Гидротехника иншоотларидаги авариялар - Geografiya - Slaydlar

Гидротехника иншоотларидаги авариялар

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7402.2265625 KB

Ko'chirib olish

Ўқув саволлари - Гидротехник ҳалокатлар ва авариялар юз берганда ФВ га олиб келувчи асосий сабаблар - ГТИ ҳалокат турлари ва сабаблари (шикастловчи омиллар ва кўрсаткичлар) - ГТИ ҳалокатларини олдиндан айтиш ва уларга баҳо бериш - Гидротехника объектларида хавф-хатар содир бўлганда аҳоли ўзини тута билиш қоидалари ва харакатлари.

Гидротехника иншоотлари хавфсизлигини таъминлаш учун Ўзбекистон Республикамизда 1999 йил 20 августда “Гидротехника иншоотлари хавфсизлиги тўғрисида” қонун қабул қилинди. Марказий Осиёда гидротехник иншоотларнинг ишончли ва узлуксиз, умуман олганда хавфсиз фаолият юритишини таъминлаш ўта муҳим ҳисобланади. Дунё миқёсида сув омборларининг дамбалари ва бошқа гидротехник иншоотларни ишлатиш тажрибаси шуни кўрсатадики, иншоотлар 30-40 йилдан ортиқ ишлаётган бўлса, у иншоотлар авария (бузилиш) холатига тушиб, катта майдонларда фавқулодда холатларга олиб келиши мумкин ва натижада инсонлар хаётига, мамлакат иқтисодиятига оғир мусибат келтириши мумкин. Гидротехника иншоотларини аварияларини олдини олиш бўйича ўз вақтида кўрилган чоралар, уларни содир бўлгандан кейин кўрилган чораларга нисбатан ҳам самарали ҳам кам чиқимлидир.

Гидротехник иншоотлар: тўғонлар, сув ташлаш, сув бўшатиш, сув ўтказиш, насос станциялари, сув чиқариш иншоотлари, тоннеллар, гидроэлектр станциялари бинолари, каналлар, сув омборлари қирғоклари, дарё ва каналлар ўзанлари ва тубини тошқин ҳамда емиришлардан муҳофаза қилиш учун мўлжалланган иншоотларга айтилади. Гидротехнические сооружения; плотины, дамбы, ГЭС, водоводы, каналы, водосбросы, поверхностные, русловые, береговые, насосные станции, водохранилища и т.д. Гидротехника иншоотлар

Гидротехника иншоотлари турлари Виды гидротехнических сооружений  сув – энергетика иншоотлари;  водно - энергетические;  сув таъминоти иншоотлари;  для водоснабжения;  суғориш иншоотлари;  Мелиоративные;  сув оқава чиқариш иншоотлари;  канализационные ;  сув – транспорт иншоотлари;  воднотранспортные;  балиқ хўжалик иншоотлари;  рыбохозяйственные;  спорт иншоотлари;  спортивные;  безак иншоотлари ва ҳоказо;  декоративные ;

ТЎҒОНЛАР ПЛОТИНЫ ТАБИИЙ ЕСТЕСТВЕННЫЕ СУНЬИЙ ИСКУССТВЕННЫЕ ТАБИИЙ ХОДИСАЛАР (зилзила, кўчки, сел ва жала оқибатида содир бўлади ) ПРИРОДНЫЕ ЯВЛЕНИЯ оползней, селей, лавин, обвалов, землетрясений ИНСОНЛАР ВА ТЕХНИКА ёрдамида вужудга келтирилади СОЗДАНЫ ЧЕЛОВЕКОМ ДЛЯ СОБСТВЕННЫХ НУЖД каналлар, дюкерлар, ГЭС лар, шлюз, тўғонлар, сув омборлари, насос станциялариирмоқлар, сойлар, дарёлар, кўллар, денгиз ва океанлар

ТАБИИЙ КЎЛЛАРНИНГ КЎРИНИШИ

 Табиий тўғонлар – табиат ходисалари (кўчкилар, селлар, қор кўчкилари, зилзилалар ва бошқалар)нинг таъсирида хосил бўлади.  Хавф туғдирувчи кўллардан бири Тожикистон Республикаси тоғли Бадохшон Муҳтор вилояти ҳудудида Помир тоғининг марказий қисмида жойлашган Сарез кўлидир. Сарез кўли (Табиий) 1911 йил 18 февралдан 19 февралга ўтар кечаси 9 баллик кучли зилзила туфайли Муғроб водийси ёнбағирларида тарихда мисли кўринмаган тоғ ўпирилиб, кўчки рўй берди. Кўчки Муғроб дарёсини бутунлай тўсиб қўйди ва Усой қишлоғини тўлиғича кўмиб ташлайди. Бутун бошли қишлоқни барча аҳолиси тупроқ тош уюми остида қолиб ҳалок бўлади ва бу тоғ кўчкисидан ҳосил бўлган уюм “Усой уюми ” деган ном олади. Юзлаб тонна ҳажмидаги тоғ жинслари сурилиб бориб, Муғроб дарёсини водийсини тўсиб жуда катта кўл, жаҳонда энг йирик тоғ кўли ҳосил бўлади. Ҳавзасида тўпланиб ҳосил бўлган сув Сарез қишлоғини бутунлай босиб қолади. Шунинг учун кўлнинг номи Сарез кўли деб аталган. Зилзила Барчадив, Нисур, Сахноб ва Рухт қишлоқларини тўла вайронага айлантирди. Ҳозирги вақтда мавжуд маълумотларга асосланиб Сарез кўли ва Усой уюмини ҳолати хақида қуйидагиларни айтиш мумкин. Бугунги кунда ушбу тоғ кўлининг юзаси 80 км 2 узунлиги 60 км, чуқурлиги 500 м, умумий сув миқдори 19 млрд. метр кубометрни ташкил этади.

Датчики паводка и измерения расхода воды

Террорчилик ва қўпорувчилик харакат шароитида ёки ФВ жараёнида гидротехник иншоотлар маълум хавф туғдиради масалан: Чорбоғ сув омбори, сиғими 2 млрд куб метр сув мавжуд бўлиб туғонни бузилиши содир бўлганда, шаҳарнинг Чирчик дарёсига яқин қисмида жойлашган объектлари ва аҳоли пунктлари ҳалокатли сув босиш ҳудудига айланади. Ҳалокатли сув тошқинида Тошкент вилоятидаги саноат корхоналари турар жой бинолар, экин майдонлари катта зарар кўриши мумкин. Худди шундай ҳалокатлар бошқа сув омборларини бузилиши натижасида юзага келади. Тўғоннинг бузилиши содир бўлганда, шаҳарнинг Чирчиқ дарёси бўйлаб жойлашган объектлари ва аҳоли пунктлари бўйича келиб, ҳалокатли сув босиш ҳудудига айланади. Қибрай, Бўстонлиқ, Тошкент шаҳри, Зангиота, Янгийўл, Чиноз, Сирдарё вилоятини айрим ҳудудларини сув босиш эхтимоли бор.

Гидродинамик ҳалокат турлари ва сабаблари  Комплексные ГТС, предназначенные для выполнения нескольких функции и объединенные в одно целое называют гидроузлами.  Гидротехника иншоотларига уларни бузилишига олиб келувчи қуйидаги емирувчи кучлар доимо таъсир кўрсатиб туради: сув оқими, тебраниш, балчиқ- чўкиндилар, ўзгарувчи ҳарорат, динамик кучлар, металл занглаши, бетоннинг суюқликка қоришиб ювилиши, ернинг ювилиб кетиши ва хоказо.  Шу сабабли, вақт ўтган сари, режага кўра бажариш лозим бўлган таъмирлаш ишлари амалга оширилмаса иншоот емирилиб, унга ёндош ҳудудни сув босиш эҳтимоли орта боради.

Сув омборларининг косаси лойқа босиши

Плотина Андижанского гидроузла на реке Карадарья, Узбекистан высота плотины – 121 м; объем водохранилища – 1900 млн.м 3

Плотина Пачкамарского гидроузла на реке Гузардарья, Узбекистан высота плотины – 71 м; объем водохранилища – 260 млн.м 3

Плотина Курпсайского гидроузла на реке Нарын, Кыргызстан высота плотины – 113 м; объем водохранилища – 370 млн.м 3

Плотина Каркидонского гидроузла на реке Кувасай, Узбекистан высота плотины – 70 м; объем водохранилища – 218,4 млн.м 3

СУВ ОМБОРЛАРИ Андижон вилояти  Андижон  Асака – адир  Отчопар Жиззах вилояти  Арнасой  Жиззах  Зомин  Қоровултепа  Новка  Хўжамушкент  Сармичсой Бухоро вилояти  Куимозор  Тўдакўл  Шўркўл Наманган вилояти  Варзик  Резаксой  Жийдалисой  Заркент  Қорасув  Қорамурод  Косонсой  Куксерексой  Чортоқ  Эскиер

Самарқанд вилояти  Оқдарё  Қорасув  Қоратепа  Каттақўрғон  Тўсинсой Тошкент вилояти  Охангарон  Тошкент  Чорвоқ Сурхондарё вилояти  Оқтепа  Дегрез  Тўполонг  Учқизил  Жанубий сурхон Фарғона вилояти  Каркидон  Қўрғонтепа  Шўрсув  Оқбилол  Қизилбел

Қашқадарё вилояти  Хисорак  Деҳқонобод  Қалқама  Қамаши  Қарабоғ  Қизилсув  Лангар  Пачкамар  Талимаржон  Чимқўрғон  Шуробсой  Тошлоқсой  Янгиқўрғон  Нуғайли Трансчегара сув омборлари Чордара Нурек Тўхтагул Қайроққум

Дунёда бундан ташқари бир қанча гидротехник иншоотларни бузилиши натижасида инсониятга турли хил зиёнлар етказган.

АВАРИЙ ПРИЧИНЫ НА ГИДРОТЕХНИЧЕСКИХ СООРУЖЕНИЯХ ПРИРОДНЫЕ ТЕХНОГЕННЫЕ ЗЕМЛЕТРЕСЕНИЯ ОБВАЛ, ОПОЛЗНИ ЛИВНЕВЫЕ ДОЖДИ ОШИБОК ПРОЕКТИРОВАНИЯ И СТРОИТЕЛСТВА НАРУШЕНИЯ ПРАВИЛ ЭКСПЛУАТАЦИИ ЕСТЕСТВЕННОГО ИЗНОСА И СТАРЕНИЯ ВЗРЫВОВ БОЕВИЕ ДЕЙСТВИЯ, ТЕРАКТЫ И ДР.

Жахонда содир бўлган гидродинамик авариялар 1923 йил Италия. Баландлиги 75 метр бўлган «ГЛЕНО» туғонининг бузилиши натижасида 5 млн.м3 сув дарё буйлаб пастга қараб оқиши натижасида 500 киши халок бўлган. 1928 йил Калифорния. Баландлиги 80 метр булган «СЕНТ- ФРАНСИС»туғонининг бузилиши натижасида 40 метр баландликдаги сув оқими оқиши натижасида 600 киши халок бўлиб, ушбу туғоннинг қурилиши инсониятга гидротехник иншоотларни нотуғри қурилиши хавфли окибатларга олиб келишини исботлаб берган.

1953 йил Голландия. Денгиз тўлқинлари кўтарилиб химоя иншоотларини бузиб аҳоли яшаш пунктларини 9 метр баландликда сув босган. Натижада 2 минг киши халок бўлиб бир қанча иктисодиёт объектларига зарар етказган.

 У ерда турбиналар ҳаддан ташқари катта оғирликка дош беролмади; электр қувватини кунлик ишлаб чиқариш июль- август ойларида охирги ўттиз йиллик фойдаланиш даврида максимал даражага кўтарилиб, 105 фоизга етди. Ишлаш тартибидаги ҳар қандай ўзгариш конструкция, асбоб-ускуналар ва автоматикага таъсир этади.

Тўғоннинг танаси 67 та секциядан иборат. 2006 йилда марказий 33-секция жойидан силжиганлиги қайд этилган, тўғоннинг аркасимонлиги туфайли унинг ўркачининг қийшайганлиги 60 мм ни ташкил этади.

2006 йили тўғондаги чидамлилик захираси бор йўғи 1 мм га тушиб қолди. Авария юз берган секция бир неча йил давомида сўнгги имкониятлари даражасида ишлаб келди. Ўтган 3 йил давомида унинг силжиши 1мм дан ҳам каттароқ миқдорни ташкил этиши мумкин эди.

 Является самой мощной гидроэлектрастанцией, и вообще электростанцией, в России. Грандиозное сооружение представляет собой плотину, высота которой составляет - 244м, ширина основания 110 м , а длина по гребню 1066м. Сама ГЭС расположена в живописнейших предгорьях Западного Саяна. Плотина ГЭС образует крупное Саяно-Шушенское водохранилище площадью 621 кв.км.  Плотина Саяна- Шушенской ГЭС- самая высокая из построенных в России. Плотина ГЭС образует крупное Саяно –Шушенское водохранилище полным объёмом 31, 34 куб .км.  17 августа 2009 года на станции произошла авария на гидроагрегате № 2 с его разрушением и поступлением большого количества воды в помещение машинного зала. Также получили сильные повреждения агрегаты № 7 и 9, здание машинного зала частично обрушилось, его конструкции завалила агрегаты № 3, 4 и 5  В результате взрыва были разрушены третий и четвертый водовод, а также машинный зал. Произошла утечка трансформаторного масла.  В результате аварии погибли 74 человек, спасены 14 человек.

2700 тоннали агрегатнинг ўқи микронлар даражасида марказлашуви талаб қилинади. Силжишлар оқибатида эса унда урилиш ва тебранишлар бошланган, буни авария бошланишидан фақат бир кеча кундуз олдин пайқашган халос. Аммо шунда ҳам авария холатидаги агрегатни тўхтатишмаган. Агрегат сочилиб кетган, бу эса мувозанат бузилишига ва ўқнинг оғишига олиб келган.

АҲОЛИНИ ВА ҲУДУДЛАРНИ ҲАЛОКАТЛИ СУВ БОСИШДАН МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ЧОРАЛАРИ  гидротехник ҳалокатлар эҳтимоли мавжуд ҳудудларда яшовчи ҳар бир киши унинг уйи, хўжалигини ҳалокатли сув босиш ҳудудида жойлашганлиги ҳақида маълумотга эга бўлиши керак;  Узгидромед, ФВВ/ФВБ, ҳокимиятлар вакиллари томонидан берилган кўрсатмаларидаги гидротехник ҳалокатлар ва сув тошқинидан ҳимоя қилиш йўл- йўриқларига албатта амал қилиш лозим;  эҳтимоли бор ҳалокатли сув босиш зонасида истиқомат қилувчи аҳолининг фавқулодда вазиятдаги ҳатти-ҳаракатларга тайёгарлик даражасини ошириш;  муҳофаза тадбирларини ўқув машқлари кўринишда бевосита ўтказиш;  эвакуация эълон қилинганда ўзи билан олиши керак бўлган нарсалар (ичимлик суви, озиқ-овқат ва керакли хужжатларни) тайёрлаб қўйиш;

АҲОЛИНИ ВА ҲУДУДЛАРНИ ҲАЛОКАТЛИ СУВ БОСИШДАН МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ЧОРАЛАРИ доимо ва самарали ишлаб турадиган хабар беришнинг чекланган тизими бўлиши; хавф эълон қилинганда хонадондаги энергия, газ, сув тармоқларини ўчириб қўйиш;яхши йўлга қўйилган ахборот тизимининг бор бўлиши; хавфсиз ҳудуд қаерлигини аниқ билиш; гидротехника иншоотларида ҳалокат хавфи туғилгани ҳақида аҳолига вақтида хабар бериш;муҳофаза тадбирларини ўқув машқлари кўринишда бевосита ўтказиш; олдиндан айтилган тўғри таҳминларнинг доимо мавжуд бўлиши;

ГТИ ҲАЛОКАТ СОДИР БЎЛГАНДАГИ ҲАРАКАТЛАР * сув остида қолиши мумкин бўлган зоналардан аҳолини ва моддий бойликларни эвакуация қилиш; * дарҳол ҳужжатларни, қимматбаҳо ва керакли буюмларни, 2-3 кунлик озиқ-овқат ва ичимлик сув захираларини ўзи билан олиш; * зарур нарсаларни йўқолмайдиган қилиб саранжомлаб қўйиш; * чорва молларини хавфсиз жойларга ўтказиш; * ҳалокат юз берганда тўлқин зарбидан сақланиш учун шошилинч чоралар кўрилиб белгиланган баланд жойга, пишиқ иншоот устига чиқилади; * гидротехника иншоотлардаги ҳалокатлар юз бергандан сўнг сув таъминоти тизимини созлигини, устун ва деворларни ҳолатини, электр, газларни текшириш зарур; * агар одам иморат ичида (чердакда ва бошқа жойда) қолган бўлса, қаердалигини белгилаб, қутқарувчилар мўлжал олиши учун сигнал (кундузи байроқча - кечаси эса фонус) осиб қўйилади.

* Аҳолининг барча гуруҳларига фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш қоидаларини ва асосий усулларини, жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш усулларини, жамоа ва якка тартибда ҳимоя воситаларидан фойдаланиш қоидаларини ўргатиш; * бошқарувнинг барча даражадаги раҳбар- ларини, аҳолини фав- қулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш бўйича ҳаракат қилишга тайёрлаш ва қайта тайёрлаш;* давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари,корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар раҳбарлари ва мутахассислари қуткарув ва бошка кечиктириб бўлмайдиган ишларни ўтказиш учун кучлар ва воситаларни тайёрлаш ва уларни бошқариш кўникмаларини ҳосил қилиш, ФВда ҳаракат қилишда ходимларнинг ўз вазифаларини амалий эгаллаши.

Ҳалокатли сув босиш ва тошқин пайтида: Аҳолини эвакуация (кўчириш) қилиш гидротехника иншоотлари бузилиш хавфи туғилган ёки бузилган ҳолларда ёхуд сув хавзаларидаги сув сатхи кўтарилиб кетганда (тошганда), шунингдек объектларни кундалик фаолиятининг турмуш кечириш шароитини таъминлаш тизимларини сув бузиб кетганда ўтказилади. Аҳолини эвакуация (кўчириш) қилиш чекланган ёки махаллий таснифда бўлиши мумкин.Олдиндан ўтказиладиган эвакуация (кўчириш) қилиш эвакуация қилинадиган аҳолини йиғилиш пункти (ЭКАЙП) йўлга қўйилади (ишлаб чиқариш – худудий принципда). Олдиндан ўтказиш даври қиска бўлганда ахолини эвакуация (кўчириш) қилиш худудий принципга биноан 1 ёки 2 босқичда эвакуация (кўчириш) оралиқ пункти (ЭОПни йўлга қўйиб) ўтказилади.

Радиоэшиттириш ва телевидения (жўр овоз бўладиган радиоузатгичларни ҳам қўшиб) аҳолига ҳабар бериш ва оммавий ахборотни етказишнинг асосий воситалари ҳисобланади. ФМ ҳабар бериш сигналлари орқали, ҳалокатли сув босиш хавфи ҳақидаги огоҳлантириш, шунингдек юзага келадиган ҳатти-ҳаракат тартиби ҳақидаги ахборотни республика (маҳаллий) эшиттиришларида овозли хабар тарзида аҳолига етказилади. ФМ ҳабар бериш сигналлари ва тегишли ахборот бутун ҳудудга ҳам, шунингдек ҳудудларни танлаб олиб (вилоят туманини) ҳам берилиши мумкин. Халокатли сув тошқини юз берган худудда аҳолига хабар бериш тартиби.

Масалан; Гидротехника иншооти объектида сув тошқини бўлганда мана бундай ахборот берилади: “Диққат барчага!!! “Фавқулодда вазиятлар вазирлиги шаҳар бошқармасидан (бўлимидан) гапирамиз... Фуқаролар! Сув тошқини содир бўлди. Зудлик билан белгиланган эвакуация йиғув масканига йиғилишингиз сўралади.”"DIQQAT BA RCHAGA!" si gnal i ni eshi tgach, darhol tel evi zor, radi opri yomni kni yoqi sh va FV xavfi yoki sodi r bo'l ganl i gi , keyi ngi harakatl ar to'g'ri si dagi axborotni ti ngl ash l ozi m Favqulodda vaziyat sodir bo' lganda vahimaga tushmaslik, vaziyatni to' g' ri baholash, asoslangan qaror qabul qilish va unga muvofiq harakat qilish ker ak! DIQQAT BARCHAGA!

Хулоса Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида гидротехника иншоотларидаги мавжуд бўлган сув захиралари халк хўжалигини турли сохалари (қишлок хўжалиги, энергетика, балиқчилик, сув транспорти ва бошқ.)ларда янада самарали фойдаланиш мақсадида кўплаб лойихалар илгари сурилмокда. Бу лойихаларнинг муваффақиятли амалга оширилишида иншоотлар хавфсизлиги масаласига алоҳида аҳамият қаратиш зарур, чунки хозирги кунда ортиб бораётган табиий офатлар қатори террористик хуружлар ҳавфидан муҳофазаланиш каби долбзарб муаммо вужудга келади.

Шунинг учун сув ресурсларидан чегараланган ўлкамиз шароитида улардан тўғри, оқилона фойдаланишда хавфсизлик чора-тадбирларини унутмаслик керак. Ҳукуматимизнинг «гидротехник иншоотлари хавфсизлиги тўғрисида» ги ва «Терроризмга қарши кураш тўғрисида»ги Қонунларида белгилаб қўйилган хавфсизлик масалаларига қатъиян амал қилишда хукумат органлари ва кенг аҳоли ўртасида тегишли тадбирларни ўтказиб туриш шарт. Давлатимизнинг хозирги сиёсати умумий экологик тизимнинг муҳофазасини таъминлашга, инсон хаёт мухитининг турли қирраларини муҳофаза қилишга қаратилган.

Фойдаланилган адабиётлар Ўзбекистон Республикаси "Аҳолини ва худудларни табиий хамда техноген хусусиятли Фавқулодда Вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида" ги қонун. 20 август 1999 й. Ўзбекистон Республикасининг "Фуқаро мухофазаси тўғрисидаги" ги қонун. 26 май 2000 й.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикаси аҳолисини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш тартиби тўғрисида”ги 1998 йил 7 октябрдаги 427-ќарори.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 октябрдаги “Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнинг таснифи тўғрисида”ги 455-қарор.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 23 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисида”ги 558-қарори.1999 йил 20 август кунидаги «Гидротехник иншоотлар хавфсизлиги туғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни 2000 йил 31 декабр кунидаги «Терроризмга қарши кураш тўғрисида»ги Узбекистон Республикаси қонуни. Фавкулодда вазиятлар ва муҳофаза тадбирлари (ўкув қулланма)

O'xshashlar

Tailand

Samarqand viloyati

Osiyo yo'lbarslaridan biri Malayziya haqida

Mali respublikasi

Yangi Zelandiya