Qattiq jismlarning tuzilishi. Amorf va kristall jismlar Qattiq jismlarning mexanik xossalari elastiklik va plastiklik - Fizika - Slaydlar

Qattiq jismlarning tuzilishi. Amorf va kristall jismlar Qattiq jismlarning mexanik xossalari elastiklik va plastiklik

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

628 KB

Ko'chirib olish

OCHIQ DARS ISHLANMAOCHIQ DARS ISHLANMA Mavzu: Qattiq jismlarning tuzilishi. Amorf va kristall Mavzu: Qattiq jismlarning tuzilishi. Amorf va kristall jismlar. Qattiq jismlarning mexanik xossalari: jismlar. Qattiq jismlarning mexanik xossalari: elastiklik va plastiklik.elastiklik va plastiklik.

Reja:Reja:  Amorf va kristall jismlar.Amorf va kristall jismlar.  Qattiq jismlarning mexanik Qattiq jismlarning mexanik xossalari.xossalari.  Mexanik kuchlanish.Mexanik kuchlanish.

Kristall va amorf jismlar.Kristall va amorf jismlar.  Qattiq jismlarning suyuqlik va gazlarning asosiy farqi Qattiq jismlarning suyuqlik va gazlarning asosiy farqi ularning ularning оо 'z hajmlari va shakllarining saqlay olishdir. Ammo 'z hajmlari va shakllarining saqlay olishdir. Ammo shunday qattiq moddalar ham borki, ulshunday qattiq moddalar ham borki, ul аа r qattiq holda r qattiq holda bb оо 'lsalar ham ularning xossalari suyuqliklar kabi izatropdir, 'lsalar ham ularning xossalari suyuqliklar kabi izatropdir, уауа 'ni ularning xossalari 'ni ularning xossalari уоуо 'nalishga bog'liq emas. Shuning 'nalishga bog'liq emas. Shuning uchun qattiq jismlarning uchun qattiq jismlarning оо 'zlari ham ikki xil b'zlari ham ikki xil b оо 'ladi: kristall 'ladi: kristall va va аа morf jismlar. Shu ikki xil qattiq jismlarning fizik morf jismlar. Shu ikki xil qattiq jismlarning fizik xossalari bir- biridan keskin farq qiladi. xossalari bir- biridan keskin farq qiladi.  Bur jinsli kristall jismlarning asosiy xossasi ularning Bur jinsli kristall jismlarning asosiy xossasi ularning anizatropligidir. Bunday jismlarning issiqlikdan kengayishi, anizatropligidir. Bunday jismlarning issiqlikdan kengayishi, issiqlik issiqlik оо 'tkazuvchanligi. mexanik mustahkamligi, dielektrik 'tkazuvchanligi. mexanik mustahkamligi, dielektrik doimiyligi, sindirish ko'rsatkichi va shu kabi boshqa ko'pgina doimiyligi, sindirish ko'rsatkichi va shu kabi boshqa ko'pgina xossalari xossalari уоуо 'nalishga bog'liq, 'nalishga bog'liq, уауа 'ni turli xil 'ni turli xil уоуо 'nalishlarga 'nalishlarga turlichadir. turlichadir.

 Kristall jismlarga misol qilib, turli xil metallar, osh Kristall jismlarga misol qilib, turli xil metallar, osh tuzi, kvars va boshqalarni Agar kristall bir tuzi, kvars va boshqalarni Agar kristall bir markazdan markazdan оо 'sgan bo'lsa unga monokristall, ko''sgan bo'lsa unga monokristall, ko' рр markazdan iborat bo’lsa polikristall (masalan, markazdan iborat bo’lsa polikristall (masalan, navvot) deyiladi. Polikristallarga turli xil metallar navvot) deyiladi. Polikristallarga turli xil metallar kiradi. kiradi.  Amorf (grekcha-shaklsiz} moddalarning Amorf (grekcha-shaklsiz} moddalarning kristallardan asosiy farqi ularning fizik kristallardan asosiy farqi ularning fizik xossalarining turli xossalarining turli уоуо 'n'n аа 1ishlarda birday 1ishlarda birday bo'lishidir, Bo’larga misol qilib mum bo'lishidir, Bo’larga misol qilib mum shisha,parafinlarni keltirish mumkin. Ulshisha,parafinlarni keltirish mumkin. Ul аа r aslida r aslida qattiq holdagi suyuqliklardir. qattiq holdagi suyuqliklardir. СС hunki ulanung hunki ulanung molekulyar tuzilishi suyuqliklarning tuzilishiga molekulyar tuzilishi suyuqliklarning tuzilishiga оо '' хх shash. Shuning uchun qattiq jismlar deganda shash. Shuning uchun qattiq jismlar deganda biz, asosan, kristall jismlarni tushinamiz. biz, asosan, kristall jismlarni tushinamiz.

 Shunday moddalar ham borki, ular ham Shunday moddalar ham borki, ular ham kristall, ham amorf xossalarini namoyon kristall, ham amorf xossalarini namoyon qiladi. Masalan shakar, kristall holdadir. U qiladi. Masalan shakar, kristall holdadir. U eritilsa tiniq shakarli suv eritilsa tiniq shakarli suv аа morf aylanadi. morf aylanadi. Vaqt Vaqt оо 'tishi bilan shakarli suv ichida yana 'tishi bilan shakarli suv ichida yana shakar kristallari paydo bo'la boradi. shakar kristallari paydo bo'la boradi.  Kristallarning anizatrop xossasiga Kristallarning anizatrop xossasiga ее ga ga bb оо 'lishga sabab ularni tashkil etuvchi 'lishga sabab ularni tashkil etuvchi zarralarning kristallik panjara davriy zarralarning kristallik panjara davriy ravishda takrorlanuvchan joylashuviga ega ravishda takrorlanuvchan joylashuviga ega ее kanligigadir. Ularning zarralari aniq kanligigadir. Ularning zarralari aniq tartibga ko'ra joylashib, muvozanat holat tartibga ko'ra joylashib, muvozanat holat atrofida atrofida тете brbr аа nmnm аа harakatdagi fazoviy harakatdagi fazoviy struktura hosil qiladistruktura hosil qiladi

Qattiq jismlarning mexanik Qattiq jismlarning mexanik xossalari.xossalari.  Deformatsiya debDeformatsiya deb , tashqi kuch ta'sirida jismlar shakli va , tashqi kuch ta'sirida jismlar shakli va hajmi hajmi оо 'zgarishiga aytiladi. 'zgarishiga aytiladi.  Deformatsiya kattaligi jismning Deformatsiya kattaligi jismning оо 'lchamlariga, qo'yilgan 'lchamlariga, qo'yilgan kuchning qiymatiga va jismning moddasiga bog'liq bo’ ladi. kuchning qiymatiga va jismning moddasiga bog'liq bo’ ladi. Jism moddasining xususiyatiga qarab, deformatsiyalar Jism moddasining xususiyatiga qarab, deformatsiyalar elastikelastik va va qoldiq qoldiq deformatsiyalarga bo'1in deformatsiyalarga bo'1in аа di. Elastik di. Elastik deformatsiya deb, tashqi kuch ta'siri tugatilishi bilan deformatsiya deb, tashqi kuch ta'siri tugatilishi bilan jismning jismning оо 'zgarg'zgarg аа n shakli va hajmi tiklanadigan n shakli va hajmi tiklanadigan deformatsiyaga aytiladi. Bunday xususiyatga ega bdeformatsiyaga aytiladi. Bunday xususiyatga ega b оо '1g'1g аа n n jismlarga jismlarga elastik jismlarelastik jismlar deyiladi. deyiladi.  Agar tashqi kuch ta'siri tugatilgandan keyin jismning Agar tashqi kuch ta'siri tugatilgandan keyin jismning оо 'zgargan shakli va hajmi tiklanmasa, bunday 'zgargan shakli va hajmi tiklanmasa, bunday deformatsiyga deformatsiyga qoldiq (plastik) defotmatstyaqoldiq (plastik) defotmatstya deyiladi. deyiladi. ВВ undund ауау xususiyatga ega bo'lgan jismlarga esa plastik xususiyatga ega bo'lgan jismlarga esa plastik jism1jism1 аа r deyiladi r deyiladi

Elastiklik kuchlari va Guk Elastiklik kuchlari va Guk qonuni.qonuni.  Qo'yilgan kuchning sterjin ta'siri Qo'yilgan kuchning sterjin ta'siri kuchlanish yoki zo'riqish deb kuchlanish yoki zo'riqish deb ataluvchi fizik kaftalik bilan ataluvchi fizik kaftalik bilan xarakterlanadi. xarakterlanadi.  Mexanik kuchlanish deb, sterjinning Mexanik kuchlanish deb, sterjinning bir birlik kesim yuziga tik ravishda bir birlik kesim yuziga tik ravishda ta'sir qiluvchi kuchga miqdor jihatdan ta'sir qiluvchi kuchga miqdor jihatdan teng bu1gan fizik kattalikka teng bu1gan fizik kattalikka ауау tiladi; tiladi; уауа 'ni:'ni:S F  

HB sistemasida mexanik HB sistemasida mexanik kuchlanishning kuchlanishning оо '1'1 сс hov birligi hov birligi Pa m J S А 1 1 2    

Qattiq jismlarning issiqlikdan Qattiq jismlarning issiqlikdan kengayishi.kengayishi.  Qattiq jism zarralari kristall Qattiq jism zarralari kristall рара njara asosida tuzilgan bo'lib, njara asosida tuzilgan bo'lib, muvozanat holat atrofida panjara tuginida tebranib turadi. muvozanat holat atrofida panjara tuginida tebranib turadi. Jismlar isitilganda zarralarning tebranish tezligi ortadi va Jismlar isitilganda zarralarning tebranish tezligi ortadi va natijada zarralar orasidagi o'rtacha masofa ortadi. Bu natijada zarralar orasidagi o'rtacha masofa ortadi. Bu ее ss аа jismning chiziqli jismning chiziqli оо '1'1 сс hh аа mi, demak jismning hajmi ham ortdi. mi, demak jismning hajmi ham ortdi.  Jism sovitilganda esa uning chiziqli Jism sovitilganda esa uning chiziqli оо 'lchamlari binobarin 'lchamlari binobarin hajmi ham kamayadi. hajmi ham kamayadi.  Qattiq jismni isitganda uning chiziqli Qattiq jismni isitganda uning chiziqli оо 'lchamlarining 'lchamlarining ortishiga jismning issiqlikdan chiziqh kengayishi deyiladiortishiga jismning issiqlikdan chiziqh kengayishi deyiladi . . Tajribaning kTajribaning k оо 'rsatishicha bir-jismning 'rsatishicha bir-jismning оо 'qi h'qi h аа r xil r xil temperaturada har xil kenirayadi: Jismlarning issiqlikka temperaturada har xil kenirayadi: Jismlarning issiqlikka bog'liq bbog'liq b оо 'lgan bu xossasini miqdor jihatidan xarakter1ash 'lgan bu xossasini miqdor jihatidan xarakter1ash исис hun chiziqli kengayish koefitsenti degan maxsus kattalik hun chiziqli kengayish koefitsenti degan maxsus kattalik kiritilgan. Jismning kiritilgan. Jismning аа ss оо sdagi uzunligi t=l 0C ga isitilganda sdagi uzunligi t=l 0C ga isitilganda uning uzunlig l t ga teng bo'1suning uzunlig l t ga teng bo'1s аа , chiziqli kengayish , chiziqli kengayish kk оеое fitsenti deb,fitsenti deb,t l l lt 0 0   

Nazorat savollariNazorat savollari  1.1. Qattiq jismlarning mehanik xossalari. Qattiq jismlarning mehanik xossalari.  2.2. Amorf va kristal jismlar. Amorf va kristal jismlar.  3.3. Deformatsiya deb nimaga aytiladi? Deformatsiya deb nimaga aytiladi?  4.4. Elastiklik va plastiklik nima? Elastiklik va plastiklik nima?  5.5. Qattiq jismlarning issiqlikdan kengayishi Qattiq jismlarning issiqlikdan kengayishi qanday sodir bo’ladi.qanday sodir bo’ladi.  6.6. Guk qonunining mohiyati nimada? Guk qonunining mohiyati nimada?  7.7. Mehanik kuchlanish deb nimaga Mehanik kuchlanish deb nimaga aytiladi?aytiladi?

Test savollariTest savollari  1.1. T T ее zlaninshning o’lchov birligini aniqlang.zlaninshning o’lchov birligini aniqlang.  A) m/s B) m/s2 C) j/s D) mA) m/s B) m/s2 C) j/s D) m  2.2. Massasi 60 kg bo’lgan t Massasi 60 kg bo’lgan t ее ll ее jka 60 N kuch ta'sirida njka 60 N kuch ta'sirida n ее cha cha m/s2 tm/s2 t ее zlanish oladi.zlanish oladi.  A) 2m/s2 B) 1 m/s2 C)120 m/s2 D) 20 m/s2 A) 2m/s2 B) 1 m/s2 C)120 m/s2 D) 20 m/s2  3.3. Kuchni o’lchovchi asbob nima? Kuchni o’lchovchi asbob nima?  A) DinamomA) Dinamom ее tr B) Spidomtr B) Spidom ее tr C) Baromtr C) Barom ее tr tr D)ManometrD)Manometr  4.4. Massasi katta jism doimo ….. t Massasi katta jism doimo ….. t ее zlanish oladi?zlanish oladi?  A) Katta B) Kichik C) Bir xil D) Har xil A) Katta B) Kichik C) Bir xil D) Har xil  5.5. Nyuton fizikaning qaysi bo’limiga asos solgan? Nyuton fizikaning qaysi bo’limiga asos solgan?  A) KinA) Kin ее matika B) Statika C) Dinamika D) Optikamatika B) Statika C) Dinamika D) Optika

 6.6. Ideal gaz holat tenglamasini toping? Ideal gaz holat tenglamasini toping?  A) B) C) D) A) B) C) D)  7.7. Nyuton I qonuni qaysi nom bilan ataladi? Nyuton I qonuni qaysi nom bilan ataladi?  A) MA) M ее xanika qonuni B) Inxanika qonuni B) In ее rsiya qonuni C) rsiya qonuni C) MM ее xanik hodisa D)Mehanik harakatxanik hodisa D)Mehanik harakat  8.8. Nyutoning II qonunini ifodasini topish. Nyutoning II qonunini ifodasini topish.  A) P=mg B) F=kx C) F=ma A) P=mg B) F=kx C) F=ma  9.9. Elektron zaryadi qanchaga teng. Elektron zaryadi qanchaga teng.  A)1.6C B)1.6 10-19C C)0 A)1.6C B)1.6 10-19C C)0 D)1.6*1023CD)1.6*1023C  10.10. Kuchning o’lchov birligini toping ? Kuchning o’lchov birligini toping ?  A) Joul B) Nyuton C)Volt D) Bosim A) Joul B) Nyuton C)Volt D) Bosim  1111 .Kuchlanishni qaysi harf bilan belgilatymiz..Kuchlanishni qaysi harf bilan belgilatymiz.  A) A B) U C) I D) T A) A B) U C) I D) T RT m PV   RT m PV   T R m PV   R T m PV  

 12.12. Massasi 10 kg bo’lgan jismga 1,5 m/s2 Massasi 10 kg bo’lgan jismga 1,5 m/s2 tt ее zlanish bzlanish b ее radigan kuch nradigan kuch n ее cha Nyutonga tcha Nyutonga t ее ng?ng?  A) 15N B) 1,5N C) 0,15N A) 15N B) 1,5N C) 0,15N  1313 .Quyidagi formulalardan elektr qarshiligi .Quyidagi formulalardan elektr qarshiligi formulasini ko’rsating.formulasini ko’rsating.  A) B) C) D) A) B) C) D)  1414 .Yoruglikning tezlig qiymatini toping..Yoruglikning tezlig qiymatini toping.  A) 3000 km/s B) 30000 km/s C) 300000 km/s A) 3000 km/s B) 30000 km/s C) 300000 km/s D)300 km/sD)300 km/s  15.15. Birinchi kosmik t Birinchi kosmik t ее zlikning qiymatini toping.zlikning qiymatini toping.  A) 7900m/s B) 7.9m/s C) 8km/s D) 9.8 A) 7900m/s B) 7.9m/s C) 8km/s D) 9.8 m/m/

FOYDALANILGAN ADABIYOTLARFOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATIRO’YXATI  1.1. A.G.G’aniyev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova A.G.G’aniyev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova  “ “ Fizika I-qism” “O’qituvchi” T - 2008 y.Fizika I-qism” “O’qituvchi” T - 2008 y.  2.2. A.G.G’aniyev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova A.G.G’aniyev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova  “ “ Fizika II-qism” “O’qituvchi” T - 2009 y.Fizika II-qism” “O’qituvchi” T - 2009 y.  3.3. N.A. Sultonov. «Fizika kursi», «Texnika», T. 2002y N.A. Sultonov. «Fizika kursi», «Texnika», T. 2002y  4.4. G. Abdullayev. «Fizika». «O’qituvchi», T. 1989y. G. Abdullayev. «Fizika». «O’qituvchi», T. 1989y.  5.5. G.S.Landsberg “Optika” Toshkent “O’qituvchi” G.S.Landsberg “Optika” Toshkent “O’qituvchi” nashriyoti 1980 y.nashriyoti 1980 y.  6.6. O.Axmadjonov ”Fizika kursi” 3-qism, Toshkent O.Axmadjonov ”Fizika kursi” 3-qism, Toshkent “O’qituvchi” nashriyoti 1987-1988 y.“O’qituvchi” nashriyoti 1987-1988 y.  7.7. « « ЁшЁш физикфизик энсиклопедикэнсиклопедик лугатилугати » » АА .. АА .. АбдуроззоковАбдуроззоков ,, ЕЕ .. НН .. НазировНазиров « « ТошкентТошкент »1989»1989 йй ..  8.8. Mexanika va molekulyar fizika, I kitob, M. Mexanika va molekulyar fizika, I kitob, M. O’lmasova –T: 2003yil.O’lmasova –T: 2003yil.  9.9. Fizikadan masalalar to’plami. A. Rimkevich Fizikadan masalalar to’plami. A. Rimkevich

O'xshashlar

Qattiq jismlarning xossalari. Deformatsiya turlari

Qattiq jismlarning va biologik to’qimalarning Yung modulini aniqlash

Qattiq jismlar fizikasi

Biofizika moduliga kirish qattiq jismlar va biologik to’qimalarning mexanik hossalari

“Akademik litseylarda fizika fanidagi “elektrostatika” bobidan laboratoriya mashg’ulotlarini o’tkazishda axborot texnologiyalaridan foydalanish”