Statistik termodinamika muammolari - Fizika - Slaydlar

Statistik termodinamika muammolari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

248 KB

Ko'chirib olish

Statistik termodinamika muammolari

Режа  КИРИШ  Статистик термодинамика муаммолари.  АСОСИЙ ҚИСМ  2.1. Микро- ва макросистемалар.  2.2. Энтропиянинг статистик талқини.  2.3. Больцман тақсимоти. Ансамбллар.  2.4. Аралашиш энтропияси.  2.5. Идеал газларнинг термодинамик хоссалари.  2.6. Илгариланма ҳолат бўйича йиғинди.  2.7. Бир атомли идеал газнинг термодинамик хоссалари.  2.8. Айланма, тебранма ва электрон ҳолат бўйича йиғинди.  ХУЛОСА  ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

КИРИШ  Статистик термодинамика муаммолари  1.Энтропиянинг физик маъноси ички энергиянинг физик маъноси сингари эмас. Энтропиянинг характерли хусусияти шундан иборатки, барча табиий жараёнларда у бир хилда ошиб боради. Бизнинг тушунчамизга кўра у биз қўлга киритиб бўлмайдиган энергия.  Бу муаммони 1877 йилда Л.Больцман ҳал қилди. У иссиқлик назариясига статистик тушунча киритиб, системанинг ҳар бир ҳолати учун термодинамик эҳтимоллик ҳам шунча катта бўлади. Энтропиянинг ошиб боришига бундай ёндашиш шуни билдирадики, система бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга (термодинамик эҳтимоллиги катта бўлган) ўз-ўзидан ўтади.  Масалан, мембрана билан ажратилган икки хил газни олайлик. Агар мембрана олиб ташланса газлар дарҳол диффузия орқали бир-бирига аралашиб кетади. Бу қайтмас жараёнга яққол мисолдир. Бу газларнинг ҳар бири аввалги эгаллаган жойига қайтиш эҳтимоли йўқ. Демак система дастлаб эҳтимоллиги кам бўлган ҳолатда бўлган. Шунинг учун молекулалар дарҳол аралашиб кетган. Шундай қилиб, қайтмас жараёнлар эҳтимоллик энг юқори бўлган ҳолатгача, яъни энтропия қиймати максимум бўлганча давом этади.

АСОСИЙ ҚИСМ  Микро- ва макросистемалар  Статистик тушунчалар системанинг классик параметр-ларидан фарқ қиладиган параметрларга таянади  Агар биз олдин кўриб ўтган параметрларни макроскопик параметрлар десак, статистик термодинамикада микроскопик параметрлар қўлланилади.  Мабодо системанинг макроскопик параметрлари (босим, ҳарорат, системанинг кимёвий таркиби) маълум бўлса системанинг макроскопик ҳолатини аниқлаш мумкин. Бу параметрлар қандайдир маънода ўртача ифода беради. Чунки улар ҳар бир заррача билан системани алоҳида олиб қарамасдан уларнинг умумий хоссасини характерлайди.  Системанинг микроскопик ҳолатини эса ҳар бир заррачанинг нисбий характеристикаси маълум бўлса аниқлаш мумкин.  Қоидага кўра айни макроскопик ҳолатга жуда кўп сондаги микроскопик ҳолатлар тўғри келади. Бу ҳолатлар макроскопик ҳолатда бир-биридан фарқ қилмайди. Бундан ташқари вақтнинг турли оралиқларида макроскопик параметрлар ўзгармасдан келиши мумкин, макроскопик параметрлар эса ўзгаради.  Шундай қилиб босим ва ҳароратнинг қийматини ва система кимёвий таркибини белгилаб системанинг макроскопик ҳолати аниқланган ҳисобланади. Шу вақтда эса микроскопик масиштабда системадаги ҳар бир атом ёки молекуланинг тезлиги,ҳолати номаълум бўлиб қолади. Масалан, t , вақтда n молекула v тезликка эга бўлса, t 2 вақтда шу n молекула v 1 ва v 2 тезликка эга бўлади. Шу вақт ичида эса бошқа молекулалар v тезликка эга бўлади. Системанинг умумий энергияси доимий сақланиб қолинади, унинг макроскопик параметрлари ўзгармаслиги мумкин. Аммо ҳар бир молекуланинг энергияси исталган вақтда ўзгариб туради.

Энтропиянинг статистик талқини  Л.Больцман 1877 йилда статистик термодинамикани яратиб статистик тушунчалар иссиқлиги назариясини фанга киритди. Статистик термодинамикага мувофиқ микроскопик ҳолатлар сони ёки бошқача қилиб айтганда макроскопик ҳолатга мувофиқ келадиган термодинамик эҳтимоллик ҳолатининг аниқ қийматлари билан аниқланиб ҳарфи билан ифодаланади. Масалан иккита бир хил тангани ўхшаш томонларини бир тарафга қилиб битта комбинация орқали ётқизиш мумкин. Демак бундай ҳолатни амалга ошириш сони 1 га тенг. Агар бир танга юза томони билан иккинчиси орқа томони билан ётган бўлса юза-орқа ҳолатни амалга ошириш учун 2 усулдан фойдаланиш мумкин. аммо яна ўша ҳолат юза-орқани ҳосил қиламиз. Шундай қилиб юза-юза ҳолати учун 1 га тенг бўлса юза-орқа ҳолати учун 2 га тенг. Агар тангалар ташланса юза-орқа ҳолатни амалга ошириш эҳтимоллиги анча катта бўлади.  Демак, система микроскопик масштабда эҳтимоллиги кўп бўлган ҳолат томон ўз-ўзидан интилади.  Худди шунингдек эриган қаттиқ модда молекулалари тасодифан эритувчи молекулалари орасига тарқалади. Эритувчи ёки эримаган моддага нисбатан эритмада микроскопик ҳолатларни амалга ошириш эҳтимоллиги анча катта. Эритма ҳажмининг қандайдир қисмига эриган модда заррачаларининг йиғилиш эҳтимоллиги жуда кам. Чунки бундай ҳолат кам сондаги макроскопик ҳолатларга мувофиқ келади.  Идеал газнинг бўшлиққа кенгайиши кўпроқ сондаги микроскопик ҳолатларга олиб келади. Чунки молекулалар фазода кўпроқ сондаги ҳолатларни эгаллаши мумкин.  3.Агар изоляцияланган системадан жараён ўз-ўзидан содир бўлса, микроскопик ҳолатларнинг сони ошади. Худди шу нарсани система энтропияси ҳақида ҳам айтиш мумкин.  Изоляцияланган системада борадиган жараёнлар энтропия ошиши билан содир бўлади. Ўз навбатида барча табиий жараёнларда система эҳтимоллиги кам бўлган ҳолатдан эҳтимоллиги катта бўлган ҳолатга, яъни термодинамик эҳтимоллиги энг катта бўлган ҳолатга томон интилади. Шуни текшириб, Л. Больцман кўрсатдики, система энтропияси унинг эҳтимоллик ҳолати функциясидир:  S = f ()  Функциянинг бу кўринишини топиш учун иккита ҳар хил ҳолатларга эга бўлган икки газни тасаввур қиламиз. Уларнинг энтропияси S 1 ва S 2, термодинамик эҳтимоллиги эса ва бўлсин. Системани яхлит деб қарасак унинг энтропияси ҳар иккала энтропиялар йиғиндисидан иборат бўлади:  S = S 1 + S 2  Эҳтимоллик назариясига кўра бир-бирига боғлиқ бўлмаган икки ҳодисанинг содир бўлиш эҳтимоллиги улар эҳтимолликлари кўпайтмасига тенг:  = • Юқоридаги тенгламаларин бир вақтда қониқтирадиган битта функция мавжуд:  S = K • ln Бунда K – Больцман доимийси.  Шундай қилиб, статистик термодинамиканинг асосий хулосасини чиқариш мумкин:  Системанинг энтропияси унинг эҳтимоллик ҳолати логарифмига пропорционал бўлади.  Больцман формуласи система ҳолати эҳтимоллиги билан боғлиқ энтропиянинг статистик моҳиятини очиб беради. Термодинамиканинг иккинчи қонунини қуйидагича таъриф бериш мумкин:  Изоляцияланган система эҳтимоллиги катта бўлган ҳолат томон яъни кўп сонли микроскопик ҳолатларга мувофиқ келадиган макроскопик ҳолат томон интилади.  Энтропиянинг камайиши билан борадиган жараёнлар ҳам борку, деган савол туғилиши табиий. Ҳа, бунга жуда кўп мисоллар келтириш мумкин. Масалан, рудалардан металлар қазиб олиш ва улардан машиналир яратиш ёки лифтларнинг юқорига кўтарилиши, автомобилларининг тоққа кўтарилиши ва ҳ.қ. Энтропиянинг камайиши билан борадиган барча жараёнлар инсон фаолияти билан боғлиқ.  У ҳолда ақлий ҳаёт энтропияни тескари томонга буриши мумкин эканда, деган фикр пайдо бўлади. Аммо бу ерда ҳамма нарса инобатга олинмаган.  Инсонлар ҳаёт фаолиятини давом эттириш учун овқатланадилар ва биокимёвий реакциялар натижасида чиқадиган энергиядан фойдаланадилар. Машиналирга энергия бериш учун эса кўмир, нефть ёқилади, металлар ишлаб чиқариш учун гидроэлектростанциялар энергиясидан фойдаланади. Инсоннинг энтропияни камайтиришга йўналтирилган барча фаолияти энтропия ошиши билан борадиган жараёнлар ҳисобига амалга оширилади.  Энтропия ошиши билан бўладиган фаолият доимо энтропия камайиши билан бўладиган фаолият доимо энтропия камайиши билан бўладиган фаолиятдан катта бўлади. Умумий охирги натижа–энтропия ошади.  Шундай қилиб, тартибсизлик қанча катта бўлса, система энтропияси шунча катта бўлади. Энтропия– системадаги тартибсизликнинг ўлчовидир.

Больцман тақсимоти. Ансамбллар  Изоляцияланган системада V ҳажмда N молекула идеал газ бор деб ҳисоблаймиз. Система изоляцияланган бўлса U нинг қиймати доимий бўлади. Бу газнинг муайян ҳолатдаги статистик оғирлиги W ни аниқлаймиз.  Спектрларни ўрганиш натижалари шуни кўрсатадики, атом ва молекулаларнинг ички ҳолати энергиянинг дискрет қиймати билан боғлиқ. Ҳар бир молекуланинг энергиялари қийматлари минималдан максимал қийматгача дискрет қаторни ташкил этади: Шунингдек, бу эҳтимолликнинг ҳар бир қийматига молекуланинг бир неча турли ҳолатлари мувофиқ келади деб ҳисоблаймиз. Масалан, энергияга эга бўлган молекула g 0 ҳолатларга, энергияга эга бўлган молекула g 1 ҳолатларга эга бўлиши мумкин. g 0, g 1, … gm сонлари энергия даражаларининг карралиги дейилади.  Айтайлик, N молекуладан N 0 таси энергияга, N 1 таси энергияга, Nm молекулалар энергияга эга бўлсин. Бундай ҳолатлар қуйидаги тенгламаларни қаноатлантириши керак:  N 0, N 1, … Nm сонларининг яхлитлиги газ молекулаларининг муайян энергетик даражада тақсимланганлигини билдиради. Бу сонларнинг ҳар бири эса алоҳида олинганда тегишли энергетик ҳолатни тўлдирувчи қатор дейилади.  Энергия бўйича газ молекулаларининг муайян тақсимланишини амалга оширувчи микроҳолатлар сонини санаймиз. Дастлаб ҳар бир энергетик даражада молекуланинг битта ҳолати мос келади деб ҳисоблаймиз. У ҳолда бу сон қуйидагича бўлади.  Энди энергияга эга бўлган N 0 молекулалар g 0 ҳолатдалигини инобатга оладиган бўлсак, тенгламага, яъни тўлиқ сондаги макро-ҳолатларга эга бўламиз.  Бундан келиб чиқади.  Юқоридаги тенгламани Больцман-Планк тенгламасига қўйсак шу ҳолатдаги газнинг энтропиясини аниқлайдиган формулага эга бўламиз:  Стилинг формуласидан фойдаланганимизда юқоридаги ифода қуйидагича бўлади:  Шунингдек, Больцман тақсимоти учун тенгламани келтирамиз:  Бунда Ni – i даража тўлишининг ўртача сони,  даража энергияси,  Асосий термодинамик катталиклар учун статистик ифодалар.  Исталган термодинамик катталик учун ўртача қиймат келтириб чиқариш мумкин. Масалан, ички энергияни U олайлик, i система энергияга эга бўлганда pi унинг эҳтимоллиги бўлсин. Энергиянинг ўртача қийматини ички энергия сифатида қабул қилайлик:  бўлса, бўлади.  Бундан келиб чиқади. β нинг қийматини аниқлаш учун статистик механика нисбатини термодинамика биринчи ва иккинчи қонуни билан таққослаймиз. Яъни dU = TdS – pdV  Агар N доимий бўлганда V ва T ўзгарса, статистик механика ёрдамида dU ни ҳисоблаш мумкин:  Тенгламадаги биринчи аъзо энергия даражасига таъсир этмайди ҳамда энергетик даражаларда энергиянинг кўчиши билан боғлиқ бўлади. Иккинчи аъзоси эса энергия даражаларининг ўзгариши билан боғлиқ. Бу эса система устидан бажарилган ишга мувофиқ келади.  Биринчи аъзога Больцман тенгламасини логарифмик кўринишда киритсак, юқоридаги тенглама қуйидаги кўринишга эга бўлади:  инобатга олиб, lnQ  dpi = 0 дан тенгламани қисқартирамиз:  Бунда pi i ҳолат босими бўлиб қуйидагига тенг:  Бу нисбат шунга асосланганки, i ҳолат энергияси dEi га ўзгариши учуг система устидан бажарилган иш – pidV = dEi га тенг бўлади. з эса қуйидагига тенг:  p =  pi • pi  тенгламани термодинамика биринчи қонуни билан таққослайдиган бўлсак,  бўлади.  Статистик механиканинг бу тенгламаси термодинамика иккинчи қонунидаги dq = TdS га аналог бўлади. Демак, β ҳарорат T га тескари пропорционал бўлади:  Бунда пропорционаллик коэффициенти R ҳарорат бирлиги ўлчамига боғлиб бўлади. Кўпинча Больцман доимийси ( R = R / NA ) қўлланилади.  Қайтар жараён учун dS = dq / T бўлганлиги учун ифодага эга бўламиз.  Шундай қилиб энтропия фақат турли ҳолатларнинг эҳтимоллиги pi га боғлиб бўлади. Эҳтимолликлар бирдан кичик катталиклар бўлганлиги учун энтропия албатта мусбат бўлади.  Агар фақат битта эҳтимоллик ҳолати (масалан, абсолют нолдаги кристалл) бўладиган бўлса, S = 0 бўлади.

 Кўп атомли молекулаларнинг тебранишни нормал тебранишлар ёрдамида аниқлаш мумкин. Чизиқли бўлмаган N атомли молекулалар учун 3 N -6 нормал тебранишлар, чизиқли молекулалар учун 3 N –5 нормал тебранишлар мавжуд. Гармоник тебранишларда тебранишнинг ҳолат бўйича йиғиндиси кўп атомли молекулалар учун қуйидаги кўринишда ёзилади:  q теб = q 1 q 2 … q 3 N -6  Бунда ҳар қайси кўпайтувчи битта нормал тебранишга тегишли. Чунки, нормал тебранишлар мустақил бўлиб ҳисобланади.  в. Электрон ҳолат бўйича йиғинди.  Электрон ҳолат бўйича йиғинди ( q эл) да фақат йиғиндининг биринчи аъзоси кўриб чиқилади.  Чунки биринчи қўзғолган даража асосий ҳолатлар ((ε1 – ε0)>> RT ) жуда юқорида жойлашган. Аммо, баъзи молекулалар, масалан NO , NO 2, O 2 қуйи электрон ҳолатга эга бўлади.  Атомлар учун асосий ҳолатдаги энергия нолга тенглаштирилган. Демак, ε0=0 бўлса, q эл = q 0 бўлади.  Икки атомли молекулалар учун энергиянинг ҳисоблаш а молекулани атомларга ажратиш энергиясидан бошланади. Демак ε0= D 0, яъни молекуланинг атомларга диссоциланиш энергиясига тенг. Молекуланинг атомларга диссосиланиш энергияси экспериментал усулда топилади. Шунинг учун юқоридаги тенгламани қуйидаги кўринишда ифодалаш мумкин:

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР  Рустамов Ҳ.Р. Физик кимё.-Тошкент.- Ўзбекистон.-2000.  Усмонов Х.У., Рустамов Х.Р., Рахимов Х.Р. Физик химия.-Тошкент.-Ўқитувчи.- 1974.  Даниэльс Ф., Олберти Р. Физическая химия.-М.: Мир.-1978.  Стромберг А.Г., Семченко Д.П. Физическая химия.-М.-1988.  Рустамов Ҳ.Р. Физик кимё.-Тошкент.- Ўқитувчи.-1980.  Хачкурузов Г.А. Основы общей и химической термодинаики.-М.: Высщая школа.-1979.  Статистик термодинамика. Ўқув қўлланма. Тузувчи Сагдуллаев Б.У. – Тошкент.-1990.

O'xshashlar

Qaytar jarayonlar uchun termodinamika 2-qonuni

KHKlarida “termodinamika asoslari” bo’limini o’qitishda talabalar mustaqil ishlarini tashkil etish

Energiya va xom-ashyo muammolari yangicha yondashuv

Qattiq jism fizika elementlarining rivojlanish tarixi

O’rta ta’lim maktablarining 9 – sinfida “Yorug’lik energiyasidan foydalanish” bo’limini o’qitish usullari