logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Fizika
  4. Yorug’likning tabiiy va sun’iy manbalari

Yorug’likning tabiiy va sun’iy manbalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2028.7041015625 KB
Ko'chirib olish
Yorug’likning tabiiy va sun’iy manbalari YORUG`LIK MANBALARI • O’zlaridan yorug’lik chiqaradigan jismlar yorug’lik chiqaradigan jismlar yoruglik manbalari deb ataladi. Masalan, quyosh, yulduzlar, elector lampochkasi, yonib turgan sham, gulham alangasi. • Oy, ko’zgular o’zida tushgan yorug’likni qaytaradi. • Ayrim hashorotlar, baliqlar ham o’zlaridan nur chiqaradi. Yorug’lik manbalari shartli ravishda ikki turga ajratish mumkin: tabiiy va sun’iy manbalar. • Quyosh, yulduzlar, chaqmoq, shimol yog’dusi, yaltiroq qo’ng’izlar, ayrim baliqlar yorug’likning tabiiy manbalariga kiradi. YORUG`LIK MANBALARI TABIIY YO`RUG`LIK SUN`IY YO`RUG`LIK Sun`iy yorug’lik manbalari • Inson aralashuvi bilan hosil qilinadigan yorug’lik manbalariga sun’iy manbalar deyiladi. Ularga elektr lampochkasi, gulxan alangasi, kerosin lampasi, televizor ekrani, elektr va gaz payvandi, lyuminessent lampalar, qizigan gazlar va hokazolar kiradi. • Yorug’lik manblalaridan chiqadigan nur turli ranga ega bo’ladi. jismlarning yorug’lik chiqarishining asosiy sababi uning, qiziqishidir. • Yorug’lik ta’sirida ishlaydigan jismlar yorug’likni qabul qilgichlar deyiladi. Inson ko’zi shu vazifani bajaradi. Fotoplyonkalar, fotosurat, videokamera, Quyosh batareyelari, televizor va magnitafonlarni boshqaruvchi pultlar shular jumlasidandir. • Yorug’likni turli rangda bo’lishi. Bunga misol yomg’irdan so’ng kamalakning paydo bo’lishi, sovun pufagining nurni turli ranga ajratib yuborishi. Bu kabi hodisalarni tushuntirish uchun yorug’likni to’lqinlardan iborat deb qarashga to’g’ri keladi. Hovuzdagi suvga toshchani tashlasak, xalqali to’lqinlar hosil bo’ladi. demak, yorug’lik – fazoda katta tezlik bilan tarqaluvchi to’lqindan iborat ekan. •   •   Q – qattiq jism; U – uzunlik; Y – yorug’lik; O – oy nuri Sh – shimol yog’dusi YORUG’LIK DISPERSIYASI. NORMAL VA ANOMAL DISPERSIYALAR. Moddalar sindirish ko&#39;rsatkichining yorug’lik to&#39;lqin (chastotasiga) bog’liqligi dispersiya deb ataladi. Chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko&#39;rsatkichi ham ortsa, ya&#39;ni , bu moddadagi yorug’likning dispersiyasi normal dispersiya deyiladi. Agar chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko&#39;rsatkichi kamaysa, (u holda va bunday dispersiya anomal dispersiya deyiladi. Ba&#39;zi moddalarda ham normal, ham anomal dispersiyalar kuzatiladi. 2,1- rasm Yorug’likning Normal Dispersiya n  n  2.1 -rasm . б) а) DISPERSIYANING ELEKTRON NAZARIYASI • Yorug’likni elektromagnit to&#39;lqin, modda tuzilishini esa elektron nazariya asosida tasavvur qilish etarli. Elektron nazariyaga asosan jism elektronlar va ionlardan tashkil topgan. Ular yorug’lik ta&#39;sirida tebranma harakatga keladi. anomal normal dispersiya dispersiya n  2  1   3 2.2 -rasm . • Elektromagnit to&#39;lqin jismdan o&#39;tayotganda - e zaryadli har bir elektronga elektr kuch ( ) va Lorens kuchi ( ta&#39;sir qiladi: E 0 ning amplituda qiymati,  - to&#39;lqinning siklik chastotasi. Birinchi yaqinlashishda kuch faqat eng tashqi elektronlarni siljitadi, deb hisoblash mumkin.    B e Ee F F F ‘ e            0 E e E e F        Lekin bu elektron bilan atomning qolgan qismi orasida kvazielastik kuch mavjudki, u elektronni avvalgi vaziyatiga qaytarishga harakat qiladi. Bu kuch siljishga proporsionaldir: U holda elektron harakati uchun Nyuton 2-qonunini quyidagicha yozsa bo&#39;ladi:x k F ђ€Ћ     Bu tenglamaning yechimini cоs  t cоs  t, cоs  t, Ikkinchidan elektromagnit to&#39;lqin ta&#39;sirida elektronni siljishi tufayli hosil bo&#39;lgan bunday sistemani elektr dipoli deb qarash mumkin. Bu dipolning yelkasi siljishga teng. Agar x o maksimal siljish bo&#39;lsa, dipol momenti Re= -ex0 ga teng.0 2 2 eE kx dt x dm   dx dt k mx e mE 2 2 0   d x dt x e m E 2 2 02 0    Gamma nurlar suyuqlik orqali o&#39;tganda havorang tusdagi kuchsizgina nurlanish kuzatiladi (Cherenkov). Gamma nurlar suyuqlik atomlaridan urib chiqaradigan tez harakatlanuvchi elektronlar bu nurlanishni vujudga keltirishi aniqlandi. Lekin bu tormozlanish natijasida emas. Vavilov- Cherenkov nurlanishi ro&#39;y berganda elektron tezligi yorug’likning shu muhitdagi tezligidan katta ekanligi ma&#39;lum bo&#39;ldi: И =c/n, n>1, u<c.    2.4-rasm . YORUG’LIKNING QUTBLANIShI. TABIIY VA QUTBLANGAN YORUG’LIK • Interferensiya va difraksiya hodisalari ham ko&#39;ndalang, ham bo&#39;ylama to&#39;lqinlar uchun kuzatiladi. Shu bilan birga shunday hodisalar borki, ular uchun yorug’lik to&#39;lqinining ko&#39;ndalang to&#39;lqin ekanligi prinsipial ahamiyatga egadir. Bunday hodisalar qatoriga yorug’likning qutblanishi ham kiradi. Ixtiyoriy yorug’lik manbasi (quyosh, sham) dan tarqalayotgan yorug’lik nurlari deganda shu manbaning atomlaridan chiqayotgan yorug’lik to&#39;lqinlarining aralashmasi tushiniladi. Yorug’likning sochilishi • Tiniq bo&#39;lmagan muhitlarda, ya&#39;ni optik jihatdan bir jinslimas bo&#39;lgan muhitda ham yorug’lik difraksiyasi kuzatiladi. Bunday muhitlarga aerozollar (bulut, tutun, tuman), emulsiya, kolloidli eritmalar va hokazolar kiradi, ya&#39;ni mayda zarrachalar suzib yurgan muhitlar kiradi. Yorug’lik bunday muhitdan o&#39;tayotib tartibsiz joylashgan bir jinsli bo&#39;lmagan joylardan, zarralardan difraksiyalanadi va hamma yo&#39;nalishda bir xil intensivlik beradi, bunda aniq bir difraksion manzara hosil bo&#39;lmaydi. Bu hodisa tiniq bo&#39;magan (xira) muhitda yorug’likning sochilishi deb ataladi. Misol uchun quyosh nurining ingichka dastasi changli havodan o&#39;tayotib, sochiladi va ko&#39;rinadigan bo&#39;lib qoladi.

O'xshashlar

Yorug’likning qaytish va sinish qonunlari
6-sinfida “Yorug’lik hodisalari” bobini o’qitishda interfaol usullari (zig-zag, key-stadi, suhbat, bahs munozaralardan foydalanish, darslarni tahlil etish)
Energiya turlari va manbalari
Energiyaning asosiy manbalari
Muqobil energiya manbalari va ularning turlari