Elektr va magnit maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi - Fizika - Slaydlar

Elektr va magnit maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi

Yuklangan vaqt:

31.01.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1670.603515625 KB

Ko'chirib olish

ELEKTR VA MAGNIT MAYDONIDA YORUG’LIKNING IKKILANIB SINISHI

MUNDARIJA I. KIRISH II. ASOSIY QISM 2.1 Yorug’likning ikkilanib sinishi. 2.2 Elektr maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi. 2.3 Magnit maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi. III. XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Kristallarda yorug’lik tarqalishida bo’ladigan asosiy optikaviy hodisa bu nurning ikkilanib sinishi, ya’ni kristalga tushgan yorug’likning sinishi natijasida ikkiga ajralishidir. Oddiy va g’ayrioddiy bo’lgan nurlarga bo’linadi, bunday ikki nurga bo’linishning asosiy sababi muhitning anizatropligidir. Kristalga kirib ajralgan har ikkala yorug’lik nurlar o’zaro perpendikulyar yo’nalishlarda chiziqli qutblangandir. Kristallarda shunday yo’nalish mavjudki, agar ana shu yo’nalishi bo’yicha yorug’lik nuri tashlansa yorug’likning ikkilanib sinish hodisasi ro’y bermaydi, Bu yo’nalishga kristallning optik o’qi deyiladi. KIRISH

Fizik xususiyatlari yo’nalishlarga bog’liq bo’lmagan muhit izotrop muhit deb, yo’lalishlarga bog’liq bo’lgan muhit anizatrop muhit deyiladi. Deyarli barcha shaffof Kristal dielektriklar optik anizatropdir, ya’ni ulardan yorug’lik o’tganida yorug’likning optik xossalari kristalning yo’nalishiga bog’liq bo’ladi buning natijasida yorug’likning ikkilanib sinishi deb nom olgan hodisa ro’y beradi. Bu hodisa island shpati (kalsiy karbanat tuzining ko’rinishlaridan biri, CaC –geksaganal sistemasidagi kristallar) uchun 1670-yilda Erazm Bartolomin tomonidan kuzatilgan. Agar island shpatiga yorug’lik tushsa, kristaldan ikki bir-biriga va tushayotgan nurga parallel nur chiqadi. Agar tushayotgan nur kristalga perpendikulyar bo’lsa ham singan nur ikkiga bo’linadi. .  Yorug’likning ikkilanib sinishi

 Bu nurlardan birining elektr tebranishlari kristalning bosh optik tekisligiga perpendikulyar bo’ladi va bu nur oddiy nur (o) deb ataladi. Ikkinchi nurning elektr tebranishlari esa kristalning bosh optik tekisligida bo’ladi va; bu nur g’ayrioddiy nur deyiladi (e) deyiladi. (1-rasm). 1-rasm. Yorug’likning kristallda ikkilanib sininshi Qubik sistemaga kiruvchi kristallardan boshqa hamma kristallar nurni ikkilantirib sindirish xossasiga ega. Oddiy va g’ayrioddiy nurlarga bo’linadi, bunday ikki nurga bo’linishning asosiy sababi muhitning anizatropligidir

2-rasm.Oltiburchakli kristallda yorug ’ likning ikkilanib sinishi.

3-rasm. Shaffof plastinkada yorug ’ likning ikkilanib sinishi.

4-rasm.Plastinkada yorug ’ likning ikkilanib sinishi.

5-rasm. Og ’ ma parallelepipedda yorug ’ likning ikkilanib sinishi.

6-rasm. Izotrop muhit uchun (1) (2) (3) H B 1 O A 1   n      y х   2 n

Anizotrop muhit uchun (4) (5) (6) (7) Kristalga kirib ajralgan har ikkala yorug’lik nurlar o’zaro  yo’nalishlarda chiziqli qutblangandir. Kristallarda shunday yo’nalish mavjudki, agar ana shu yo’nalish bo’yicha yorug’lik nuri tashlansa yorug’likning ikkilanib sinish hodisasi ro’y bermaydi, Bu yo’nalishga kristallning optik o’qi deyiladi. z y х      z y x      ; x C n   ; 2 x x n   ; x xn   ; y yC n  

Kerr ko’pgina suyuq dielektriklar elektr maydoni ta’siri ostida anizatrop bo’lib qolishini ko’rsatgan. Suyuq dielektriklar bilan o’tkazilgan tajribalar hal qiluvchi axamiyatga ega, chunki suyuq moddalarda elektr maydoni ta’siri ostida paydo bo’lishi mumkin bo’lgan deformatsiya (elektrostriktsiya) nurning ikkiga ajralib sinishi hodisasini yuzaga keltirmaydi, shuning uchun suyuqlik bilan o’tkaziladigan tajribalarda elektrostatik hodisalar sof holda bo’ladi. Kerr tavsiflab bergan effekt elekr maydoni ta’sirida moddaning optik xossalari o’zgarishi mumkin ekanligining birinchi dalili bo’lib qoldi. Elektr maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi

Elektr maydoni ta’sirida modda optik jihatdan bir o’qli kristallga o’xshab qoladi; bu kristallning optik o’qi ekektr kuchlanganligining yo’nalishi (ya’ni simmetriya o’qi) bo’ylab yo’naladi. Bu hodisa 7-rasmdagi sxema bo’yicha kuzatiladi. va polyarizatorlarning bosh tekisliklari maydon yo’nalishlari bilan noldan farqli (yaxshisi 45) burchak hosil qiladi. Agar polyarizatorlar ayqashtirib qo’yilgan bo’lib, elektr maydoni berilgan bo’lmasa, bu sistemadan yorug’lik o’tmaydi.  Kuzatish metodlari va eksperemental ma’lumotlar

Elektr maydoni berilganda kondensator plastinkalari orasidagi suyuqlik nurni ikkiga ajratib sindiradigan bo’lib qoladi va oqibatda K dan chiqadigan yorug’lik elliptik ravishda qutiblangan bo’ladi va uni D konpensator yordamida tadqiq etish mumkin. 7-rasm. Elektr maydonida nurning ikkiga ajralib sinish hodisasini kuzatishda asboblarni joylashtirish sxemasi.

8-rasm. 8-rasm. 8/9/10/11/12/13-rasmlar. Elеktr maydоn ta’sirida ikkilanma nur sindirishning vujudga kеlishi.

9-rasm. 10 -rasm.

11-rasm.

12-rasm 1)lazer 2)polyarizator 3) optik aktiv modda 4)kondensator 5)analizator 6)fotopryomnik 7)o’lchovchi asbob. 13-rasm

Tajribaning ko’rsatishicha, to’lqin uzunligi tayinli bo’lgan monoxramatik yorug’likda sindirish ko’rsatgichlarining ayirmasi E maydon kuchlanganligining kvadratiga proparsional bo’ladi: Demak, nurlarning l yo’lda ega bo’ladigan yo’l farqi quyidagiga teng bo’ladi: = l() = kl (bu yerda va bundan keyin maydon bir jinsli deb, nur esa maydon yo’nalishiga perpendikulyar yo’naladi deb faraz etiladi) Bu ayirmani to’lqin uzunliklari orqali ifodalab, faza siljishini topamiz: ϕ=2=2 bu yerda V=k λ - Kerr doimiysi.

14-rasm.

Elektr maydoni berilganda interferension polosalarning siljishini o’lchab, N polyarizatorning boshlang’ich vaziyatiga bog’liq ravishda yoki ayirmani aniqlaymiz. Agar yorug’likning elektr maydoni vektor tashqi maydonga parallel ravishda (optik o’q bo’ylab ) tebransa, u holda polosalarning ko’rinma siljishi miqdorni aniqlaydi; polyarizator 90 ga burilganda polosalarning ko’rinma siljishi miqdorni aniqlaydi. va miqdorlarni ko’p moddalar uchun sinchiklab o’lchash natijasida ekanligi topilgan.

Lazerlar texnikasining rivojlanishi elektr maydonining kuchlanganligi juda katta q iymatlarga erishadigan yorug’lik impulslari chiqarishga imkon berdi; kuchli yorug’lik impulsi ning maydoni ta’siri ostida suyuqliklarda nurning ikkiga ajralib sinish hodisasi yuz berishi eksperimentda isbot etildi. Bu turdagi dastlabki tajribada (Mayer va Jire, 1964 y.) yorug’lik impulsining davom etish vaqti 5,5 s, energiyasi 0,14 J. Kuchlanganlikning o’rta kvadratik qiymati =39 bo’lgan. Bu tajribaning prinsipial sxemasi 15-rasmda ko’rsatilgan. Kuchli yorug’lik impulsining elektr maydoni tufayli yuz bergan Kerr hodisasi.

 15-rasm.Kuchli yorug’lik impulsi ta’siri ostida nurning ikkiga ajralib sinish hodisasini yuzaga keltirish tajribasining prinsipal sxemasi.

Kerr hodisasining qancha vaqt davom etishini dastlab Abragam bilan Lemuan (1899 y.) o’lchab ko’rdilar, keyinchalik bu ish 1939-yilgacha bir necha marta takrorlandi. Bu ishlarning hammasida izlanayotgan vaqtni qoniqarli aniqlikda o’lchab bo’lmadi, biroq bu vaqt s dan kichik, ba’zi hollarda esa s dan kichik deb aytish mumkin bo’ldi, halos. Kerr hodisasinig davom etish vaqti lazer yorug’ligining kuchli va qisqa impulslari ishlatilganda miqdor jihatidan aniqlandi.  Kerr hodisasining davom etish vaqti

16-rasm. Nurning ikkiga ajralib sinish hodisasining yo’qolish vaqtini aniqlash tajribasining sxemasi

17 – rasm N K P 1 P 2 A 1 A 1 B 1 B 1 S

Magnit maydonida yorug’likning ikkiga ajralib sinish hodisasi 1905 yilda Kotton va Muton tomonidan kashf etildi. Bu hodisani mohiyati quyidagidan iborat (17- rasm). Magnitning ikki qutblari o’rtasiga izotrop suyuqlikni joylashtirsak, magnit maydoni ta’siri ostida izotrop jism bir o’qli kristall hossasiga ega bo’ladi va bu jismning optik o’qi magnit maydon yo’nalishiga parallel bo’ladi. Bu holda ham yorug’lik ikkiga ajralib sinadi: oddiy va g’ayrioddiy nurlar hosil bo’ladi. (O va N nurlar). Magnit maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi. (Kotton-Muton hodisasi)

20-rasm. Kotton-Muton effekti.

Demak, kristallarda yorug’lik tarqalishida bo’ladigan asosiy optikaviy hodisa bu nurning ikkilanib sinishi, ya’ni kristalga tushgan yorug’likning sinishi natijasida ikkiga ajralishidir. Kristall dielektriklar optik anizatrop bo’lishi kerak shunda ulardan yorug’lik o’tganida yorug’likning optik xossalari kristalning yo’nalishiga bog’liq bo’ladi buning natijasida yorug’likning ikkilanib sinishi deb nom olgan xodisa ro’y beradi. Bu hodisa island shpati uchun 1670-yilda Erazm Bartolomin tomonidan kuzatilgan XULOSA

Elektr maydonida yorug’likning ikkilanib sinishini Kerr hodisasi yordamida tushuntirsa bo’ladi. Bunda Kerr hodisasini nazariy jihatdan bayon etish uchun ancha oddiy bo’lgan sharoitlarda dastlab qattiq jism va suyuqliklarda keyinchalik gazlarda kuzatilgan, qattiq jism va suyuqliklarda bu effekt ancha kuchli bo’lgan. Shu bilan birga Kerr hodisasi keyingi yillarda nihoyatda muhim ilmiy va ilmiy-texnik sohalarda tadbiq etilgan; bular Kerr hodisasining amalda inersiyasiz yuz berishiga, ya’ni tashqi maydonning juda tez bo’ladigan o’zgarishlari orqasidan borishiga asoslangan. Shunday qilib elektr maydonida nurning ikkiga ajralib sinish hodisasi nazariy tomondan ham, amaliy tomondan ham juda muhim va qiziqarli hodisalar jumlasiga kiritsak bo’ladi.

Magnit maydonida ham elektr maydonida nurning ikkiga ajralib sinishiga o’xshab sun’iy anizotropiya yuzaga keltirish mumkin ekan. Magnit maydonida yorug’likning ikkiga ajralib sinish hodisasini Kotton – Muton hodisasi orqali tushintirsa bo’lar ekan. Bu hodisa ham Kerr hodisasiga o’xshash ekan. Bu hodisani mohiyati shundan iboratki, magnitning ikki qutblari o’rtasiga izotrop suyuqlikni joylashtirsak, magnit maydoni ta’siri ostida izotrop jism bir o’qli kristall hossasiga ega bo’ladi va bu jismning optik o’qi magnit maydon yo’nalishiga parallel bo’ladi. Bu holda ham yorug’lik ikkiga ajralib sinadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Atom tashqi elektr va magnit maydonida Shtark effekti

Elektr maydonida dielektriklarning xususiyatlari. Elektr maydonida o‘tkazgichlar

Elektr maydonida chang cho’ktirish qurilmasi – Elektrofiltr

Elektr toki, magnit maydoni, elektr maydon tasirida yuzaga keladigan asosiy xodisalar

Magnit maydon. Magnit maydon enerdiyasi va zichligi. Moddaning magnit maydoni