Dunyo okeanini biologik resurslari - Geografiya - Slaydlar

Dunyo okeanini biologik resurslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

922.78515625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Dunyo okeanini biologik resurslari

Reja: Dunyoning chuchuk suv resurslari Dunyoning biologik resurslari haqida tushuncha Dunyo okeani resurslari

Dunyoning chuchuk suv resurslari • Dunyo bo’yicha gidrosferaning umumiy hajmi 1,4mlrd km 3 bo’lib, uning 96,5%i dunyo okeaniga, 3,5%i quruqlikdagi suvlarga to’g’ri keladi. SHundan 2,5%ini chuchuk suvlar tashkil etadi. Uning asosiy qismi Antarktida, Arktika,Grenlandiya va tog’ muzliklari shaklida jamlanib qo’yilgan bo’lib, hozircha amalda ulardan to’liq foydalanib bo’lmaydi. Dunyo bo’yicha chuchuk suvning umumiy zapasi 35mln km 3 bo’lib, uning 24 mln km 3 i qoplama va tog’ muzliklariga to’g’ri keladi.98,5%-qoplama, 1,5%-tog’ muzliklari

• Muammo shundaki, insoniyatning chuchuk suvga bo’lgan ehtiyojini ta’minlaydigan asosiy manba daryolar suvi bo’lib, ularning yillik suv oqimi 47000 km 3 ga teng.Daryo suvlarining 47,3%i Janubiy Amerikaga, 26,7%i Osiyoga, 12%i Shimoliy Amerikaga, 9,2%i Afrikaga, 3,7%i Evropaga, 1,1%i Avstraliyaga to’g’ri keladi.Bu miqdor unchalik ko’p emas, buning ustiga uning yarmidan foydalanish imkoni bor xolos.Qishloq xo’jaligida ishlatilgan suv, ayniqsa, obikor dehqonchilikda qaytib o’rniga kelmaydi.Bu holat chuchuk suv tanqisligi xavfini vujudga keltiradi

• Yer yuzasida chuchuk suv juda notekis taqsimlangan.Ekvatorial mintaqada va mo’’tadil mintaqaning shimoliy qismida chuchuk suv etarli va hatto ortiqcha.Bu joylarda: Kongo,Zair,Gabon (aholi jon boshiga yiliga120ming km 3 ), Kanada (115ming km 3 ), Norvegiya (100 ming km 3 ), Braziliya (48 ming km 3 ), Kolumbiya, Venesuela, Peru, Boliviya, Yangi Zelandiya (125 ming km 3 ), Rossiya (28 ming km 3 ) kabi davlatlar joylashgan

• Chuchuk suv bilan ta’minlanganlik darajasi o’rtacha bo’lgan mamlakatlarda aholi jon boshiga yiliga 5-25 ming km 3 suv to’g’ri keladi.Bunday holatga AQSH, Meksika, Argentina, Mozambik, Mavritaniya, Eron, Myanma, Shvesiya kabi davlatlar kiradi

• Quruqlikning 1/3qismini tashkil etgan qurg’oqchil mintaqalarda suv tanqisligi juda keskin seziladi.Bu erlarda chuchuk suvga eng kambag’al mamlakatlar joylashgan.Ularda kishi boshiga 5000 km 3 dan ham kam suv to’g’ri keladi, ularda qishloq xo’jaligida faqat sun’iy sug’oribgina dehqonchilik qilinadi.Bunday mamlakatlarga: G’arbiy yarim shardan birorta mamlakat kirmaydi, Jazoir, Liviya, Misr, Sudan, Efiopiya, Chad, Arabiston yarim oroli mamlakatlari, O’rta Osiyo respublikalari (Qirg’iziston va Tojikistondan tashqari), Yaqin Sharq, Kichik Osiyo, Afg’oniston, Pokiston kiradi

• Insoniyatning suv muammosini echishning bir necha yo’llari mavjud.Bu yo’llardan asosiysi ishlab chiqarish jarayonlarining suvga bo’lgan talabini kamaytirish va suv isrofgarligini kamaytirishdir.Shuningdek daryolar oqimini tartibga solish uchun suv omborlarini qurish.Jahonda hammasi bo’lib umumiy suv hajmi 6,5ming km 3 bo’lgan 40000dan ortiq suv omborlari buyod etilgan.Bulardagi suv bir vaqtning o’zida er yuzidagi barcha daryolar suvidan 3,5marta ko’p.Bu suv omborlarining umumiy maydoni 400000km 2 bo’lib, Azov dengizidan 10barobar katta.Eng katta suv omborlar: Bratsk, Buxtarma, Tuyamo’yin, Nosir

• Jahondagi eng yirik ya’ni suv hajmi 100 mlrd m 3 dan ortiq bo’lgan suv omborlari: • 1. Bratsk (169 mlrd m 3 Rossiya Angara daryosi) • 2. Nosir yoki Asuan (Misr. Nil daryosi ) • 3. Viktoriya (Uganda) • 4. Kariba (Zambiya, Zimbabve. Zambezi daryosi) • 5. Volta (Gana. Volta daryosi) • 6. Guri (Venesuela. Orinoko daryosi).

• AQSH, Meksika, Kanada, Avstraliya, Misr, Xitoy, Hindiston va MDHga kirgan mamlakatlarda suvni hududlarda qayta taqsimlash ishlari amalga oshirilgan va loyihalashtirilyapti.Fors ko’rfazi, O’rta dengiz bo’yi, Karib dengizi orollarida, AQSHning janubida, Yaponiyada, Turkmanistonda dengiz suvini chuchitish amalga oshirilmoqda.Dunyo bo’yicha Quvaytda suv eng ko’p chuchitilgan.Chuchuk suv jahon bozorida sotilyapti.Masalan: Niderlandiya chuchuk suvni Norvegiyadan, Saudiya Arabistoni Fillipindan, Gongkong Xitoydan, Singapur Malayziyadan keltiradi.Grenlandiya va Antarktidadan Evropaga, Amazonkadan Afrikaga, Janubi-g’arbiy Osiyoga esa aysberglarni keltirish loyihalari bor

• Ma’lumki, daryolar suvidan elektr energiyasi olishda ham foydalaniladi.Jahonda foydalanishi mumkin bo’lgan gidroenergiya zahirasini 10trln kVt.soat deb olsak, shuni teng yarmi 6ta mamlakatga to’g’ri keladi.Ular: Xitoy, Rossiya, AQSH, Zair, Kanada, Braziliya. • Hozirda jahon gidroenergiya zapasining faqat 17%idangina foydalanilmoqda.MDHda esa 23%idan foydalanilmoqda

Dunyoning biologik resurslari • Yerning biologik resurslarini biologik “tirik” organizmlar ya’ni, o’simlik va hayvonlar tashkil etadi.Tiriklikning asosiy belgilari organizmlarning nafas olishi, oziqlanishi, o’sishi, rivojlanishi, ko’payishi, harakatlanishi kabilardir

• Yerning o’simlik resurslari (Yer biomassasini 97% ini tashkil etadi) madaniy va yovvoyi holda o’suvchi o’simliklardan iborat.Hozirda Yer sharida 500000 ga yaqin o’simlik turi bor, shundan 6000 ga yaqini madaniy o’simliklar (ya’ni navlar) hisoblanadi.Lekin Yer sharida ko’p tarqalgan qishloq xo’jalik ekinlari 80-90 turni, eng ko’p tarqalganlari esa 15-20 turni tashkil qiladi.Ular asosan oziq-ovqat va sanoat uchun xom- ashyo ekinlari hisoblanadi. • Yovvoyi holda o’suvchi o’simliklar orasida o’rmon resurslarini hosil qiluvchi o’rmon o’simliklari ko’pchilikni tashkil etadi.O’simlik resurslari ham hayvon resurslari singari tugaydigan, lekin tiklanadigan resurslari hisoblanadi.Ulardan turli xil maqsadlarda foydalaniladi.Masalan: o’rmondan qurilishdan tashqari, smola, skipidar, bo’yoqlar, lak ekstraktlar, yelim, mebel, sellyuloza, qog’oz, spirt va h.k lar olinadi

• Jahon o’rmon resurslari 2ta ko’rsatkich bilan ifodalanadi: • 1.Egallagan maydoni (jahondagi barcha o’rmonzorlar 4,2mlrd ga ni tashkil etadi yoki 40 mln.km 2 ya’ni jahon yer fondini 30% ini tashkil etadi). • 2.Yog’och zaxirasi bilan (jami yog’och zaxirasi 350mlrd m 3 ), yog’ochning sifatiga ko’ra. Doim o’sib turganligi sababli yog’och zaxirasi har yili 5,5mlrd m 3 ko’payadi.Shunday ekan, kelajakda yog’och muammosi bo’lmaydigandek tuyuladi.Aslida unday emas.Chunki yog’och qadimdan qurilish va ishlov berish materiali sifatida foydalanib kelingan va hozirda ham ahamiyatini yo’qotgani yo’q.Chunki yog’ochdan X1X-asrning o’rtalarida 4,5-5 ming xil mahsulot olingan bo’lsa, hozirda 20 ming xil mahsulot ishlanadi.Hozirgi vaqtda ham yog’ochga talab doimiy oshib bormoqda

• Dehqonchilik paydo bo’lgan neolit davridan boshlab minglab yillar davomida o’rmonlar ekin ekish uchun yo’qotib borildi.Ayniqsa keyingi 200yil davomida quruqlikdagi o’rmonlar maydoni 2 barobarga kamaydi va u havfli tus oldi. • Tuproq erroziyasi va atmosferada O 2 ni kamayishi o’rmonlarni yo’qolishi bilan bog’liqdir.Masalan: dunyoda o’rmonlar maydoni har yili kam deganda 25mln ga.ga yoki 0,5% qisqarmoqda.Dunyoda tayyorlanadigan yog’och miqdori 2000 - yil 4,5 - 5mlrd m 3 tashkil etdi.Bu esa yillik paydo bo’ladigan yog’och zaxirasi to’liq foydalaniladi degan so’z

• Janubiy o’rmon mintaqasi asosan tropik va ekvatorial iqlim mintaqalarida joylashgan.Dunyodagi o’rmon maydonining deyarli yarmi shu mintaqada joylashgan.Ilgari yog’ochdan faqat o’tin sifatida foydalanilgan bo’lsa, keyingi vaqtlarda Yaponiya, AQSH va G’arbiy Evropa mamlakatlariga eksport qilish ko’p marotaba oshdi.Janubiy mintaqa o’rmonlariga bir necha yuz yillar davomida o’rmonni yoqib er ochish va ekstensiv yaylov chorvachiligi katta zarar etkazdi.Masalan: sernam doimiy yashil tropik o’rmonlar hozir ham 1mlrd.dan ortiq maydonni egallagan, ularning yarmidan ortig’i Lotin Amerikasida joylashgan.Biroq hozirda Lotin Amerikasi va Osiyo shunday o’rmonlarning 40%ini, Afrika 50%ini yo’qotdi.Ayrim mutahassislarning fikriga ko’ra bu o’rmonlar XX1-asrning o’rtalariga borib to’liq yo’q bo’ladi

• Tropik o’rmonlarni saqlash yuzasidan BMT rahbarligida katta ishlar amalga oshirilmoqda.Lekin hozircha u kutilgan natija bergani yo’q. • Jahonda o’rmonlar ulushi materiklar va regionlar bo’yicha quyidagicha taqsimlangan: (foiz hisobida 2008-yil) • 1. Janubiy Amerikada - 52% • 2. MDH da - 37 % • 3. Yevropada - 31 % • 4. SHimoliy Amerikada - 31 % • 5. Afrikada - 26 % • 6. Avstraliya va Okeaniyada - 18 %. • 7. Osiyoda - 17 %

Dunyo okeani resurslari • Keyingi o’n yilliklarda jahon okeanshunos olimlari, shu jumladan Yu.M.Shokalskiy, V.Yu.Vize, N.N.Zubov, P.P.Shirshov, K.K.Makarov, Jak iv Kusto kabi rus tadqiqotchilari, o’nlab ekspedisiyalarning ishlari natijasida Dunyo okeanining ko’p sirlarini kishilar bilib olishdi.Dengiz geologiyasi yordamida okean tabiiy resurslarining juda katta xazinasi ekanligi isbot qilindi. • Bu xazina avvalo dengiz suvidan iborat.Dengiz suvi miqdori 1338 mln km 3 yoki gidrosferadagi suv miqdorining 96,5% tashkil etadi.Bu degani Yerdagi har bir kishi uchun o’rta hisobda taxminan 270mln m 3 dengiz suvi to’g’ri keladi

• Bundan keyingi boylik Dunyo okeani tagidagi mineral resurslardir.Materik sayozligidan qazib olinadigan resurslar orasida neft va gaz katta ahamiyatga ega.Ko’pchilik hisoblarga qaraganda bu boyliklar butun jahon zaxirasining yarmidan ortig’i materik sayozligida joylashgan. SHuning uchun 5 ta Arktika davlatlari (Rossiya, Kanada, AQSH, Norvegiya, Daniya) SHimoliy Muz okeani havzasini bo’lib olish shartnomasini 2008-yil may oyida Grendandiyani Gotxob shaxrida imzoladi. Materik sayozligidagi qattiq foydali qazilmalar nishab shaxtalar va dragalar yordamida qazib olinadi.Shuningdek okeanlarda cho’kib ketgan kemalar ko’plab qidirilmoqda va topilmoqda.Okean chuqur qismining asosiy boyligi temir- marganes qotishmalaridir.Dunyo okeanidagi asosiy temir- marganes qotishmalari X1X asrning 70 yillaridayoq inglizlarning “Chellenjer” ilmiy tadqiqot kemasida aniqlangan

• Dunyo okeani tagidagi barcha temir-marganes qotishmalari aniqlangan bo’lib, ularning katta qismi Tinch okeanida joylashgan. Temir-marganesni dunyo okeanidagi umumiy zaxirasi 3trln.t.,olish mumkin bo’lgani 0,5 trln.t.ni tashkil qiladi.Qotishmalarni qazib olish dastlabki tajribasi AQSH tomonidan Gavayi orollari yaqinida o’tkazgan (1980-yil). • Dunyo okeanining bundan keyingi boyligi energetika resurslari.Bu boylik juda katta.Olimlarning hisobiga ko’ra sayyoraimzdagi suv qalqishining umumiy qudrati 1-6mlrd kVt ga teng.1mlrd kVt qudrat Er yuzidagi barcha daryolar energiyasidan ortiq

• Suvning ko’tarilishi bilan bog’liq yirik elektr stansiyalarni 25ta joyda qurish mumkinligi aniqlangan.Rossiya, AQSH, Fransiya, Kanada, Avstraliya, Buyuk Britaniya eng katta suv qalqishi energiya resurslariga egadir.Bu mamlakatlarda suv ko’tarilishining balandligi 10-15 m ga etadigan sohillar bor.Masalan: Fandi qo’ltig’i (19m gacha), Penjina qo’ltiqchasi (14m), Kandalashka (12m). Dengiz suvlarining qalqishi hisobiga ishlaydigan elektr stansiyalari qurilgan bo’lib, ularni QES (PES) deyiladi.QESlar hozirda jahonning 5 mamlakatida mavjud bo’lib, ular: Rossiya, AQSH, Fransiya, Kanada,Xitoy

• Dunyo okeanining yana bir boyligi biologik resurslardir.Bular suvda yashovchi hayvonlar va o’simliklardir.Bu resurslardan foydalanish akvakultura va marikultura usullarida qadimdan Xitoyda rivojlangan.Okeanlarning biologik moddalari umumiy miqdori 35mlrd.t. hisoblanadi, ular 140ming tur mavjudotdan iborat bo’lib, shundan 130 000 turi hayvonot turlariga, 10 000 turi o’simlik turlariga to’g’ri keladi. Ular hammasi birgalikda yer biomassasini 5,5 % ini tashkil etadi. Norvegiya, Bering, Oxita, Yapon, dengizlari dunyodagi eng maxsuldor dengizlar hisoblanadi.Biroq okeanlardagi ko’pgina organizmlar muhofazaga muhtoj.Masalan: Kitlarni ovlash 1868 yildan boshlangan.Birgina 1962 yil dunyo bo’yicha 66000 kit ovlandi.Hozirga qadar esa Dunyo okeanidan 2mln.dan ortiq kit ov qilingan.Shuning uchun 1982 yildan boshlab jahonda kit ovlash BMT tomonidan ma’n etilgan

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Dunyo okeanini zoogeografik oblastlari va ularning xarakterli xususiyatlari

Dunyo va O’zbekistonning yer resurslari

Dunyo yer resurslari va ulardan foydalanish

Dunyo okeani

Dunyo toponimikasi