Bo’ylama kuchlar - Fizika - Slaydlar

Bo’ylama kuchlar

Yuklangan vaqt:

13.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

755.1396484375 KB

Ko'chirib olish

Materiallar qarshiligi fanidan 3- ma’ruzaning taqdimoti.

Reja: 1. Bo’ylama kuchlar. 2. Cho’ziluvchi (siqiluvchi) sterjen ko’ndalang kesimidagi kuchlanishlarni hisoblash tenglamalari. 3. Cho’ziluvchi (siqiluvchi) prizmatik sterjenning bo’ylama deformatsiya. Guk qonuni. 4. Ko’ndalang deformatsiyalari. Puasson koeffisenti.

3.1-rasm.Konstruksiya elementlarining markaziy cho‘zilishi va siqilishi amaliyotda juda ko‘p uchraydi. Masalan: ko‘tarish kranlari yuk ko‘targanda troslarining cho‘zilishi, avtomobillarni shatakka olganda troslarining cho‘zilishi, zavodlardan ishlangan gazlarni atmosferaga chiqaradigan juda ham katta quvurlarning, teleminoralarning xususiy og‘irligidan siqilishi va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. Demak, bunda birinchi bobda keltirilgan ichki kuch faktorlaridan faqat bittasi qoladi, ya’ni (3.1)1. Bo’ylama kuchlar. ) a F F F F N N ) b 1 1 2 2 F F 1 1 2 2 .     d N z 

Demak, bo‘ylama kuch deb sterjenning ko‘ndalang kesimida hosil bo‘lgan normal kuchlanishlarning teng ta’sir etuvchisiga aytiladi. Bo‘ylama kuchlarni aniqlash uchun kesish usulidan foydalanamiz. Cho‘zuvchi bo‘ylama kuchlarni qaralayotgan kesimdan tashqariga, siquvchi bo‘ylama kuchlarni kesimga qaratib yo‘naltiramiz. Cho‘zuvchi bo‘ylama kuchni musbat, siquvchi bo‘ylama kuchni esa manfiy deb qabul qilamiz. Ko‘ndalang kesimdagi bo‘ylama kuchni kesimdan tashqariga yo‘naltiramiz, agar hisoblar natijalarida bo‘ylama kuch manfiy ishora bilan chiqsa, uning yo‘nalishini teskari tomonga o‘zgartiramiz. Sterjen ko‘ndalang kesimda o‘qi bo‘ylab hosil bo‘lgan bo‘ylama kuchning o‘zgarish qonunini ko‘rsatuvchi grafik bo‘ylama kuch epyurasi deb ataladi. Bo‘ylama kuch epyurasini qurishni quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz (3.2- rasm).

3.2-rasm. 1  2  3  2 F epyu N 1 F 3 F R z 1 2 3 у 1 F 3 F z 2 F 0 0 3 kN 3 kN 2 kN 2 kN 2 kN 2 kN  1 2 3 1 ) a ) b ) d ) e ) f ) g x 1 F 1z 2 F 1 F 2 F 3 F 2z 3z I z N II z N III z N 2 2 3 3 1 F 1

2. Cho’ziluvchi (siqiluvchi) sterjen ko’ndalang kesimidagi kuchlanishlarni hisoblash tenglamalari. 3.3-rasm. Shunday qilib, kuchlanishning ko‘ndalang kesim bo‘yicha tarqalish qonuni aniq bo‘lmaguncha (3.1) integral tenglamadan kuchlanishni aniqlab bo‘lmaydi, qaralayotgan masala statik aniqmas. Kuchlanishning cheksiz ko‘p statik mumkin bo‘lgan epyuralaridan biri haqiqiy hisoblanadi, agar u sterjenning deformatsiyalanish xarakteriga to‘g‘ri kelsa. Buning uchun masalaning geometrik tomonini tekshirish maqsadga muvofiqdir. F F F bh N   bh N2   bh N2   F F F )b )a

Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, agar sterjenning yon sirtiga o‘qiga parallel va perpendikulyar to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazib to‘r chizilsa bo‘ylama kuch ta’sirida deformatsiyadan keyin ham to‘g‘ri chiziqlar bir-biriga perpendikulyarligicha qoladi (3.3-rasm,b). Demak, fikran tasavvur qilishimiz mumkin prizmatik sterjenlarning sirtidagi bo‘ylama elementlari bir xil uzunlikka uzayadi. Unda tabiiy holki, ichki bo‘ylama elementlari ham bir xil uzunlikka uzayadi, ya’ni ko‘ndalang kesimi parallel ravishda siljib ko‘chadi. Bu tajriba tekis kesim gipotezasiga to‘g‘ri keladi, bu gipotezani birinchi bo‘lib golland olimi Ya.Bernulli aytganligi uchun uning nomi bilan ham yuritiladi. Tekis kesim gipotezasi – sterjenning deformatsiyagacha tekis bo‘lgan va sterjen o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan kesimlari deformatsiyadan keyin ham tekis va sterjen o‘qiga perpendikulyar . (3.2) . A N  

3. Cho’ziluvchi (siqiluvchi) prizmatik sterjenning bo’ylama deformatsiya. Guk qonuni. Absolyut bo‘ylama cho‘zilish quyidagi formula bilan ifodalanadi. (3.3) 3.4-rasm. Sterjen uzunlik birligiga to‘g‘ri keluvchi absolyut bo‘ylama deformatsiya nisbiy bo‘ylama deformatsiya deb ataladi va bilan belgilanadi:. 1       1 2/  2/b dz dz   dz 2/ а b 2/b 1b 1а 2/ a  . ; dz dz dz dz      

Shunday qilib, markaziy cho‘zilishda nisbiy bo‘ylama deformatsiya quyidagi formula bilan ifodalanadi: (3.4) Bu formuladan ko‘rinib turibdiki, nisbiy bo‘ylama deformatsiya birlik o‘lchovisiz son. Guk qonuni. Tashqi kuchlar ta’sirida qattiq jismlarda hosil bo‘ladigan deformatsiya va kuchlanishning o‘zaro bog‘liqlik masalasi ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan. 1676-yilda R.Guk tomonidan birincha marotaba – «kuch qanday bo‘lsa, cho‘zilish ham shunday» bo‘ladi degan faraz o‘rtaga tashlanadi. Keyingi davrlarda olib borilgan ko‘plab tadqiqotlar yuklanish va deformatsiya orasida, ya’ni kuchlanish va deformatsiya o‘rtasida chiziqlikka yaqin bog‘lanish mavjudligini tasdiqladi. Hozirgi davrda bu qoida – normal kuchlanish σ nisbiy bo‘ylama deformatsiya ε ga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi deb aytilib, u quyidagicha ifodalanadi: (3.5). 0 0              dz dz .     

Bu qonun (3.5) cho‘zilish va siqilishda Guk qonuni deyiladi. Bu yerda E – har bir material uchun o‘zgarmas kattalik bo‘lib, materialning deformatsiyaga moyilligini xarakterlaydi va u birinchi tartibli elastiklik moduli yoki Yung moduli deyiladi. Turli materiallarning elastiklik modullari 3.1- jadval Agarda elastiklik moduli ma’lum bo‘lsa u holda o‘zgarmas bo‘ylama kuch N ta’siridagi sterjen bo‘laklarining absolyut cho‘zilishini quyidagicha aniqlash mumkin: (3.6) EF – sterjen ko‘ndalang kesimining cho‘zilish va siqilishdagi bikrligi deyiladi. Og‘ma to‘g‘ri chiziq bilano‘qi orasidagi burchakning tangensi elastiklik moduliga to‘g‘ri proporsional:    E   3.5 -rasm .

4. Ko’ndalang deformatsiyalari.Puasson koeffisenti. Sterjen bo‘ylama deformatsiyalanganda, uning ko‘ndalang kesim o‘lchamlarining o‘zgarishi ro‘y beradi. Cho‘zuvchi kuch ta’sir etsa, sterjen uzunligi ortadi ko‘ndalang kesim o‘lchamlari qisqaradi. Siqilishda teskarisi ro‘y beradi, ya’ni uzunligi qisqaradi ko‘ndalang kesim o‘lchamlari esa ortadi. Cho‘zilish va siqilishda sterjen ko‘ndalang kesim o‘lchamlarining o‘zgarishi ko‘ndalang deformatsiya deb ataladi. Absolyut ko‘ndalang deformatsiyaning dastlabki o‘lchamga nisbati nisbiy ko‘ndalang deformatsiya deb ataladi. Nisbiy ko‘ndalang deformatsiya tegishli nisbiy bo‘ylama deformatsiyaga to‘g‘ri proporsional va ishorasi bo‘yicha teskari: 1 а а a    , ! a a    , !     . '    

yoki Sterjen cho‘zilganda uning hajmi o‘zgarmasligini e’tiborga olib yuqoridagi tenglikdan: Demak bundan ko‘rinadiki, Puasson koeffitsienti nazariy jihatdan 0 dan 0,5 gacha o‘zgarardi. Turli materiallar uchun Puasson koeffitsienti va elastiklik moduli qiymatlari tajriba yo‘li bilan aniqlanadi.   1   1  1   1  1 1 ) a )b 3.6 -rasm . ) 2 1( 1 1 ) 2 1( 1 !              V V V V V ). 2 1(      Е V V 0 ) 2 1(    12   5, 0  

Asosiy adabiyotlar: 1. Ўразбоев М.Т. Материаллар қаршилиги./–Тошкент, «Ўқитувчи», 1979 – 510 б 2. Беляев Н.С. Сопротивление материалов.-Москва: Наука, 1976 3. Nabiev А. Materiallar qarshiligi./ – Тошкент, «Yаngi asr avlodi», 2008 – 379 b. 4. Mirsaidov М.М. va boshqalar. Materiallar qarshiligi.// – Тошент, «Fan va texnologiya», 2010 – 412 b. 5. Qo‘ldashev A.T. Siqilgan sterjenlarni ustuvorlikka hisoblash. (o‘quv qo‘llanma), // «Samarkand», 2014 -208 b. 6. Качурин В.К. Материаллар қаршилигидан масалалар тўплами./– Тошкент, «Ўзбекистон», 1993–336 б. Qoʻshimcha adabiyotlar: 7. Ўрозбоев М.Т. Материаллар қаршилиги I ва II қисм.-Тошкент: Ўрта ва олий мактаб, 1960 8. Дарков А.В., Шпиро Г.С. Сопротивление материалов./ – Москва, «Высшая школа», 1989 – 624 с 9. Шодмонова З.С., Рахмонов Б.Қ. Материаллар қаршилигидан мисол ва масалалар.// Ўқув қўлланма. – Тошент, 2011 – 160 б 10. Маткаримов П.Х. Материаллар қаршилиги.// – Тошент, «Ўқитувчи», 2004– 184 б. 11. Корабоев Б. Материаллар каршилиги. Олий техника ўқув юртлари учун дарслик. - Тошкент: Фан ва технологияси, 2007. - 192 б. 12. K. Ismayilov, S.K.Toshev va b. / Materiallar qarshiligi/ Toshkent “MASHHUR-PRESS” 2019 y – 320 bet Axborot manbalari (saytlar): 13. www.gov.uz – Oʻzbekiston Respublikasi xukumat portali. 14. http://www.edu.ru – ta’lim sayti. 15. http://www.edu.uz – ta’lim sayti. 16. http://www.ziyonet.uz - adabiyotlarning elektron variantlari 17. http://www.intuit.ru – masofaviy ta’lim sayti.

O'xshashlar

Juft kuchlar nazariyasi

Statika. Statikaning tushunchalari. Kuchlar sistemasi

Tekislikda joylashgan ixtiyoriy kuchlar sistemasining muvozanati

Fazoda joylashgan kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanati

Butun olam tortishish qonuni. Tabiatdagi fundamental kuchlar