Deformatsiya. Deformatsiya turlari - Fizika - Slaydlar

Deformatsiya. Deformatsiya turlari

Yuklangan vaqt:

13.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

825.826171875 KB

Ko'chirib olish

Materiallar qarshiligi fanidan 2- ma’ruzaning taqdimoti.

Reja: 1. Deformatsiya. Deformatsiya turlari. 2. Kuchlanish. 3. Materiallar qarshiligi masalalarini yechish tartibi. 4. Ruxsat etilgan kuchlanishlar va mustahkamlikni baholash.

ICHKI KUCHLARNING ISHORALARI. Bo’ylama kuch cho’zuvchi xarakterga ega bo’lsa, uning ishorasi musbat, aks holda esa manfiy olinadi (2.1-rasm, a ). Ko’ndalang kuch ta‘sirida qoldirilgan tomon qirqim markaziga nisbatan soat strelkasi bo’yicha aylansa, uning ishorasi musbat, aks holda esa manfiy olinadi (2.1-rasm, b ). Eguvchi moment ta‘sirida balkaning yuqori tolasi siqilib, pastki tolasi cho’zilsa, uning ishorasi musbat, aks holda esa manfiy olinadi (2.1-rasm, d). 2.1-rasm. I IQM BI I Q M A I IA B 2.2-rasm. Ichki zo’riqish kuchlarini kesimlar olinganda tasvirlanishi.

1. Deformatsiyalar. Deformatsiya va ko’chishning farqini bilish shart. Jism nuqtalari holatining fazoda o’zgarishi bu ko’chish.Tashqi kuch ta‘sirida jismning geometrik shakli va o’lchamlarining o’zgarishiga deformatsiya deyiladi. Geometrik nuqtai nazardan deformatsiya ikki turga bo’linadi: chiziqli deformatsiya va burchakli deformatsiya . l Burchak deformatsiya jism shaklining o’zgarishi bilan хarakterlanadi va odatda siljish burchak deb ataladi. To’la deformatsiya chiziqli va burchak deformatsiyalarning yig’indisiga teng + =

Deformatsiya turlari Jismga ta’sir etayotgan kuchlarning qo’yilish хarakteriga qarab deformatsiya bir nechta turlariga ajratadi, jism kesimida farq qiluvchi kuchlanish tarqalish qonuni bo’yicha. 1 Cho‘zilishi (siqilish) deformatsiyasida-ko’ndalang kesimda faqat bitta nolga teng bo’lmagan ichki kuch – bo’ylama kuch ta’sir etadi (2.4-rasm, a ). 2 Siljish deformatsiyasi-ko’ndalang kesimda faqat ko’ndalang kuch ta’sir etadi (2.4-rasm, b ). 3 Buralish deformatsiyasi –ko’ndalang kesimda faqat burovchi moment ta’sir etadi (2.4-rasm, c). (2.4-rasm, b ) .(2.4-rasm, a ) . (2.4-rasm, c ) .z

4 Egilishi deformatsiyasi-ko’ndalang kesimda eguvchi moment va ko’ndalang kuch ta’sir etadi (2.4-rasm, d). 5.Murakkab qarshilik – bir nechta oddiy deformatsiyalarning bir vaqtda ta’siri – cho’zilish-siqilish, buralish, egilish (2.4-rasm, e). (2.4-rasm, d) . Siqilish + egilish . buralish + egilish . (2.4-rasm, e) .

2. Kuchlanish. Tekshirilayotgan jismlaming istalgan kesimida yotuvchi nuqtadagi ichki kuchlar intensivligining o ‘lchovini bilish maqsadida kuchlanish tushunchasi kiritilgan. Jism kesimning birlik yuzalariga ta’sir etuvchi ichki kuch intensivligi kuchlanish deb ataladi (2.5-rasm,a,b). (2.5-rasm,a,b) . (2.1) n F v 1 F R  A  v  v  р а) b ) v 1 F n F A R p r o    '

(2.2) Jism kesimning biror nuqtasiga ta’sir qilayotgan kuchlanish ρ ni kesim yuzaga tik va parallel yo‘nalgan ikkita tashkil etuvchiga ajratamiz (2.5-rasm,b). Bu tashkil etuvchilarning birinchisi normal kuchlanish va ikkinchisi urinma kuchlanish deyiladi. Normal kuchlanish σ bilan, urinma kuchlanish esa τ xarflari bilan belgilanadi. Bu uchala kuchlanish orasida quyidagicha bog‘lanish hosil bo‘ladi: (2.3) AR A    0lim 2 2     

z x y z x y xy Nb) (2.6-rasm,a,b) . Chizmada urinma kuchlanishlar ikkita indeks bilan ko‘rsatilgan, ulardagi birinchi indeks kuchlanish qaysi koordinata o‘qi bo‘yicha yo‘nalganligini, ikkinchi indeks kuchlanish normali koordinata o‘qiga parallel bo‘lgan yuzada yotishini ko‘rsatadi. Elementar ichki kuchlarni topamiz: Bosh vektorning tuzuvchilarini topamiz: Elementar momentlarni topamiz: Bosh momentning tuzuvchilarini topamiz:yz  z  xz   yz  z  xz  z M x M y M xQ y Q )a . . . dA dQ dA dQ dA dN xz x yz у z z       . . .       A xz x A yz у A z z dA Q dA Q dA N    ...)( ydAMdxdAdMdAyxdM zxzуxzyzz      . . . ) (        A z x A z у A xz yz z ydA M xdA M dA y x M    

3. Materiallar qarshiligi masalalarini yechish tartibi. Materiallar qarshiligi fanida yechiladigan masalalaming asosiy mazmuni quyidagilardan iborat: a) konstruksiya qismlarining o‘ziga xos, ayniqsa xavfli kesimlarida paydo bo'luvchi ichki kuch, kuchlanish, deformatsiya va ko‘chishlami aniqlash; b) konstruksiya qismlarining mustahkamlik, bikrlik, ustuvorlik kabi talablami qanoatlantiruvchi zaruriy, ishonchli va foydalanishga qulayroq o'lchamlarini aniqlash; d) berilgan o‘lchamlar bo‘yicha konstruksiya elementlarining xavf-xatarsiz ishlashini ta'minlovchi eng katta kuch (yuk)larni topish. Materiallar qarshiligi fanida statik aniq va statik aniqmas masalalar o‘rganiladi: Tekshirilayotgan obyektlaming tayanchlarida hosil bo‘luvchi reaksiya kuchlarini va ularning ixtiyoriy kesimlaridagi ichki kuchlarni faqat statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlash mumkin bo‘lgan masalalar statik aniq masalalar deyiladi. Aksincha, reaksiya kuchlari va ichki kuchlarni statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlash mumkin bo‘lmagan masalalar statik aniqmas masalalar deyiladi. Barcha statik aniqmas konstruksiyalar «ortiqcha» bog‘lanishlarga, ya'ni noma'lum zo‘riqish yoki tayanch reaksiyalariga ega bo‘ladi. Garchi bu bog‘lanishlar konstruksiyalarning geometrik o‘zgarmasligi va muvozanatini ta'minlash uchun zarur bo‘lmasada, ulaming mustahkamligi, bikrligi va ustuvorligini oshirish uchun xizmat qiladi. Ortiqcha bog‘lanishlarni aniqlashda statika tenglamalaridan tashqari qo‘shimcha tenglamalar ham tuzish zarur. Masalaning statik aniqmaslik darajasi undagi ortiqcha noma'lumlarning soni bilan belgilanadi. Masalan, ortiqcha noma'lumlar soni ikkita bo‘lganda masala ikki marta statik aniqmas deb hisoblanadi. Bunday masalani yechish uchun statikaning muvozanat tenglamalariga qo‘shimcha ravishda уana ikkita qo‘shimcha tenglama tuzish kifoya. Statik aniqmas masalalarni yechishning umumiy rejasi quyidagi tartibda olib boriladi:

I. Masalani statik tomondan tahlil qilish. Bunday tahlil quyidagi ketma-ketlikda bajariladi: a) kesish usulidan foydalanib jismni ikki qismga ajratish; b) ixtiyoriy qismni alohida ajratib olish; d) tashlab yuborilgan qismning ajratib olingan qismga ko‘rsatgan ta'sirini ichki kuchlar, bog’lanishlarni esa reaksiya kuchlari bilan almashtirish; e) ajratilgan qism uchun muvozanat tenglamalarini tuzish. II. Masalaga geometrik nuqtayi nazardan yondashish. Buning uchun konstruksiya qismlarining deformatsiyalari orasida bog‘lanishlar o‘rnatilib, deformatsiyaning uzluksizlik tenglamalari tuziladi. III. Masalaning fizik tomonini o’rganish. Bu holda Guk qonunini qo‘llab, konstruksiya qismlarining deformatsiyalari bilan ularni vujudga keltiruvchi ichki kuchlar orasidagi bog‘lanish tenglamalarini tuzish lozim. IV. Sintez . Masalani statik, geometrik va fizik nuqtayi nazardan o'rganish natijasida hosil qilingan barcha tenglamalarni ichki zo‘riqish kuchlariga nisbatan yechish. Shuni alohida ta’kidlash o‘rinliki, materiallar qarshiligi masalalarini yechishda jism materiali yaxlit (g‘ovaksiz), bir jinsli, izotrop, kuchlanish va deformatsiyalar chiziqli bog‘lanishda deb faraz qilinadi. Bundan tashqari kuchlar ta’sirining bir-birlariga xalal bermaslik va Sen-Venan tamoyillariga ham tayaniladi.

4. Ruxsat etilgan kuchlanishlar va mustahkamlikni baholash. Konstruksiya materiali normal ishlashi uchun har doim quyidagi shart bajarilishi lozim: yokiUshbu shartlar mustahkamlik shartlari deb ataladi. Tabiatda mavjud materiallar deformatsiyalanish davrida o‘zini turlicha tutishiga qarab shartli ravishda plastik va mo‘rt materiallarga ajratiladi. Plastik materiallarga kam uglerodli po‘lat, mis, alyuminiy va boshqa metallarni misol qilish mumkin. yoki

Shunday qilib konstruksiya elementini mustahkamlikka hisoblash uchun uning kesimlarida hosil bo‘ladigan kuchlanishlarning eng kata qiymatlarini topish kerak ekan. Eng katta kuchlanishlar hosil bo‘ladigan kesim xavfli kesim deyiladi. Ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas bo‘lgan terjenlarda xavfli kesimni ichki kuchlar epyurasidan aniqlash mumkin, ko‘ndalang kesimi o‘zgaruvchan sterjenlarda xavfli kesimni aniqlash uchun eng kata kuchlanishlar epyurasini butun sterjen uzunligi bo‘yicha qurish kerak va undan eng katta kuchlanish sterjenning qaysi kesimiga to‘g‘ri kelayotganini aniqlash kerak. Barcha hollarda sterjen ko‘ndalang kesimida xosil bo‘ladigan kuchlanishni quyidagi ifoda yordamida aniqlash mumkin: Kesimdagi ichki kuchlarning kattaligi ichki kuchlar epyurasidan aniqlanadi. Ko‘ndalang kesimning geometrik xarakteristikasi deganda uning o‘lchamlari va shaklini matematik usulda bayon qilish hamda ularni biror sanoq sistemasiga nisbatan aniqlash tushuniladi. Yuqorida qayd etib o‘tilganidek, mustahkamlikni ta’minlash uchun kuchlanishning eng katta qiymatlari ruxsat etilgan uchlanishga teng yoki undan kichik bo‘lishi kerak.

Ushbu ifoda mustahkamlik sharti deb ataladi va materiallar qarshiligining aksariyat masalalarini yechish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu usul ruxsat etilgan kuchlanishlar bo‘yicha mustahkamlikni hisoblash usuli deyiladi. Yuqorida aytib o‘tilgan fikrlardan kelib chiqib, konstruksiya elementining mustahkamligini baholash uchun yana bir bor quyidagi xulosalarni eslatib o‘tish zarur: birinchi o‘ndalang kesimlarida paydo bo‘ladigan ichki kuchlarning qiymatlari aniqlanadi, ikkinchi ko‘ndalang kesimlarda hosil bo‘ladigan kuchlanishlarning qiymatlari aniqlanadi, uchinchi xavfli kesim aniqlanadi (eng katta kuchlanishning qiymatiga qarab), to‘rtinchi konstruksiyaning xavfli kesimidagi mustahkamligi mustahkamlik shartidan foydalanib baholanadi.

1. Bo’ylama kuch ishorasi qanday aniqlanadi? 2. Ko’ndalang kuch ishorasi qanday aniqlanadi? 3. Eguvchi moment ishorasi qanday aniqlanadi? 4. Deformatsiya-bu. 5. Geometrik nuqtai nazardan deformatsiya nechta turga bo’linadi? 6. Chiziqli deformatsiya-bu? 7. Burchak deformatsiya-bu? 8. Kuchlarning qo’yilish хarakteriga qarab deformatsiya nechta turga ajratiladi? 9. Cho‘zilishi (siqilish) deformatsiyasi-bu? 10. Siljish deformatsiyasi-bu? 11. Buralish deformatsiyasi -bu? 12. Egilishi deformatsiyasi-bu? 13. Murakkab qarshilik -bu? 14. kuchlanish-bu? 15. Normal kuchlanish -bu? 16. Urinma kuchlanish -bu? 17. Statik aniq masalalar -bu? 18. Statik aniqmas masalalar -bu? 19. Mustahkamlik shartlari -bu? Savollar:

Asosiy adabiyotlar: 1. Ўразбоев М.Т. Материаллар қаршилиги./–Тошкент, «Ўқитувчи», 1979 – 510 б 2. Беляев Н.С. Сопротивление материалов.-Москва: Наука, 1976 3. Nabiev А. Materiallar qarshiligi./ – Тошкент, «Yаngi asr avlodi», 2008 – 379 b. 4. Mirsaidov М.М. va boshqalar. Materiallar qarshiligi.// – Тошент, «Fan va texnologiya», 2010 – 412 b. 5. Qo‘ldashev A.T. Siqilgan sterjenlarni ustuvorlikka hisoblash. (o‘quv qo‘llanma), // «Samarkand», 2014 -208 b. 6. Качурин В.К. Материаллар қаршилигидан масалалар тўплами./– Тошкент, «Ўзбекистон», 1993–336 б. Qoʻshimcha adabiyotlar: 7. Ўрозбоев М.Т. Материаллар қаршилиги I ва II қисм.-Тошкент: Ўрта ва олий мактаб, 1960 8. Дарков А.В., Шпиро Г.С. Сопротивление материалов./ – Москва, «Высшая школа», 1989 – 624 с 9. Шодмонова З.С., Рахмонов Б.Қ. Материаллар қаршилигидан мисол ва масалалар.// Ўқув қўлланма. – Тошент, 2011 – 160 б 10. Маткаримов П.Х. Материаллар қаршилиги.// – Тошент, «Ўқитувчи», 2004– 184 б. 11. Корабоев Б. Материаллар каршилиги. Олий техника ўқув юртлари учун дарслик. - Тошкент: Фан ва технологияси, 2007. - 192 б. 12. K. Ismayilov, S.K.Toshev va b. / Materiallar qarshiligi/ Toshkent “MASHHUR-PRESS” 2019 y – 320 bet Axborot manbalari (saytlar): 13. www.gov.uz – Oʻzbekiston Respublikasi xukumat portali. 14. http://www.edu.ru – ta’lim sayti. 15. http://www.edu.uz – ta’lim sayti. 16. http://www.ziyonet.uz - adabiyotlarning elektron variantlari 17. http://www.intuit.ru – masofaviy ta’lim sayti.

O'xshashlar

Biofizika moduliga kirish qattiq jismlar va biologik to’qimalarning mexanik hossalari

Bo’ylama kuchlar

Qattiq jismlarning va biologik to’qimalarning Yung modulini aniqlash

Materiallar qarshiligi

Markaziy cho’zilishga va siqilishga ishlaydigan yog’och konstruksiya elementlarini hisoblash