirasi, harakat xotirasi va so‘z ma’no xotirasidan foydalangan holda o‘tkazilishi kerak.va so‘z ma’no xotirasidan foydalangan holda o‘tkazilishi kerak.  Unutib qo‘ymaslik maqsadida geografik nomlar va atamalar Unutib qo‘ymaslik maqsadida geografik nomlar va atamalar muntazam ravishda takrorlanib turiladi, talaffuz etish va to‘g‘ri muntazam ravishda takrorlanib turiladi, talaffuz etish va to‘g‘ri yozishda o‘quvchilar qiynaladigan geografik nomlarni takrorlab turish yozishda o‘quvchilar qiynaladigan geografik nomlarni takrorlab turish ayniqsa muhimdir.ayniqsa muhimdir.  Xarita va geografik nomlar va atamalarni o‘zlashtirishda xarita bilan Xarita va geografik nomlar va atamalarni o‘zlashtirishda xarita bilan ishlaganda turli yasama didaktik materiallardan: rangli ishlaganda turli yasama didaktik materiallardan: rangli bayroqchalardan, shartli belgilardan, jadvallardan, rangli iplardan, bayroqchalardan, shartli belgilardan, jadvallardan, rangli iplardan, strelkalardan va boshqalardan foydalanish anchagina foyda beradi.strelkalardan va boshqalardan foydalanish anchagina foyda beradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Yozuvsiz xaritalar bilan ishlar. Yozuvsiz xaritalar bilan ishlar. O‘quvchilar yozuvsiz xaritalar O‘quvchilar yozuvsiz xaritalar bilan darsda yangi material bayon etilayotganda bilimlar bilan darsda yangi material bayon etilayotganda bilimlar mustahkamlanayotganda va tekshirilayotganda, amaliy mustahkamlanayotganda va tekshirilayotganda, amaliy mashg‘ulotlarda va uyda uy vazifasini bajarayotganlarida mashg‘ulotlarda va uyda uy vazifasini bajarayotganlarida ishlaydilar. Kursda o‘rganiladigan obektlarning bir qismi ishlaydilar. Kursda o‘rganiladigan obektlarning bir qismi (mamlakatlarning chegaralari, qirg‘oq chiziqlari, daryolar va (mamlakatlarning chegaralari, qirg‘oq chiziqlari, daryolar va ko‘llar eng yirik shaharlar). Yozuvsiz xaritada belgilab qo‘yilgan ko‘llar eng yirik shaharlar). Yozuvsiz xaritada belgilab qo‘yilgan bir qismi esa unda ko‘rsatilmagan. Belgilangan obektlarga bir qismi esa unda ko‘rsatilmagan. Belgilangan obektlarga qarab o‘quvchilar kerakli yozuv yoki shartli belgini to‘g‘ri topishi, qarab o‘quvchilar kerakli yozuv yoki shartli belgini to‘g‘ri topishi, uni aylantirib qalam bilan chizib chiqishi lozim. Masalan, dunyo uni aylantirib qalam bilan chizib chiqishi lozim. Masalan, dunyo okeani qit’alaridagi daryolar o‘rganilayotganda o‘quvchilar okeani qit’alaridagi daryolar o‘rganilayotganda o‘quvchilar ko‘rsatilgan daryolarni yozuvsiz xaritadan topadilar, ularni ko‘rsatilgan daryolarni yozuvsiz xaritadan topadilar, ularni belgilab chiqadilar va nomlarini yozib qo‘yadilar.belgilab chiqadilar va nomlarini yozib qo‘yadilar.  Yozuvsiz xaritalar ustida ishlashning Yozuvsiz xaritalar ustida ishlashning ikkinchi turi-ikkinchi turi- o‘quvchilarning yozuvsiz xaritalar asosida har xil kartachizmalar o‘quvchilarning yozuvsiz xaritalar asosida har xil kartachizmalar tuzishidir. Masalan, iqlimi o‘rganilayotganda yozuvsiz tuzishidir. Masalan, iqlimi o‘rganilayotganda yozuvsiz xaritalarga izotermalar, shamollarning yo‘nalishi va boshqalar, xaritalarga izotermalar, shamollarning yo‘nalishi va boshqalar, o‘simliklar va hayvonot dunyosi o‘rganilayotganda esa tabiat o‘simliklar va hayvonot dunyosi o‘rganilayotganda esa tabiat zonalarining chegaralari chizib qo‘yiladi.zonalarining chegaralari chizib qo‘yiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik obektlarning nomlarini va Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik obektlarning nomlarini va ularning xaritadagi geografik o‘rnini bolalar xotirasida ularning xaritadagi geografik o‘rnini bolalar xotirasida mustahkamlash, shuningdek, geografik hodisalarni aniqlash mustahkamlash, shuningdek, geografik hodisalarni aniqlash uchun muhim vositadir. Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik uchun muhim vositadir. Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik nomlarni to‘g‘ri va to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. nomlarni to‘g‘ri va to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. Xaritadagi chegaralar qalam bilan: chegaralar qizil qalam bilan, Xaritadagi chegaralar qalam bilan: chegaralar qizil qalam bilan, dengiz va ko‘llar ko‘k qalam bilan chiziladi, shaharlarning dengiz va ko‘llar ko‘k qalam bilan chiziladi, shaharlarning punsonlari esa o‘ziga qolaveradi.punsonlari esa o‘ziga qolaveradi.  Tog‘ tizmalari jigarrang yoki qora qalam bilan uzun-uzun Tog‘ tizmalari jigarrang yoki qora qalam bilan uzun-uzun chiziqlar shaklida, qirlar va yassi tog‘liklar esa berk yozuvsiz chiziqlar shaklida, qirlar va yassi tog‘liklar esa berk yozuvsiz xaritalar shaklida chiziladi.xaritalar shaklida chiziladi.  Yozuvsiz xaritalarni bo‘yayotganda shartli belgilar va ranglar, Yozuvsiz xaritalarni bo‘yayotganda shartli belgilar va ranglar, odatda umumiy qabul qilingan shartli belgilarga va ranglarga odatda umumiy qabul qilingan shartli belgilarga va ranglarga o‘xshash bo‘lishi lozim.o‘xshash bo‘lishi lozim.  Globuslar, ularning ahamiyati va geografiya o‘qitishda Globuslar, ularning ahamiyati va geografiya o‘qitishda globuslarda foydalanish. Globus-(lotincha-dumaloq) Yerning globuslarda foydalanish. Globus-(lotincha-dumaloq) Yerning kichraytirilgan nusxasi, unda Yer yuzasi, materiklar va okeanlar, kichraytirilgan nusxasi, unda Yer yuzasi, materiklar va okeanlar, tog‘lar va tekisliklar shakli hatosiz, aniq va to‘g‘ri tasvirlanadi. tog‘lar va tekisliklar shakli hatosiz, aniq va to‘g‘ri tasvirlanadi. Birinchi marta globus Beruniy tomonidan X – asrda, Bexaym Birinchi marta globus Beruniy tomonidan X – asrda, Bexaym tomonidan XY-asrda yasalgan.tomonidan XY-asrda yasalgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

E`tiboringiz E`tiboringiz uchun uchun raxmatraxmat www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Toʻrtlamchi davr yotqiziqlari xaritasi bilan ishlash

Gidrosfera uning tarkibiy qismlari

O’zbekistonning relyefi va tabiiy resurslarining maktab geografiya darsligida o’qitilishi

Chirchiq-Ohangaron tabiiy geografik o’lkasi mavzularini o’qitish metodikasi

Aholining ish bilan bandlik darajasi