Markaziy Osiyо xo’jaligining tarkibiy tuzilishi - Geografiya - Slaydlar

Markaziy Osiyо xo’jaligining tarkibiy tuzilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2286 KB

Ko'chirib olish

OO ’’ zbekiston Respublikasi Xalq Tazbekiston Respublikasi Xalq Ta ’’ limi Vazirligilimi Vazirligi Muqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika InstitutiMuqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika Instituti Pedagogika fakulteti Ped-psixologiya yo’nalishiPedagogika fakulteti Ped-psixologiya yo’nalishi 22 « « BB » guruh » guruh talabatalaba si Akbarova Oydinoyonning si Akbarova Oydinoyonning «Markaziy Osiyo geografiyasi» fanidan tayyorlagan«Markaziy Osiyo geografiyasi» fanidan tayyorlagan Qo’qon– 2014O’qituvchi:O’qituvchi: Mo’minov D.Mo’minov D. www.arxiv.uz

Markaziy Osiy о xo’jaligi n ing tarkibiy tuzilishi www.arxiv.uz

REJA: 1. Markaziy O siyoning sano a ti 2. Qishloq xo’jaligi 3. Transporti 4. Iqtisodiy rivojlanishdagi xususiyatlari 5. Mintaqa rivojlanishdagi farqlari www.arxiv.uz

• Markaziy Osiyo xalq xo’jaligining nom u tanosib tarkibi, uning hududiy joylanishidagi o’ta notekisliklarni ham ko’rsatish mumkin. • Markaziy Osiyo davlatlarining xalq xo’jaligi yaqin-yaqin yillargacha sobiq SSSR iqtisodiyotining yagona xalq xo’jalik tizimiga moslashtirilgan edi. • U har jihatdan markazga tobe bo’lib, shu tizimga bog’lab tashlangan edi. Buning ma’nosi shu ediki, ular «yuqori» ning ko’rsatmasi bilan o’zlarida xalq xo’jaligining ayrim tarmoqlarinigina rivojlantirish ayrim tarmoqlarni esa har qancha qulay shart-sharoit bo’lsa ham rivojlantirmasligi kerak edi. Markaz bu borada aniq miqdorni, hattoki dehqonchilikda aniq gektarni ham belgilab berardi. Markaziy Osiyo xalq xo’jaligi faqatgina bir tomonlama rivojlantirildi, ya’ni u xom ashyo yetqazib beruvchi mintaqaga aylib qoldi. U sobiq Ittifoqning yoqilg’i va metallurgiya sanoati, qurilish materiallari va oziq-ovqat, yengil sanoat tarmoqlariga xom ashyolar yetqazib beruvchi asosiy rayonga aylantirilgan edi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Xalq xo’jaligi rivojlanishidagi erksizlik Markaziy Osiyoni dunyoning qoloq rayonlari safiga kirib qolishiga olib keldi. Markaziy Osiyodagi barcha davlatlar o’z iqtisodiyotini rivojlantirilishining markazga tobe xususiyatlariga ega edi. Bu xususiyat Rossiya imperiyasi olib borayotgan siyosatining oqibati edi. • Bugungi Markaziy Osiyo ya’ni sobiq SSSR parchalanib ketib, uning o’rnida MDH vujudga kelgan bir vaqtdagi Markaziy Osiyo iqtisodiyoti yaqin o’tmishning asoratidan qutulgan emas. Bu asorat uning iqtisodiyotida uzoq vaqtlargacha o’z ta’sirini ko’rsatib turadi, deb aytishimiz mumkin. • Har bir jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlarni avvalo xalq xo’jaligining yetakchi tarmog’i bo’lgan sanoatni samarali hududiy tashkil qilishga katta e’tibor beradi. CHunki sanoat xalq xo’jaligining barcha tarmoqlari uchun moddiy texnika vositalarini to’xtovsiz ishlab chiqarish manbai sifatida har qanday h ud u dning iqtisodiy imkoniyatini, butun ijtimoiy ishlab chiqarishning texnikaviy daraj a sini, tabiy, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanishning holatini belgilab berdi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Sanoatni rivojlantirish va uni hududiy tashkil qilish Iqtisodiy geografik omillar Tabiy geografik omillardir www.arxiv.uz

• Iqtisodiy geografik omillarga mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik holati va ularning xususiyatlari, ishlab chiqarishning ijtimoiy tashkil qilish shakllari, energetika, transport sharoitlari, ishlab-chiqarishning moddiy texnika bazasi, F.T.T. darajasi, kabilar kirsa, tabiy geografik omillarga esa tabiy sharoit (relef, iqlim, kabilar) xususiyatlari, tabiy resurslar (mineral va suv resurslari) bilan ta’minlanganlik darajasi kabilar kiradi. • Sanoatni rivojlantirishda ishlab chiqarishning moddiy texnika bazasi katta ahamiyatga ega. Jamiyatning moddiy texnika bazasi ishlab chiqarish sharoitlarining majmui bo’lib, texnika ishlab chiqarish qurollaridan tashkil topadi. www.arxiv.uz

Sanoat Og’ir sanoat Ye ngil sanot www.arxiv.uz

Y O QILG’I ENERGETIKA SANOATI • Markaziy Osiyoda yoqilg’i energetika sanoati yaxshi rivojlantirilgan bo’lib, og’ir sanoatning muhim tarmoqlaridan biridir. Unga tabiy gaz, neft, ko’mir qazib chiqarish, neftni qayta ishlash va tayyor mahsulotlarni ist’emolchilarga yetqazib berish va elektr energiyasi ishlab chiqarishi kiradi. Bu sanoat tarmog’ining asosini ko’mir, neft, gaz kabilar tashkil qilib, Markaziy Osiyoda davlatlari or a sida Turkmaniston, O’zbekiston, Qozog’iston davlatlarida mazkur sanoat tarmog’i yaxshi rivojlantirilgan. Turkmanistonning Nebitdog rayonida, Qozog’istonning g’arbiy iqtisodiy rayonida, O’zbekistonning Farg’ona vodiysida, Muborak konida neft va gaz ancha k o’ p d ir. Bu rayonlarda neftni qayta ishlovchi zavodlar va issiqlik elektr stantsiyalari (IES) ishlab turibdi. SHuningdek , bu rayonlardan Markaziy Osiyo davlatlarining sanoatlashgan shaharlariga va xorijiy davlatla r ga neft va gaz quvurlari o’tkazilmokda. Jumladan Turkmaniston davlati hamda Qozog’iston Rossiyaga, Ukrainaga va boshqa ko’pgina davlatlarga gaz va neft quvurlarini o’tkazgan. Turkmanistondan Eronga, Turkiyaga neft quvurlari tortilgan. Yaponiyaga esa tabiy gaz sotish rejalashtirilgan. Qozog’istondan Turkiyaga gaz quvurlari o’tkazilgan. www.arxiv.uz

• Markaziy Osiyo davlatlarining energetika kompleksida ko’mirning roli katta bo’lib, ko’mir konlari bu davlatlarning barchasida topilgan. Ayniksa Qozog’iston, O’zbekiston, Qirg’iziston hududlarida ko’mir zahiralari ko’p. Birgina Qozog’istonda ko’mirning geologik zahirasi 40 mlrd. t. ga teng. Karaganda, Ekibastuz, Ugaban havzalari eng yiriklari hisoblanadi va bu qazib olinayotgan ko’mir evaziga issiqlik elektr stantsiyalari ishlab turibdi. Markaziy Osiyoda qudratli yoqilg’i energetika sanoati kompleksiga va gidroelektr stantsiyalarda ishlab chiqarilayotgan elektr energiya tayanib elektro energetika rivojlantirilgan. • Markaziy Osiyo davlatlarida yiliga 190 mlrd. kvt-s ko’prok elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Yaqin kelajakda Markaziy Osiyo davlatlari yagona energetika sistemasiga ega bo’ladi. Markaziy Osiyo davlat raxbarlari uchrashuvida yagona energetika sistemasini tayyorlash haqida kelishib olingan edi. www.arxiv.uz

METALLURGIYA SANOATI • Metallurgiya sanoati Markaziy Osiyo Davlatlarining rivojlangan tarmoqlaridan hisoblanib hududda o’nlab temir ruda konlari topilgan va ishga tushirilgan. SHulardan eng muhimlari Karaganda va Kustanay viloyatlaridagi temir ruda konlari bo’lib, 30 dan oshiq konlar ochilgan va bu konlardagi temir ruda z a h irasi 18 mlr.t ga teng. • Metallurgiya sanoati asosan metallarni qazib olish, boyitish va eritishni o’z ichiga olib bu sanoat qora metallurgiya va rangdor metallurgiya tarmoqlariga bo’linadi . • Qora metallurgiya mahsuloti xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarida texnika taraqqiyotini belgilab beruvchi mashinasozlik sanoati uchun xom ashyo, uning asosiy poydevori hisoblanadi. • Marka z iy Osiyo qora metallurgiyasi 1-navbatda Markaziy Qozog’istonda tarkib topg a n va rivojlantirilgan. Qozoq magnitkasi deb ataladigan to’liq tsikldagi Karaganda metallurgiya zavodi cho’yan, po’lat, prokat ishlab chiqaradi. Bu metallurgiya korxonasi Karagandada qazib olinayotgan ko’mir yoqilg’isiga tayanib ishlaydi. www.arxiv.uz

• O’zbekistonda ham "Bekobod" metallurgiya kombinati bor. O’zbekistonda qora metallurgiya mahsulotlariga talab ortib boriyapt i , shuning uchun Bekobod zavodi ma h alliy extiyojlarning juda oz qisminigina q ondirmokda. Buning ustiga z avodda prokatlarning faqat ayrim turlarigina ishlab chiqariladi. SHu bilan birga Bekobodda tayyorlanayotgan prokatlarning bir qismi qo’ shni respublikalarga ham j o’ natiladi. Bekobod z avodining quvvatini yanada oshirish davrimiz talabidir, chunki bu korxona h ozirgi vaqtda Markaziy Os i yo respublikalarida yi g’ ilib qolayotgan metallarning 25% ni ham qayta eritib ulgura olmayapti. • O’ zbek i ston hududida qora metallurgiyani rivojlantirish uchun z arur bo’lgan temir va marganets rudalari, flyus materiallari va o’ t g a chidamli xom ashyolar ham topilgan. Bu xom ashyolar asosida kelajakda t o’ la tsiklli qora metallurgiya sanoatini barpo etish mumkin . • H ozirgi kunda Markaziy Osiyo qora metallurgiyaga bo’lgan extiyojni qisman bo’lsa ham q ondirib kelmo q da. • Markaziy Osiyo davlatlari metallurgiya komplekslarida rangdor metallurgiya sanoatining salmo g’ i kattadir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Markaziy Osiyo Davlatlari hududida topilgan bir necha o’nlab rangli metallarga tayangan h olda metallurgiya korxonalari ishlab turibdi. Rangli metallurgiya xom ashyosi esa Markaziy Osiyo Davlatlarining Turkmaniston davlatidan tash q ari barcha davlatlari hududida uchraydi. U ayniksa, Qozog’iston, O’zbekiston va Qirg’iziston respublikalari hududida ko’p. Alyuminiy, surma, qurg’oshin, rux, oltin va h okazo noyob va nodir metallar o’z sanoat korxonalariga ega. Jumladan, Balxash, Olmali q va Jezkazgan shaharlarida mis saralash fabrikalari bor. Tojikistonning Tursunzoda alyuminiy zavodi ishlab turibdi. U Markaziy Osiyoda rangdor metallurgiyaning giganti hisoblanadi. Zavod 1971 yilda ishga tushgan. Zavod Markaziy Osiyo Davlatlari mashinasozlik korxonalari uchun q i m matli xom ashyo mahsulotlarini, alyuminiyning turli forma va o’ lchamdagi q uymalarini, shuningdek axoli extiyoji uchun mahsulotlar yet k azib beradi. www.arxiv.uz

• Rangdor metalurgiya sanoati O’zbekistonning dunyoviy ahamiyatga ega bo’lgan i q tisodiy sohalaridan biri hisoblanadi. Respublika hududida zahirasi bo’yicha ancha isti q bolli, qazib olishning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlari qulay bo’lgan q ator mis, polimetall, vol ь fram, molitden konlari, alyuminiy va magniy xom ashyolari boshqa rangdor hamda nodir metallar topilgan. • O’zbekistonning rangdor metallurgiyasi ancha yosh ishlab chiqarish tarmoqlaridandir. SHunga q aramay uning h issasiga Markaziy Osiyo Davlatlarida ishlab chiqarilgan rangdor metallarning 2-3 qismidan ko’pi to’g’ri keladi. • O’zbekistonda mis, qurg’oshin va rux sanoatining bir yerda joylashganligi muhim qulayliklar tu g’ diradi. • O’zbekistonda rangdor metallurgiyasining eng ahamiyatli tarmoqlaridan biri oltin sanoatidir. Bu tarmoq ancha boy va nodir xususiyatlarga ega bo’lgan yirik oltin konlariga ega. • O’zbekistonda alyuminiy sanoatini rivojlantirish uchun ham zarur sharoit va zahiralar mavjuddir. www.arxiv.uz

MASHINASOZLIK KOMPLEKSI • Bu kompleks Markaziy Osiyo regioni mashinasozlik sanoatini o’z ichiga oladi va davlatlararo yunalishi bo’yicha farq qiladi. Ulkan mashinasozlik sanoat korxonalari energetika sanoati (neft qazib olish, gaz va ko’mir qazib olish) gidravlik va issiqlik elektr stantsiyalari uchun mashina mexanizm asbob-uskunalar ishlab chiqariladi. Bu kompleks metallurgiya sanoati, ximiya sanoati, qishloq xo’jaligi, transporti uchun turli markadagi mashina va mexanizmalar ishlab chiqaradi. • Sanoatning bu tarmog’i tabiiy resurs omiliga bevosita bog’lanmaganligi uchun xom ashyo rayoniga ko’ra, iste’molchi rayonlarida yaxshi rivojlantirilgan. Jumladan Turkmanistonda neft va gaz mashinasozligi, Qozog’iston va O’zbekistonda avtomobilsozlik va samolyotsozlik mashinasozligi, Qirg’izistonda avtomobilsozlik yaxshi rivojlantirilgan. Tojikistonda esa qishloq xo’jaligi mashinasozligi sanoati rivojlantirilgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

KIMYO SANOATI • Kimyo sanoati og’ir sanoatning xalq xo’jaligida fan- texnika taraqqiyotini ta’minlovchi tarmoqlaridan biridir. H ozirgi zamon ishlab chiqarishni plastik massalar, sun’iy tola, sintetik, kauchuk, lok-buyok, kislota va ish q orlar, shuningdek ko’plab boshqa kimyoviy mahsulotlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. SHuning uchun keyingi vaqtda kimyo sanoati boshqa tarmoqlarga nisbatan ancha yuqori suratlar bilan rivojlantirilmokda. Sanoatning bu tarmog’ini arzon tabiiy gaz neft bilan birga uchraydigan yo’ldosh gaz, gaz kondensatlari, elektr quvvati, turli mineral xom ashyolar hamda mehnat resurslariga boy rayonlarda ayniksa tez rivojlantirish mumkin. www.arxiv.uz

• H ozirda Markaziy Osiyoda kimyo sanoati kompleksi bilan bog’lik sanoat tarmoqlarining rivojlanishi keng q uloch yoymo q da. Bu yerda nefteximiya, gazoximiya, ko’mirximiya tarmoqlari ayniksa rivojlangandir. Kimyo sanoatining yuqoridagi tarmoqlari Qozog’iston, O’zbekiston va Turkmaniston xom ashyo rayonlarida joylashgan. SHuningdek mintaqa kimyo sanoati mineral o’g’it uchun ishlatiladigan kaliy, fosforit konlari bazasida ham rivojlantirilgan. Masalan: Qozog’istonda maxalliy xom ashyo bazasida kimyo sanoati juda rivojlantirilgan. Sanoatning bu tarmog’ida 80 dan ortik turdagi mahsulotlar ishlab chiqaradi. Mineral o’g’itlar, oltin gurgut kislotasi, sun’iy tola, xromli tuz, zahiralari ximikatlar, antibiotiklar, polietelenlar, gerbitsitlar ishlab chiqarish ayniksa yaxshi yo’lga qo’yilgan. Mamalakatda nefteximiya, gazoximiya, ko’mirximiya maxalliy xom ashyolarga tayangan xolda tez rivojlanib bormo q da. www.arxiv.uz

• O’zbekiston kimyo sanoatining ancha yaxshi taraqqiy etganligi bilan Markaziy Osiyo Davlatlari orasida ajralib turadi. Respublikada xozirgi zamon kimyo sanoatining juda ko’p masulotlari ishlab chiqariladi. Bu yerda kimyo sanoatining dastlab vujudga kelgan, hamda xozirgi paytda yuqori darajada rivojlangan tarmog’i paxtachilik majmuiga xizmat kiluvchi va uning tarkibiy qismi hisoblangan mineral o’g’itlar ishlab chiqarishdir. • Respublikada kimyo sanoatining kenja tarmoqlaridan biri – organi k sintez kimyosi tez rivojlanmokda. Bu sohaning eng yirik korxonasi Navoiy kimyo kombinati hisoblanadi. • Bundan tashkari respublikada kimyoviy tolalar ishlab chiqarish, plastik moddalar va ulardan turli moddalar ishlab chiqarish, rezina- texnika tarmog’ini rivojlantirish yaxshi yo’lga qo’ yilmoqda. www.arxiv.uz

MARKAZIY OSIYONING QISHLOQ XO’JALIGI • Markaziy Osiyo xalq xo’jaligini qishloq xo’jaligi muhim o’rin tutadi. Uning yetakchi tarmoqlari o’simlikshunoslikda paxtachilik va paxta kompleksi, donchilik, ayniksa bug’doy va sholi, mevachilik va uzumchilik, polizchilik va sabzavotchilik; chorvachilikda qoramolchilik, qo’ ychilik, yirikchilik, tuyachilik, parandachilik va bali q chilik tarmoqlarini rivojlantirish ko’zda tutilgan. • Qishloq xo’jaligidagi mintaqaviy farqlar ham yakqol ko’zga tashlanadi. Masalan: Qozog’iston donchilikda, Turkmaniston va Tojikiston paxtachilikka, Qirg’iziston davlati esa mayin tolali jun yetishtirishga ixtisoslashgan. • Markaziy Osiyoning q ish loq h o’jaligi bir tomondan tarmoq tuzilishini, ikkinchi tomondan agr o sanoat integratsiyasi negizida rivojlantiritni o’zgartirmokda. Asosan qishloq xo’jaligi xom ashyosi yetishtirishga ixtisoslashgan Markaziy Osiyo regioni qishloq xo’jaligi mahsulotlari xom ashyosini boshqa regionlarga chiqarishga chek qo’ymokda va ularni sanoat usulida qayta ishlash avj olmoqda. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Agrosanoat majmuyi (ASM) region xalq xo’jaligining muhim tarkibiy qismi bo’lib qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetittirish va iste’molchilarga yetkazishda qatnashadigan tarmoqlarni o’z ichiga oladi. • Qozog’iston ko’rik o’lka nomini olgan SHimoliy Qozog’iston iqtisodiy rayoni edi. Bu rayonda 1954-60 yillarda 30 mln.gektarga yaqin va bo’z yerlar o’zlashtirilgan. Ko’rik o’lkalarda qisqa vaqt ichida yuzlab donchilik davlat xo’jaliklari tuman va viloyatlar tashkil etilgan. Donchilikka xizmat qiladigan mashinasozlik sanoat korxonalari barpo kilindi. Biroq Markaziy Osiyoning boshqa hududlarida ba’zi sabablarga ko’ra, donchilik kompleksi yaxshi rivojlanmagan. Kelajakda Markaziy Osiyoning barcha davlatlarida donchilik kompleksini rivojlantirish rejalashtirilgan. CHunki Markaziy Osiyoning har bir mustakil davlati maxalliy axolining don, un va un mahsulotlariga bo’lgan talabini qondirish uchun uzoq muddatlarga muljallangan rejalarini tuzib olgan. Bunday tadbir Qozog’istonning yirik donchilik hududi bo’lib qolishini aslo inkor etmaydi, balki Markaziy Osiyo hududida mazkur kompleksning keng rivojlanishiga olib keladi . www.arxiv.uz

MARKAZIY OSIY O NING TRANSPORTI • Transport ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va joylanishiga ta'sir ko’rsatadi. • Yaqin o’tmishda Markaziy Osiyoda yagona transport sistemasi vujudga keltirilmagan edi. Bu esa hududlari yaxlit bo’lgan, kelib chiqishi bir bo’lgan xalq xo’jalik tarmoqlari bir-biri bilan uzviy bog’langan region uchun o’ta zarur edi. Yagona transport sistemasiga muhtoj bo’lgan bu o’lkada barcha transport turlari va unda transport vositalarining qatnovi xam markazga bo’ysunar edi. Markaziy Osiyoda temir yo’l transporti tarmoqlari uncha yaxshi rivojlanmagan, temir yo’llarining uzunligi qisqa, zichligi esa juda ham siyrakdir. Markaziy Osiyoda har 1000 km/ 2ga temir yo’llarining o’rtacha zichligi 5,2km.ni tashkil etadi. Bu ko’rsatkich Ukrainada 30,8km.ni, Belorusda 26,7km.ni tashkil etadi. Shuning uchun ham Markaziy Osiyoning ayrim davlatlari iqtisodiy rayonlarida temmr yo’l transporti yaxtii yo’lga qo’yilmagan.Jumladan Qirg’izistonda zichlik 1,8km, O’zbekistonda 7,8km, Turmanistonda 4,3 km.ni tashkil etadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Ichki rayonlararo katta ahamiyatga ega bo’lgan avtomobil transporti ham talablar darajasida rivojlanmagan. avtomobil yo’llari har 1000km/2.ga zichligi Turkmanistonda 43,2km.ni, Tojikistonda 133,4km.ni tashkil qiladi. Bu ko’rsatkich Ukrainada 413,3 km.ni, Belorussiyada 294,2km,ni tashkil qiladi. Markaeiy Osiyoning har bir davlati Xorijiy Osiyoga chikishning o’ziga xos imkoniyatlariga egaki, bu omildan ham endilikda o’zaro hamkorlik yo’lida foydalanilmokda. Masalan: Turkmanistondan to Mashhadgacha bor yo’g’i 132 kmlik temir yo’l yetkizish kifoya. Bu temir yo’l liniyasi orkali Eron, Turkiya va xokazo, Yevropa mamlakatlari bilan bog’lanish qobiliyatiga ega bo’ladi. Bu temir yo’l liniyasi Kushkadan Mashxad shahrigacha davom etish kerak. Termez-Qobul avtomobil yo’lining qurilishi, shuningdek Markaziy Osiyo Davlatlarida Kaspiy dengizidan transportda hamkorlikda foydalanish Qozog’iston orqali Xitoyga va so’ngra Tinch okeani dengizlariga chikish rejalarining tuzilishi Markaziy Osiyo Davlvtlari tashqi iqtisodiy aloqasida buyuk burilish ufqlarini ochib bermoqda. www.arxiv.uz

Asosan quruqlik mintaqasi bo’lgan Markaziy Osiyo Davlatlarida yuk va passajir tashishda, temir yo’l transporti ayniqsa katta ahamiyatga ega. O’lkada dastlabki temir yo’l liniyalari chor Rossiyasi hukmronligi davrida qurilgan Temir yo’l transportining eng muhim liniyalari Krasnovodsk-Ashxabad-Chorjuy- Kogon-Samarkand-Toshkent yo’li Toshkent-C h imkent- Bishkek-Almaata yo’li Toshkent-Termez-Dushanbe yo’li Termez-Qurg’ontepa-Yavan yo’li Chorjuy- Qo’ ng ’ irot Mari-Kushpka Farg’ona-Qizilqiya Semipalatinsk-Olmati- C h imkent-Aris temir yo’li. www.arxiv.uz

1960-1990 yillarda ulkaning ayrim davlatlari hududida maxalliy ahamiyatga ega bo’lgan temir yo’l liniyalari kurilgan. SHular jumlasiga Termiz-Qo’rg’ontepa- Yavan temir yo’lini, Qozog’istondagi Makat-Binov-SHevchenko temir yo’llarini ko’rsatish mumkin. Markaziy Osiyo Davlatlarida avtomobil transportining rivojlanishi O’lkada temir yo’l liniyalarining kaltaligi va zichligining pastligi yo’li O’lka arografik xususiyatlarining murakkabligi www.arxiv.uz

• Qirg’iziston Respublikasining arografik xususiyati o’ziga xosligi tufayli, ya’ni baland tog’li mamlakat bo’lgani uchun avtomobil transporti nisbatan rivojlangan. Har 1000 km2 ga o’rtacha avtomobil yo’lining zichligi Qirg’izistonda-297,4 km ni, O’zbekistonda-207,4 km ni, Turkmanistonda - 43,2 km ni tashkil etadi. • Quvur transportining rivojlanishi mintaqada davlatlararo ahamiyatga ega. Turkmaniston, Qozog’iston, O’zbekiston respublikalari hududida o’nlab quvur transporti tarmoqlari mavjud. Bu quvur transporti liniyalari xorijiy davlatlarga ham uzatilmokda. Jumladan Eron, Turkiya hattoki Yevropa, mamlakatlariga chikish rejalashtirilmokda. • Suv transp o rti . Markaziy Osiyoda Qozog’iston va Turkmaniston hududlari, Kaspiy dengizi hisobiga yaxshi rivojlangan. O’zbekistonda Sobiq SSSR davrida, Amudaryodan keng foydalanilar edi. Xozir esa temir yo’l va avtomobil yo’llari qurilgani uchun uncha, foydalanilmaydi. Havo transporti. Sobiq SSSR vaqtida ancha cheklangan edi. Yaьni Markaziy Osiyo Davlatlari istagan mamlakatlari bilan bu transport turi orqali aloqa qilolmas edi. Endilikda Markaziy Osiyo Davlatlarining barcha yirik shaharlari jumladan Toshkent, Olmati, Bishkek, Dushanbe, Ashgabat shaharlari dunyoning ko’pgina mamlakatlari bilan havo transporti orqali bog’langan. www.arxiv.uz

• Markaziy Osiyo xalq xo’jaligining rivojlanishida anchagina regional farqlar mavjud. Masalan: Markaziy Osiyoning eng yirik va sanoati ancha rivojlangan regioni Qozog’iston mamlakatida mahalliy xom ashyo bazasida neft va ko’mir sanoati, rangdor va qorametallurgiya sanoati har xil mashinasozlik qurilish materiallari sanoati, oziq-ovqat va yengil sanoati rivojlangan. • Qirg’izistonda ko’mir sanoati, energetika sanoati, avtomobilsozlik priborsozlik, oziq-ovqat sanoati. • Turkmamistonda neft qazib olish sanoati, neftni qayta, ishlash sanoati, ximiya sanoati; Tojikistonda esa rangdor metallurgiya sanoati rivojlangan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Markaziy Osiyo Davlatlari siyosiy mustaqilligini qo’lga kiritishi bilan sanoat ishlab chiqarishida qoloqliklarni bartaraf etish yo’llarini izlamoqda va bu borada rivojlangan mamlakatlarning yetuk firmalari bilan hamkorlik qilish yo’lga qo’yilmokda. Markaziy Osiyo Davlat lari xukumat rahbarlarining 1992 yil oktyabrь oyida Turkiyaning poytaxti Anqarada bo’lib o’tgan oliy darajadagi Yig’ilishda qabul qilingan deklaratsiyasida shuningdek, ularning 1993 yil yanvarda Markaziy Osiyo Davlatlarining iqtisodiyotini, ichki imkoniyatlar va bu mintaqadagi davlatlarning o’zaro hamkorligi bilan rivojlantirish kelishib olindi. Mazkur yig’ilishdagi ikki tomonlama va ko’p tomonlama qabul kilingan hujjatlarda mintaqada sanoatni, qishloq xo’jaligini, fan va madaniyatni rivojlantirishning asosiy yunalishlari belgilab olindi. Bundan tashkari hududda muhim komplekslarni rivojlantirish maqsadida maxsus qo’mitalar tuzildi. Jumladan O’zbekistonda paxta, Qozog’istonda don, Turkmanistonda neft, Qirg’izistonda energetika qo’mitalarini tuzishga ahd qilishdi. www.arxiv.uz

• Endilikda Markaziy Osiyo Davlatlari rivojlanishning yangicha asoslariga tayangan xolda xalq xo’jaligini rivojlantirishni amalga oshirishga kirishmokda. Xalq xo’jaligining ko’p sohalarini rivojlantirishda umumiylik asos qilib olinmokda. Sanoat, agrosanoat kompleksini, transport aloqalarini rivojlantirishda, rejalashtirish ishlari umumiy asosda tatqiq qilindi. Markaziy Osiyo Davlatlarining jaxonning rivojlangan mamlakatlari bilan bevosita aloqa o’rnatish ularning texnika vositalaridan ishbilarmon, malakali mutaxassis kadrlardan foydalanishi bu davlatlarning iqtisodiyotini rivojlantirishning yangi asoslarda qurilgan muhim poydevoridir. www.arxiv.uz

ADABIY O TLAR: 1. Karimov I . A . “ O ` zbekiston XXI asr bo ` sag ` asida : xavfsizlikka tahdid , barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari ”.– T .: 1997. 2. Karimov I . A . “ O ` zbekiston milliy istiqlol , iqtisodiyot , siyosat , mafkura ”. T ., 1996. 3. O’zbekiston entsiklopediyasi. 12-13 tomlar. 4. Kazaxstan. Geograficheskoe opisanie v 22-x tomax. Otv.red N.N.Polgov i dr. Moskva / «M i sl» 1970 g. 5. Turkmenistan. Geograficheskoe opisanie v 22-x tomax. Otv.red V.N. Kunin. Moskva / «M i sl» 1969 g. 6. Tadjikistan. Geograficheskoe opisanie v 22-x tomax. Otv.red D.A. CHumichev. Moskva / «M i sl» 1968 g. 7. Qirg’izistan. Geograficheskoe opisanie v 22-x tomax. Moskva / «M i sl» 1971 g. 8. Markaziy Osiyo, ma’rifat gazetalaridan olingan ma’lumotlar. 9. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jug’rofiyasi. Toshkent 1995 yil. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Gidrosfera uning tarkibiy qismlari

Geografik qobiqning tarkibiy qismlari

AQSH aholisining tarkibiy xususiyatlari

Markaziy Osiyoning xo’jaligi

Markaziy Osiyo hayvonot dunyosi