Tushunish va tushuntirish - Falsafa - Slaydlar

Tushunish va tushuntirish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

878.1103515625 KB

Ko'chirib olish

Tushunish va tushuntirish Reja: 1. Izohlash va tushuntirish bilishning turli darajalari sifatida. 2. Falsafadagi tushunish muammosi fan taraqqiyotining zaruriy sharti sifatida 3. Tushunish tushunmaslikni bartaraf qiluvchi jarayon sifatida.

Tushunish va uning bilish bilan o’zaro nisbati Tushunish va uning bilish (va tushuntirish) bilan o’zaro nisbati muammosi ko’pdan beri muhokama qilinadi. U bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan va ko’p jihatdan bahslidir. Masalan, Diltey tushunishni matn muallifining ma'naviy dunyosiga kirish sifatida tavsiflagan bo’lsa, Xaydegger uchun tushunish insonning borliqqa o’ziga xos munosabati, insonning dunyoda mavjud bo’lish usulidir. Gadamer fikriga ko’ra, o’tmish madaniyatini tushunish talqin qiluvchining o’zini tushunishi bilan uzviydir. Shu sababli tushunish predmetini muallif matnga joylagan ma'no emas, balki mazkur matn orqali anglab yetilishi lozim bo’lgan moddiy mazmun («ishning mohiyati») tashkil etadi.

Hozirgi adabiyotlarda tushunish turlari, tiplari va darajalarining har xil tasniflari mavjud. Masalan, G.I.Ruzavin tushunishning uch asosiy turini farqlaydi : A) Dialogda til vositasida aloqa qilish jarayonida yuzaga keladigan tushunish. Tushunish yo tushunmaslik natijasi bu yerda suhbatdoshlar o’z so’zlariga qanday ma’no yuklashiga bog’liq. V) Matnlarni, badiiy adabiyot va san’at asarlarini, shuningdek odamlarning turli vaziyatlardagi qilmishlari va harakatlarini talqin qilish bilan bog’liq tushunish. Bu yerda ma’noni intuitiv tushunishning o’zi yetarli bo’lmaydi. Bu tushunishning birinchi darajasi.B) Bir tildan boshqa tilga tarjima qilish bilan bog’liq tushunish. Bu yerda o’zga tilda ifodalangan ma’noni ona tili so’zlari va gaplari yordamida ifoda etish va saqlash nazarda tutiladi.

Tushunish to’g’risida so’z yuritganda, yana ikki muhim jihatga e’tiborni qaratish kerak: 1. Germenevtik doira tamoyili tushunishning muhim jihati hisoblanadi . U tushunishning siklik xususiyatini aks ettiradi. Mazkur tamoyil tushunish va tushuntirishni bog’laydi: nimanidir tushunish uchun uni tushuntirish kerak va aksincha. Mazkur o’zaro aloqa butun bilan qismning doirasi sifatida ifoda etiladi: butunni tushunish uchun uning alohida qismlarini tushunish kerak, alohida qismlarni tushunish uchun esa butunning ma’nosi haqida tasavvurga ega bo’lish lozim. Masalan, so’z – gapning qismi, gap – matnning qismi, matn – madaniyat unsuri va x.k. 2. Germenevtik doira – «olmaxon g’ildiragi» emas, zero, unda tafakkur qismlardan avvalgi butunga emas, balki o’z qismlarining bilimi bilan boyigan butunga, ya'ni boshqa butunga qaytadi. Germenevtik doira dialektik xususiyatga ega: unda to’liq va chuqur tushunishdan yanada to’liqroq va chuqurroq tushunishga tomon harakat sodir bo’ladi, mazkur harakat jarayonida tushunishning yanada keng ufqlari namoyon bo’ladi.

Shunday qilib, tushunish - muayyan hodisaning ma’nosini, uning dunyodagi o’rnini, yaxlit bir butun tizimdagi funksiyalarini tushunib yetish demak. U borliqning ma’nolarini teran anglab yetishga ko’maklashadi. Ma'no . Tushunish inson faoliyatining ma'nolarini tushunish va ma'no hosil qilish tarzida kelishi mumkin. Tushunish boshqa odamning «ma'nolar olami»ga kirib borish, uning fikrlari va o’y-kechinmalarini tushunib yetish va ularni talqin qilish bilan bog’liq. Tushunish – ma'noni qidirish demak, zero, faqat ma’noli narsanigina tushunish mumkin.

 Tushunish ning ishtirokisiz muomalani davom ettirish, harakatlarni muvofiqlashtirish, anglanilgan xatti-harakatni amalga oshirish va ta’sir o’tkazishning imkoni yo’q. Tushunish keng ko’lamdagi fanlar (psixologiya, filologiya, filosofiya, sotsiologiya, tarix) tomonidan tadqiq etiladi. Tushunish muammosi bilan maxsus shug’ullanadigan germenevtika fani mavjud.  Tushunish ning o’ziga xos alohida xususiyati shundan iboratki, inson o’zi tahlil qilayotgan narsa va hodisalarning ichki murakkab aloqalari, bog’lanishlarini aniq sezadi. Oldin mexanik ravishda o’zlashtirilgan, hatto ma’nosi anglanilmagan ma’lumotlar, sababiy bog’liqliklar tushunish tufayli mantiqan muayyan tartibga, bir xil mantiqiy tizimga keltirilishi mumkin. Masalan, matematik nazariyani dalillash, formulalarni, tabiatshunoslik bilimlarini tushunish xuddi shu tariqa kechadi.

Simvol (yunon. – ramz, shartli belgi) – bu: 1) fanda (mantiq, matematika va b.) belgi; 2) san'atda – ilohiy obrazning uni anglash, ifodalash yoki muayyan badiiy obraz nuqtai nazaridan tavsifi. Simvolning ma'nosi faqat odamlar muloqoti doirasida amalda mavjud bo’ladi. U qancha serma’no bo’lsa, shuncha boy mazmun kasb etadi. Simvol strukturasining o’zi ayrim hodisa orqali dunyoning yaxlit obrazini tavsiflashga qaratilgandir. Simvol – moddiy narsalar va jarayonlarning belgi yoki obraz tarzida ifodalangan ideal mazmuni. Simvolning mohiyatini formal mantiq doirasida aniq ta’riflash mumkin emas. U idrok etuvchi sub'ektning faoliyatiga mo’ljallangan serma'no tizimdir. Simvolik faoliyat inson ongiga xos.

Dialog ijtimoiy bilishda (suhbat, so’zlashuv) muhim rol o’ynaydi. Ma’lumki, dialog qadim zamonlardayoq muammolarni dialektika yordamida bayon etish uchun foydalaniluvchi adabiy shakl sifatida mashhur bo’lgan (Suqrot va Platon uni oliy shakl darajasiga ko’targan). Yunonchadan tarjimada dialog ikki yoki bir necha shaxs o’rtasidagi suhbat, ular o’rtasidagi yozma tarzda qayd etilishi mumkin bo’lgan og’zaki muloqot shakli degan ma’noni anglatadi. Dialog murakkab, rang- barang mazmunga boy va tushunish bilan uzviy bog’liq o’zaro aloqa shaklidir. Dialogda insonning ikki tabiiy intilishi: aytish va o’zini eshitishlariga erishish, shuningdek tushunish va tushunilishga intilish ro’yobga chiqadi.

Tushuntirish. Tushunish bilan bir qatorda, – tushuntirish ham mavjud. Tushuntirishning bosh maqsadi – o’rganilayotgan predmetning mohiyatini, rivojlanish sabablari, shartlari va manbalarini, harakat mexanizmlarini aniqlashdan iborat. Tushuntirish odatda tavsiflash bilan chambarchas bog’liq va ilmiy bashoratning negizini tashkil etadi. Shuning uchun ham tushuntirish deganda umumiy tarzda muayyan hodisani umumlashtirishni tushunish mumkin. Tushuntirish ob’ektning mohiyatini ochib berish bilan birga, tushuntirishni asoslashda foydalanilgan bilimlarga aniqlik kiritish va ularni rivojlantirishga ham ko’maklashadi. Tushuntirish va tushunishning o’zaro nisbati . Tushunish va tushuntirish bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Ammo tushunish tushuntirishni, ya'ni o’rganilayotgan hodisani qonunga va sababga bog’lashni nazarda tutmasligini unutmaslik kerak. Bundan tashqari, tushunishni tushuntirishga qarama-qarshi qo’yish, shuningdek inson bilish faoliyatining har qanday sohasida faoliyat ko’rsatuvchi va bir-birini to’ldiruvchi bu ikki tadqiqotlarni bir-biridan ajratish mumkin emas.

Adabiyot: 1. Karimov I.A. Asarlar to’plami. 1-18 jildlar. T. O’zbekiston. 1996-2011 2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat, 2008. -176. 3. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. – Toshkent: O’zbekiston, 2009. 4. Karimov I.A. Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini ta’minlash - bizning oliy maqsadimiz. T.17. – Toshkent: O’zbekiston, 2009. 5. Karimov I.A. Hamkorlik, taraqqiyot va xavfsizlikni ta’minlash yo’lidan Xalq so’zi. – 2010 yil 22 sentabr.

O'xshashlar

Falsafada inter ijtimoiy muammolarni tushuntirish

Fan falsafasi va metodologiyasi

Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati

Ilk o’rta asrlarda g'arb falsafasi rivojlanishi

R.J. Kollingvud tarix falsafasi