Elementar zarralar fizikasi rivojlanish tarixi

Elementar zarralar fizikasi rivojlanish tarixi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

743.5 KB

Ko'chirib olish

Elementar zarralar Elementar zarralar fizikasi rivojlanish fizikasi rivojlanish tarixitarixi

Reja • Elementar zarra tushunchasi • Zarralar klassifikatsiyasi • O’zaro ta’sir turlari • Zarralar xarakteristkalari • Simmetriya va saqlanish qonunlari

Elementar zarra tushunchasi • Olamning asosi nimadan iborat, ya’ni atrofimizni o’rab turgan barcha mavjudotlar qanday tuzilgan degan savol qadim zamonlardan odamlar ongini band qilib kelgan. Bu savolga birinchi bo’lib, grek faylasuflari javob berishga harakat qilishgan. Ulardan birlari olam 4ta unsur —havo, suv, tuproq, va olovdan tashkil topgan (Anaksimen) deyishsa, boshqalari esa olam strukturaga ega bo’lmagan va eng kichik bo’linmas atomlardan (Demokrit) tuzilgan degan g’oyalarni ilgari surishgan.

Zarralar klassifikatsiyasi • 19 — asrda Mendeleyev tomonidan elementlar davriy jadvalining tuzilishi, ma’lum ma’noda faylasuflar g’oyalarni tasdiqladi. Lekin olamni Mendeleyev jadvali elementlari orqali tushuntiradigan bo’lsak, uning juda murakkabligini sezamiz. Bu ximiyaviy elementlar xossalar i ning takrorlanishi h am ularning asosida yanada fundamental tuzilmalar borligini bildiradi. 19 — asr oxirida , aniqrog’i 1896 yili A.Bekkerel tomonidan radioaktivlik h odisasining ochilishi va bu h odisaning keyinchalik keng ko’lamda o’rganilishi elementar zarrralar fizikasida katta yutuq bo’ldi.

• 1. Barcha moddalar 10-10 m o’lchamli neytral zarralar — atomlardan tuzilgan. Bu fakt 19 — asrdayoq to’la tasdiqlangan edi. • 2. Lekin, atom qadimgi faylasuflar faraz qilgandek bo’linmas, strukturasiz tuzilma bo’lmay, balki murakkab kvant— mexanik ob’yektdir. • 3. Atomning tarkibiy qismi uning elektron qobig’i bo’lib, uning umumiy zaryadi Ze ga teng (1913 y. N.Bor, 1915—1916Y. Zommerfeld) va shu bilan birga u atomning barcha kimyoviy va fizikaviy xususiyatlarni belgilaydi. • 4. Atom markazida o’lchami  10-15m ga teng yadro mavjud bo’lib, uning zaryadi +Ze ga teng (1911 — 1914 y. Rezerford). • 5. Atom yadrosi Z protonlar A – Z - neytronlardan iborat, ya’ni Zp + (A – Z)n=A ta zarralardan iborat.

• Bu tasdiq yadroning proton — neytron modelining mazmunini tashkil qiladi (1932 yili D.Ivanenko va Ye.Gapon tomonidan taklif qilingan). Bungacha esa yadroning proton — elektron modeli mavjud bo’lib, unga ko’ra yadro • AP+(A – Z)e-=(2A – Z) zarradan iborat deb qaralgan. Elektronlarning qobiqlardagi bog’lanish energiyasi eV larda, proton va neytronlarning bog’lanish energiyasi MeV larda o’lchanadi. Shu sababli atom yadrolari turg’un tuzilmadir.

• Atom tuzilishi va uning Atom tuzilishi va uning xususiyatlarini o’rganish xususiyatlarini o’rganish natijasida atomni tashkil qilgan natijasida atomni tashkil qilgan tarkibiy qismlar ham o’rganila tarkibiy qismlar ham o’rganila borildi. Elektronning ochilishi borildi. Elektronning ochilishi 1897 yil bilan belgilanib, uni J. 1897 yil bilan belgilanib, uni J. Tomsonning katod nurlarining q/Tomsonning katod nurlarining q/ m solishtirma zaryadini o’lchash m solishtirma zaryadini o’lchash tajribasi bilan bog’lashadi. Lekin tajribasi bilan bog’lashadi. Lekin elektronning mavjudligi 1911 yili elektronning mavjudligi 1911 yili R.Millikenning uning zaryadini R.Millikenning uning zaryadini o’lchashi bilan to’la tasdiqlandi.o’lchashi bilan to’la tasdiqlandi.

• Foton atom tarkibiga kirmaydi va atomdagi elektron o’tishlarda hosil bo’ladi yoki yutiladi. Foton M. Plank tomonidan fanga kiritilgan va A.Kompton tajribalaridan keyingina elementar zarracha sifatida qabul qilindi. M. Plank jismlarning issiqlik nurlatish xususiyatini o’rganish natijasida ularning yorug’likni uzluksiz emas, balki diskret, ya’ni porsiyalar — E=hv energiyali kvantlar ko’rinishida yutishi va chiqarishi to’g’risidagi tasavvurni shakllantirdi.

• A. Eynshteyn fotoeffekt hodisasini tushuntirdi. 1922 yili A. Kompton rentgen nurlarining erkin elektronlarda sochilishida ular chastotasining o’zgarishini kuzatdi va uning nazariyasini yaratdi. Foton to’lqin xususiyatga egaligi, tug’ilish va yutilish xossalari ularni dastlabki davrlarda zarracha deb qabul qilishga imkon bermadi. Lekin tez orada bunday xususiyatlar boshqa zarralar uchun ham xosligi ayon bo’ldi.

• Graviton S — gravitatsion ta’sir tashuvchisi, elementar zarralar olamida gravitatsion ta’sirining o’ta kuchsizligi sababli, bu zarracha tajribada haligacha kuzatilmagan. • 1930 yili P.Dirak tomonidan antizarralar, ya’ni har qanday zarrachaning qarama — qarshi ishorali zaryadga ega bo’lgan jufti mavjudligi aytildi.1932 yili esa K. Anderson tomonidan birinchi antizarracha –e+ tajribada kuzatildi.

• Shunday qilib, 1940 yillar oxiriga kelib elementar zarralar soni 15 tagacha yetdi. Lekin koinot nurlari bilan bo’ladigan jarayonlarni o’rganish va elementar zarralarni tezlashtiruvchi texnikaning taraqqiyoti yanada yangi elementar zarrlarning ochilishiga olib keldi.1950 yillarning o’zida 15 tagacha yaqin yangi zarralar kashf qilindi, 1960 yillarning o’rtalariga kelib, elementar zarralar soni Mendeleyev davriy sistemasi elementlari sonidan ham oshib ketdi.

O'xshashlar

Elementar zarralarni qayd qiluvchi asboblar. Elementar zarralar, ularning sistematikasi

Optika fanining rivojlanish tarixi

Qattiq jism fizika elementlarining rivojlanish tarixi

Xoll effekti yordamida zarralar zaryadini aniqlash

Akademik litsey va kasb hunar kollejlarda fizikaning Yadro energetikasi bobiga oid mavzularni axborot texnologiyalari va didaktik materiallar asosida tashkil qilish metodikasi