logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Geografiya
  4. Sahroi Kabr

Sahroi Kabr

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1749.8203125 KB
Ko'chirib olish
МАВЗУ: САХРОИ КАБИР РЕЖА: 1. Географик ўрни 2. Геологик тузилиши ва релефи 3. Иклими 4. Ички сувлари 5. Тупроқлари, ўсимликлари ва хайвонот дунёси 6. Табиий географик раёнлари 7. Табиий ресурслари, улардан фойдаланиш ва табиатни мухофаза қилиш. 8. Фойдаланилган адабиётлар www.arxiv.uz САҲРОИ КАБИР Географик ўрни Африканинг шимолида тропик чўллар жуда катта территорияни эгаллаган. Чўл ва чала чўл ландшафтлари Атлантика океанидан Қизил денгизгача, Атлас тоғлари этаги ва Ўрта денгиз соҳилидан, Сенегал дарёси қуйи оқимидан Чад кули орқали Нил дарёси бўйидаги Хартум шаҳрига борадиган чизиққача булган майдонни эгаллаган. Майдони тахминан 7 млн. км 2 булган ана шу катта территория умумий ном билан Саҳрои Кабир дейилади. Саҳрои Кабирнинг географик чегаралари етарлича аниқланган Чала чўллардан саванналарга томон табиий шароит озми-кўпми аста-секин ўзгариб борадиган жанубдагина аниқ бир табиий географик чегара йўқ. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Жанубда Саҳрои Кабир доимни ёғинлар даври мавжуд бўлган территорияда тугайди. Геологик тузил иши ва рельефи: Саҳрои Кабир бутунлай Африка платформ асига жойлашган ва унинг катта қисми замини кристалли ҳамда вулканик жинслардан таркиб топган ва усти горизонтал чўкинди ётқизиқлар билан қопланган платодан нборат. Баъзи бир жойларда қадимги бурмали фундамент ер юзасига чиқиб, баланд тоғликлар ҳосил қилган ёки қадимги интрузиялар гумбазсимон қирлар чиқиб қолган. Ер юзаси чўкинди ётқизиқлар билан қопланган жойларда супасимон ва куэстали платолар ва қолдиқ тоғлар учрайди. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Саҳрои Кабирнинг чекка шарқида Қизил денгиз билан Нил дарёси оралиғида кристалли фундамент бир оз кўтарилган ва баъзи бир жойлари мезозой қумтошлари билан қопланган. Ане шу ерда чу кур қуруқ даралар билан кесилган ва баландлигр 2000 м га етадиган супасимон платолар кўтарилған. Бу қурук даралар ўтмишдаги сернамроқ даврда эрозия кучли бўлганш кўрсатади. Улканинг бу қисми Арабистон ва Нубия чўллари деб аталади.Нил дарёсидан ғарбда дунёдлги энг катта қум уюмлардан иборат бўлган Ливия чўли платоси жойлашган. Шимолда Саҳрои Кабир юзаси аста- секин пасая боради. Бу ерда бир қанча чуқур ботиқлар бор. Бу ботиқлардан баъзи бир лари денгиз сатдидан паст. Деғ1гиз сатҳидан 133 м паст бўлган Каттара ботиғи Ер шаридағи энг чуқур қуруқ ботиқлардан биридир. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Саҳрои Кабирнинг марказий қисмида кристалли ва вулканик жинслардан тузилған балағғд тоғликлар ва платолар: Ти-бести, Ахагғар. Ифорас тоғликлари ва бошқалар бор. Тибести тоғлигининг энг баланд чўққиси сўнган Эмикуси (3415 м) вулкани кратерининг диаметри 12 км бўлиб, бутун Саҳрои Кабир ўлкасининганг балағщ чўққисидир. Массивларнинг рельефи кучли парчаланган, ёнбағирлари тик ва қояли, этакларида эса дағал нураш жинслари тўпланиб қолган. www.arxiv.uz Иқлими : Саҳрои Кабир йил бўйи эсиб турадиган қуруқ трепик ҳава туфайли мавжуддир. Куп қисмининг иқлими кескшн континентал. Йиллик ёгин миқдори деярли ҳамма ерларда 50 мм дан кам. Ички районларда баъзан бир неча йилгача ёгин ёғмайди ва ўқтин-ўқтинда ёмғир шивалаб ўтади. Баъзан жала ёғиб, тошқин бўлади. Баланд тоғликларнинг ёнбағирларидагина ёгин бир оз кўпроқ бўлади. Лекин бу ерларда ҳам 100 мм га етмайди. Чўлнинг шимолий ва жанубий чеккаларида ёғин озми-кўпми доимий бўлиб*, муайян фаслга тўғри келади. Шимолда ёғин куз, қиш ва баҳорда, жанубда эса езда ёғади. ёғин озми-кўпми доимий бўладиган ана шу полосалар шимолда Саҳрои Кабир билаы Атлас ўлкасида, жанубда эса Саҳрои Кабир билан Судан орасидадир. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Саҳрои Кабирда ҳаво доимо қуруқ бўлиб, чангли бўлади. Ҳавонинг нисбий намлиги жуда кам, баъзаы 25% дан ҳам паст бўлади. Ҳаво кучли ва нотекис қизиган кунларда кўриш шароити ўзгаради, сароблар пайдо бўлади. Бу пайтда уфқда гўё дарёлар, кўллар ёки тоғлар бор дек кўринади. Саҳрои Кабирда ёғин кам бўлиши билан биргаликда дунёдаги энг кўп буғланиш ҳам шу ерда кузатилади. Ана шу иссиқ чўлда бир йил давомида 6 м қалинликдаги сув қатлами буғланиб кетиши мумкин. Кучли шамоллар буғланинши тезлапттиради. Езда доимий эсадиган шамоллар пассатлардир. Пассатлар шимол ва шимоли- шарқдан қуруқ ва иссиқ ҳаво олиб келади. Езда рўй берадиган атмосфера депрессиялари таъсирида кучли қум ва чанг бўронлари содир бўлади. Булар Саҳрои Кабирдаги кучли офатлардан биридир. www.arxiv.uz Улкада суткалик ва йиллик температура катта тафовут қилади. Езда иссиқ +30-50°С га етади. Бунинг устига доимий иссиқ ва қурук шамоллар эсиб чавг ва қумларни тўзитади. Саҳрои Кабирда соядаги абсолют максимум ( + 58°С) бутун Ер шаридаги энг баланд температурадир. Тупроқ юзаси +60-80°С гача қизийдиу Езда ҳатто кечаси ҳам температура +30°С дан пастга тушмайди, лекин суткалик температура тафовути 30-50°С га етиши мумкин.Қиш ойларида ҳаво анча салқин ва тургун, чунки антициклон об-ҳавоси таркиб топади. Кундузи температура +20-25°С атрофида бўлиб туради. Кечаси иссиқлик кўплаб тарқалишн натил<асида ҳаво 0°С гача совийди, баъзап эса қаттиқ қора совуқ туншб, идишлардаги ва сунъий сув ҳавзаларида1 и сув музлайди. Тоғларда-18°С гача совуқ бўлади. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Ички сувлари: Саҳрои Кабирнинг чўл платолари юзасида араб тилида уэддлар деб аталадиган қуруқ ўзанлар кўп. Баъзи-баъзида ёғадиган ёмғирлардан сўнг бундай ўзанлар сувга тўлади. Бу сув эса бир неча кундан сўнг, баъзан бир неча соатдан сўнг тугаб қолади. Саҳрои Кабнрдаги сувли цатламлар Ливия чўлида ва Жазоир Саҳрои Кабиряда ўрганилган. Бу қатламлар кўпдан-кўп воҳаларга, шушшгдек, нефть конларпга су в баҳш этадп. Воднйлар бўйнда хам воҳалар бор. Бу водийлар ўзан остидаги оқнмлардан сув оладн. Воҳа-ларнинг деярлк ҳаммасинп одам барпо кмлган. Воҳаларда хурм о, пахта экилади. Дунёдаги энг йирнк воҳалардан бирн — Нал водийсида хам-мсдан кун пахта етиштнридадн. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Совет Иттифоктшинг молия ва техника ёрдамида бирлашган Араб Республикасининг Девон шахрн яқшшда баланд тўғон қурнлмокда. Бу тўғон пахта экпладнган сувли ерларнн аичг кенгайтириш имконннн беради. Саҳрои Кабирнинг қумли чўллари шудринг на камдан-кам ёмғнр-дая баҳра оладн, қатор-қатор - қум тепалар илдизи узун баргенз лар, чала буталар ва ғаллагуллилар билан мустаҳкамланган. Булардан канд дроки (Genista saharae), зағаза (Ephedra akiia), дрин (Aristida pungens) куп учрайди. Атлантика соҳили бўйлаб ҳавонннг нисбий намлиги юқэри бўлганлиги, шудринг ва туман тушнб турганлнгн са-бабли Лебеда чакалакзорлари, шунингдек паст бўйли кактуссимон сут-ламалар (Euphorbia echinus) ва лишайниклар бор. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Саҳрои Кабирда 1200 тур дан ортиқ ўсимлик мавжуд. Бу ўсимликларнинг аксари қисми ксерофитлар ёки эфемерлардир. Кичик-кичик майдонлар, хусусан тошлоқ ер л ар ҳаётсиздай кўринади. Лекин бу ер л ар да ҳам ўсимликлар учрайди. Бу ўсимликлар чўлнинг қаттиқ шароитига мослаша олиши билан кишини ҳайратда қолдиради. Чунончи, тошлар орасида ёки қумда пояси ва бутоқлари калта ўсимлик- иерихон атиргули деган ўсимликни кўриш мумкин. Бу ўсимликнинг уруғларини ана шу бутоқлар бармок каби қисиб туради. Рмғир ёққанда бутоқлар очилади, уруғлар ерга тушади ва тёзда униб чиқади. Ҳар бир томчи сувдан фойдаланади. Бошқа ўсимликларнинг уруғлари ёки илдиз мевалари ерда сақланади ва бир неча ойда ва ҳатто бир неча йилда ёғадиган ёмғирдан сўнг тёзда униб чиқади. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Бошқа ўсимликларнинг уруғлари ёки илдиз мевалари ерда сақланади ва бир неча ойда ва ҳатто бир неча йилда ёғадиган ёмғирдан сўнг тёзда униб чиқади. Баъзи бир жоиларда қум ва тошда майда баргли ёки тиканли пастак ёки ер бағирлаб ўсадиган ўсимликлар бор. Баъзан тошларни қалин лишайник қоплаб ётади. Унда- бунда дарахтсимон сутламалар (молочай) учрайди. Ўсимликлар орасида кулранг-яшил, кул ранг ёки сариқ ўсимликлар кўп учрайди. Шунинг учун ҳам ўсимликлар қандайдир бефайз, кўримсиз бўлади. Саҳрои Кабирнинг жанубий чеккаси яқинида буталар ва баъзи бир дағал ғаллагуллилар учрайди. Шимолда Атлас об ластя билан бўлган чегарада ёввойи писталар, толгул ва ююба усади. Саҳрои Кабирнинг ҳайвонот дунёси турлари кам бўлсада, сони анча куп. www.arxiv.uz Ҳайвонлар орасида чидамли ва сув ҳамда озиқ қидириб, тез чопа оладиган ёки сернам районлар ва сув манбалари атрофларидагина яшайдиган ҳайвонлар кўп. Аддакс ва орикс антилопалари, Доркас ва Лодер ғизоллари, тог эчкилари Саҳрои Кабирнинг типик ҳайвонларидир. Гўштлари ёки терилари учун бу ҳайвонларни қириб юборадилар ва улар дан баъзи бирлари деярли бутунлай қирилиб битган. Йиртқичлардан чиябўрилар, сиртлон, тулки, гепардлар ҳаммага маълум. www.arxiv.uz ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Александровская Н В. ва бошкалар. Дунё китъалари таббий географияси. Т.1976г 2. Африка энтсиклопедичсскый словарь Москва 1980 3. Атлас Африка М 1968г 4. Власова Т В. Материклар табиий географияси.Т 1981г. 5. Климатическый спровичник Африки Л.1968г. 6. Сахара подредактси фадеева Л А. М.1974г 7. Физическая география материков и океана под обшей редакцией Рябчиков М.А.М 1988 www.arxiv.uz

O'xshashlar

Sahroi Kabir 2
Atlas tog’lari
Afrika
Floristik oblastlar
Aholining hududiy joylashuvi - Aholi zichligi, aholi hududiy joylashuviga ta’sir etuvchi omillar