Gorizontal va vertikal burchaklarni o‘lchash - Geodeziya - Slaydlar

Gorizontal va vertikal burchaklarni o‘lchash

Yuklangan vaqt:

22.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1616.853515625 KB

Ko'chirib olish

Fanning nomi: Injenerlik geodeziyasi “ TIQXMMI” Milliy tadqiqot universiteti huzuridagi Qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar instituti

Gorizontal va vertikal burchaklarni o‘lchash Reja: 1.Gorizontal burchak o‘lchash moxiyati. 2.Teodolitlar va ularning asosiy qismlari. 3.Teodolitlar klassifikatsiyasi va ularning texnik tavsiflari. 4.Sanoq olish moslamalari. 5.Texnikaviy teodolitlarni tuzilishi va ularni tekshirish.

Yer yuzasidagi ayrim nuktalarning holatini aniqlash uchun joyda bajarilgan o‘lchash ishlariga geodezik o‘lchashlar deyiladi. Geodezik o‘lchash ishlari quyidagilardan iborat. - Burchak o‘lchash, ya’ni berilgan yunalishlar orasidagi gorizontal va vertikal burchaklarni o‘lchash; - Chiziqli o‘lchash, ya’ni berilgan ikki nuqta orasidagi masofani aniqlash; - Balandlikni aniqlash yoki nivelirlash, ya’ni nuqtalarning absolyut farqini topish.

Joyda gorizontal va vertikal burchaklarini o`lchashda ishlatiladigan asbobga teodolit deyiladi. Teodolit nuqtaga shtativ va shovunli vilka yordamida o’rnatiladi. Teodolitning to`g`ri o`rnatilganligi adilak yordamida tekshiriladi. Teodolit bilan vertikal burchaklar ham o`lchanishi mumkin. Vertikal burchak – qiyalik burchagi ham deb ataladi.

Teodolitlar yasalishiga ko`ra oddiy va takroriy bo`ladi. Limb doirasi aylanmaydigan teodolit – oddiy teodolit deyiladi. Limb doirasi aylanadigan teodolitga – takroriy teodolit deyiladi. Teodalitlar aniqligi, vazifasi va uning doirasini yasash uchun ishlatilgan materiali hamda konstruktiv xususiyatlariga ko`ra bir – biridan farq qiladi. Teodalit metall limbli va shisha limbli ( optikaviy ) bo`ladi.

1965 yil 1 yanvardan boshlab mamlakatimizda davlat standarti GOST 10529– 63 bo`yicha burchak o`lchash doiralari shishadan yasalgan optikaviy teodolitlar ishlab chiqarilmoqda. Davlat standartiga binoan teodolitlar aniqligiga ko`ra uch guruhga bo`linadi. 1.Yuqori aniqlikdagi teodolitlar –T05, T1. 2.Aniq teodolitlar – T2, T5. 3.Texnikaviy – T 15, T30.

Teodolit shifri oldidagi son uning modifikatsiyasini, ortidagilari esa uning sekundlarda ifodalangan aniqligini, П to’g’ri tasvirli, Э – elektronli ekanligini bildiradi. Injenerlik ishlarida asosan texnik teodolitlar qo’llaniladi. T05, T1, T2 va hokazo teodolitlarning shifri bo`lib, T dan keyingi raqamlar gorizontal burchak o`lchash o`rta kvadratik xatosini ko`rsatadi. Masalan, T10 teodoliti bilan gorizontal burchaklar ±10 sekundgacha o`rta kvadratik xato bilan, T2 bilan yesa ±2 sekundgacha o`rta kvadratik xato bilan o`lchanadi.

TT–5 teodolitida vint (4) ni bo`shatib teodolit tagligi (1) ni tepa (yuqori) qismidan ajratish mumkin. Taglikni pastki qismida plastinkasimon prujina (2) bo`lib, uning vtulkasi (3) ga o`rnatgich vintini burab kiygizib, asbob shtativga mahkamlanadi. Limb va alidada mahkamlovchi (5) va (7), hamda qaratuvchi (6) va (8) vintlariga ega. Alidada ikkita vern`yerga ega, sanoqlar lupalar (9) yordamida olinadi. Asbobning aylanish o`qi silindrik adilak (10) bo`yicha vertikal holatga keltiriladi. Ko`rish trubasini mahkamlovchi (11) va qaratuvchi (12) vintlariga ega. Mikrometr vint (13) yordamida vertikal doira alidadasi ustiga o`rnatilgan silindrik adilak o`qi gorizontal holga keltiriladi. Truba tagligi ustiga vint (14) yordamida bussol (15) mahkamlanadi.

Optikaviy teodolitlarda ko`rish trubasining yonida joylashgan mikroskop yordamida gorizontal va vertikal doiralardan sanoq olishga moslashgan optikaviy sistemalar qo`llaniladi. Optikaviy teodolitlar ishlatish uchun qulay bo`lib, kuzatuvchining ishini ancha osonlashtiradi.

1–markazlashtirish uchun darcha, 2–mikroskop okulyari, 3– mikroskopni yoritish ko’zgusi, 4– bussolni o’rnatish joyi, 5–ko’rish trubasini mahkamlash vinti, 6–vizir o’qi, 7–kremal’yera, 8–ko’rish trubasining okulyari, 9–trubani yo’naltirish vinti,10–alidadani yo’naltirish vinti,11–taglik, 12– ko’targich vinti, 13–g’ilof qulfining ini 2T30П teodolitining old tomonidan ko’rinishi

14–teodolit asosi, 15– limbning yo’naltirish vinti,16–adilakni sozlash vinti, 17–ustun, 18–ipli truba ob’yektivi, 19– mikroskopni yoritish uchun darcha 2T30П teodolitining orqa tomonidan ko’rinishi

б) oriyentirlash bussoli в) trubaning ko’rish maydoni

1–kallak 2– o’rnatkich vint, 3– oyoq, 4–uch oyoq, 5–ko’tarish kamari, 6–tayanch, 7– cheklagich, 8–qisish bloki Shtativ

Teodolitning o`rnatish qismlariga quyidagi ish qurollari kiradi. Shtativ – metal yoki yog`chdan yasalgan qurol hisoblanib, u yerdan bir muncha kutarilib, ishlash uchun qulaylik to`g`diradi. Shovun – oddiy va optik bo’ladi. Oddiy shovun – og`irligi 100 – 150 gramm keladigan uchli metall qadoqtoshdan iborat. Taglik – teodolitning ish qismini shtativga birlashtiradi. Adilak – geodezik asboblarning o`qlarini gorizontal yoki vertilal holatiga keltirish hamda ish jarayonida asbobning holatini kuzatish uchun xizmat qiladi. Adilaklar bo`lishi mumkin silindrik va doiraviy

Teodolitning ishchi qismlariga quyidagi yelementlar kiradi. Limb – metall yoki shishadan yasaladi. Limb doira shaklida bo`lib, teng qilib shtrixlarga bo`linadi. Limb bo`laklarining har biri 10, 5 yoki 1 gradus qiymati soat mili yo`nalishi bo`yicha 0 dan 360 gradus gacha raqamlar bilan belgilangan bo`ladi. Sanoq olish moslamalari - Texnik teodolitlarda limb bo’laklari har 1 gradusdan yoziladi, limbdan olinayotgan sanoqlar shtrixli yoki shkalali mikroskopdan olinadi.

Ko’rish maydonining “В” harfi bilan belgilangan yuqori qismida vertikal doira shtrixi, “Г” harfi bilan belgilangan pastki qismida esa gorizontal doira shtrixi ko’rsatilgan, yozilgan shtrixlar orasi 10 minutli oltita bo’lakka bo’lingan. Ular orasidagi shtrixlar bo’lgan daqiqalar sanog’i ko’z bilan chamalab olinadi. 2T30П optik teodolit shtrixli mikroskopining ko’rish maydoni

2T30П teodolitlarida gorizontal va vertikal doiralarining limb bo’laklari 1gradusga teng. Limb bo’lagi qismi uzunligi limb bir bo’lagiga teng bo’lgan 60 minutli shkala yordamida olinadi. Shkala 12 bo’lakka bo’lingani uchun uning har bir bo’lagi 5minutli . Bo’lak qiymati ko’zda chamalab 0,5minutli aniqlik bilan baholanadi. 2T30П optik teodolit shtrixli mikroskopining ko’rish maydoni

gorizontal doiradagi sanoq 25°17 minut 2T30П teodoliti vertikal doirasining shkalasi ikki qator raqamlarga ega. Yuqori qatordagi raqamlar musbat bo’ladi. Sanoqlar noldan (chapdan o’ngga) ortib boradi. Pastki qatordagi bo’laklar manfiy ishorali bo’ladi. Agar sanoq musbat ishorali bo’lib limb shtrixidan olinsa, yuqoridagi shkaladan foydalaniladi vertikal doira limbidagi sanoq – 1°23 minut

Adilaklar . Geodezik asboblar o’qi va tekisliklarini gorizontal yoki vertikal holatga keltirish uchun silindrik va doiraviy adilaklar bilan ta’minlanadi. Silindrik adilak ichi silliq, sirti ma’lum radiusli yoy shaklidagi shisha naychali ampuladan idorat. Uning ichiga qizdirilgan spirt yoki oltingugurt efiri to’ldiriladi va teshiklari kavsharlanadi. Suyuqlik sovugach, adilak pufakchasi hosil bo’ladi.

a) silindrik b) doiraviy 1–ampula, 2–ampula g’ilofi, 3–suyuqlik, 4–adilak pufakchasi, 5–sozlash vinti

Konstruksiyasi bo‘yicha hozirgi teodolitlarni sanoq olish moslamasiga qarab ikkita katta guruxlarga: optik sanoq olish moslamasiga ega teodolitlarga va elektron teodolitlarga bo‘linadi. Amaldagi standart bo‘yicha teodolitning har bir tipiga ularni o‘lchash aniqligiga bog‘liq holda maxsus shifr beriladi, bu shifr «T» xarfidan (teodolit) va labaratoriya sharoitida burchak o‘lchashni o‘rta kvadratik xatosi chegarasini belgilovchi raqamlardan tashkil topadi. Masalan, T1 bir sekund aniqlikdagi teodolit hisoblanadi.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Teodolitlarning tuzilishi va ularni tekshirish

Teodolit bilan plan olish

Filtrasyon xisoblarining yaqinlashgan usullari - to'g'ri kontur chizig‘i va uzaytirilgan kontur chizigi usullari

Geodeziyada qo’llaniladigan koordinatalar sistermasi

Koordinatalar hisoblash jadvalini ishlab chiqish