Ilk o’rta asrlarda g'arb falsafasi rivojlanishi - Falsafa - Slaydlar

Ilk o’rta asrlarda g'arb falsafasi rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

11.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

258.6875 KB

Ko'chirib olish

Ilk o’rta asrlarda g’arb falsafasi rivojlanishi

Kirish Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishi xristian dini ilohiyotining klassik yunon falsafasi bilan sintezi bilan xarakterlanadi. Bu davrda faylasuflar Xudoning tabiati, iymon va aql o‘rtasidagi munosabat, ruhning mavjudligi kabi mavzularga e’tibor qaratdilar. Bu davrda oʻsha davrning falsafiy va diniy anʼanalariga salmoqli hissa qoʻshgan Avgustin Gippo va Boetiy kabi nufuzli mutafakkirlar paydo boʻldi.1 2 3

Xristianlikning G'arb falsafasiga ta'siri Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasining rivojlanishiga xristianlik sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Bu davrda gʻarb falsafiy tafakkurining shakllanishida nasroniylik hal qiluvchi rol oʻynadi. Xristianlik falsafaga, jumladan, ilohiy mavjudotning mavjudligi va axloqiy qadriyatlarning ahamiyatiga chuqur ta'sir ko'rsatadigan yangi g'oyalar va tushunchalarni kiritdi. Avgustin Gippolik va Foma Akvinskiy kabi nasroniy ilohiyotshunoslari nasroniylik eʼtiqodlarini klassik falsafa bilan birlashtirgan falsafiy nazariyalarning rivojlanishiga hissa qoʻshdilar.

Ilk o'rta asrlarning asosiy faylasuflari Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasiga avliyo Avgustin, Boethius, Jon Scotus Eriugena kabi asosiy faylasuflarning asarlari katta taʼsir koʻrsatdi. Xristian dinshunosi va faylasufi Avliyo Avgustin iroda erkinligi, yovuzlik va Xudoning tabiati kabi mavzulardagi asarlari orqali Gʻarb falsafiy tafakkurini shakllantirishda hal qiluvchi rol oʻynadi. Rim faylasufi Boetsiy Arastu asarlarini tarjima qilish va sharhlash orqali Gʻarb falsafasi rivojiga oʻz hissasini qoʻshdi va shu orqali ularni oʻrta asr olimlari uchun ochiq qildi.

Monastizmning falsafiy taraqqiyotdagi o‘rni Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishiga monastizm katta taʼsir koʻrsatdi. Monastizm falsafiy bilimlarni saqlash va etkazishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Monastir jamoalari olimlarga o'qish va intellektual faoliyat bilan shug'ullanish uchun joy taqdim etdi. Rohiblarning tafakkur va ta'limga bo'lgan sadoqati falsafiy g'oyalarning rivojlanishiga turtki bo'ldi. Rohiblar o'zlarining asarlari va ta'limotlari orqali o'sha davrning falsafiy nutqiga hissa qo'shdilar va ilk o'rta asrlarning intellektual manzarasini shakllantirishga yordam berdilar.

O'rta asr falsafasida dialektikaning qo'llanilishi Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasining rivojlanishini o'rta asr falsafasida dialektikadan foydalanish bilan tavsiflash mumkin. Ushbu falsafiy yondashuv qarama-qarshi qarashlarni tekshirish va qarama-qarshi fikrlarni sintez qilishni o'z ichiga oladi. O'rta asr falsafasida dialektika hal qiluvchi rol o'ynadi, chunki faylasuflar qarama-qarshi e'tiqodlarni yarashtirishga va voqelik mohiyatini tushunishga harakat qilishdi. Ushbu tadqiqot usuli olimlarga munozaraga kirishish va yangi tushuncha va tushunchalarni ishlab chiqish imkonini berdi. O'rta asr falsafasida dialektikadan foydalanish ilohiyot, metafizika va etika kabi sohalarda sezilarli o'zgarishlarga olib keldi. Foma Akvinskiy kabi faylasuflar dialektikadan murakkab teologik tushunchalarni tahlil qilish va tushuntirish uchun foydalanganlar, diniy ta'limotni chuqurroq tushunishga hissa qo'shganlar.

G'arbiy Rim imperiyasining qulashining ta'siri Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishiga Gʻarbiy Rim imperiyasining qulashi katta taʼsir koʻrsatdi. Ushbu imperiyaning qulashi intellektual faoliyatning sezilarli darajada pasayishiga va bilim va resurslardan foydalanishning yo'qolishiga olib keldi. Ko'pgina qadimiy matnlar yo'qolgan yoki yo'q qilingan, ta'lim va savodxonlikning umumiy pasayishi kuzatilgan.1 2 3

Qadimgi yunoncha matnlarning saqlanishi Qadimgi yunon matnlarini saqlab qolishda ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishi hal qiluvchi rol oʻynadi. Bu davrda ko‘plab olimlar o‘zlarini qadimgi yunon faylasuflari asarlarini tarjima qilish va ko‘chirib olish, ularning bilim va hikmatlarini yo‘qotmasliklarini ta’minlashga bag‘ishladilar. Bu saqlanib qolgan matnlar asrlar davomida G'arb falsafasiga ta'sir qilib, shakllantiraveradi.

Nominalizm va realizm tushunchasi Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasi sezilarli rivojlanishlarni boshdan kechirdi. Bu davrda paydo boʻlgan asosiy tushunchalardan biri nominalizm va realizm oʻrtasidagi bahs edi. Nominalizm tushunchalar va sifatlar kabi universallar faqat ism yoki soʻz sifatida mavjud, deb taʼkidlagan boʻlsa, realizm universallar alohida obʼyektlardan tashqarida ham real mavjudlik borligini taʼkidlagan.

Xudoning tabiati haqida munozara Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasi Xudoning tabiati haqidagi bahslarga e'tibor qaratdi. Olimlar va ilohiyotchilar Xudo ilohiy yoki inson ekanligi haqida qizg'in munozaralar olib borishdi. Bu munozara o'sha davrda G'arb falsafasi rivojlanishining hal qiluvchi jihati edi. U Xudoning tabiatini tushunish va talqin qilishni, odamlar va ilohiy o'rtasidagi munosabatlarni shakllantirishda muhim rol o'ynadi. Ilk o'rta asrlarda Xudoning tabiati bilan bog'liq munozaralar keyingi asrlarda falsafiy izlanishlar va teologik rivojlanish uchun asos yaratdi.

Sxolastikaning kuchayishi Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishi diniy haqiqatlarni oʻrganishda aqldan foydalanishga urgʻu beradigan falsafiy va teologik tizim boʻlgan sxolastikaning paydo boʻlishini koʻrsatdi. Sxolastika o'sha davrning intellektual muammolariga javob sifatida paydo bo'lib, xristian ilohiyotini qadimgi faylasuflarning, xususan, Aristotelning qayta kashf etilgan asarlari bilan uyg'unlashtirishga intildi. Foma Akvinskiy kabi sxolastik faylasuflar e'tiqod va aqlni uyg'unlashtirishga intilib, ikkalasi ham haqiqat manbalari ekanligini va ularni sinchkovlik bilan tahlil qilish va mantiqiy dalillar bilan yarashtirish mumkinligini ta'kidladilar.

Aristotel falsafasining integratsiyalashuvi Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishi Aristotel falsafasining integratsiyalashuvini koʻrsatdi. Bu integratsiya Foma Akvinskiy kabi olimlarning sa'y-harakatlari bilan sodir bo'ldi. Aristotel falsafasi aql va mantiqiy tahlilga urg‘u berib, tabiat olami va inson xatti-harakatlarini tushunish uchun asos yaratdi. Aristotel falsafasining ilk Gʻarb falsafasiga bunday integratsiyalashuvi falsafa va fanning keyingi koʻplab rivojlanishi uchun zamin yaratdi.1 2 3

Gippo Avgustinining ta'siri Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasining rivojlanishiga Gippolik Avgustin katta ta'sir ko'rsatdi. Avgustin Gipponing g'oyalari va yozuvlari bu davrning intellektual manzarasini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Uning asarlari inson tabiati, bilim, iymon va aql o‘rtasidagi munosabat kabi mavzularni o‘rgangan.

Falsafiy maktablarning rivojlanishi Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasida koʻplab falsafiy maktablar paydo boʻldi. Bu maktablar ham yunon, ham nasroniy tafakkurining ta'siri ostida ikki an'anani birlashtirgan. Bu davrdagi asosiy shaxslarga Avliyo Avgustin, Boethius va Jon Scotus Eriugena kiradi.

Imon va aql o'rtasidagi ziddiyat Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasi e'tiqod va aql o'rtasidagi keskinlikni ko'rdi. Avgustin kabi faylasuflar nasroniylik ta’limotini falsafiy g‘oyalar bilan uyg‘unlashtirishga harakat qildilar. Bu davr keyingi falsafiy taraqqiyotga asos soldi va ilohiyotga chuqur ta'sir ko'rsatdi.

Universitetlarning falsafiy nutqdagi o‘rni Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasining rivojlanishiga universitetlarning roli katta ta'sir ko'rsatdi. Bu davrda universitetlar intellektual nutq va falsafiy munozara markazlariga aylandi. Ushbu universitetlarda talabalar va olimlar jiddiy o'rganish va muhokama qilish bilan shug'ullanib, falsafada yangi g'oyalar va ishlanmalarga olib keldi.

Tasavvufning paydo bo'lishi Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasining rivojlanishi falsafiy fikrning muhim yo'nalishi sifatida tasavvufning paydo bo'lishini ko'rdi. Bu davrda tasavvuf dunyo sirlarini o‘rganish va tushunish usuli sifatida tobora ommalashib bordi. Tasavvufchilar ibodat, meditatsiya va tafakkur orqali ilohiy bilan bog'lanishga intildilar, ko'pincha vahiy va vahiylarni boshdan kechirdilar.1 2 3

Islom falsafasining ta’siri Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishiga islom falsafasi katta taʼsir koʻrsatdi. Bu davrda Gʻarb va islom faylasuflari oʻrtasida yaqin aloqalar vujudga keldi, bu fikr almashish va islom falsafiy tushunchalarini Gʻarb tafakkuriga singdirishga olib keldi. Bu G'arb falsafasining rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi va kelajakdagi falsafiy yutuqlar uchun asos yaratdi.

Insonparvarlik tomon bosqichma-bosqich o'tish Ilk oʻrta asrlarda Gʻarb falsafasining rivojlanishi gumanizmga bosqichma-bosqich oʻtish bilan ajralib turdi. Bu davrda olimlar shaxs va inson tajribasi va aqlining ahamiyatiga koʻproq eʼtibor bera boshladilar. Ilk oʻrta asrlardagi sof diniy- teologik gʻoyalardan bu oʻtish Uygʻonish va Maʼrifat davriga asos soldi.

Uyg'onish davrining falsafaga ta'siri Ilk o'rta asrlarda G'arb falsafasining rivojlanishiga Uyg'onish davri ko'p jihatdan kuchli ta'sir ko'rsatdi. Bu davrda qadimgi Yunoniston va Rim kabi klassik matnlarni oʻrganishga qiziqish yana kuchaydi. Bu falsafiy g‘oyalarning qayta tiklanishiga va avvalgi falsafiy asarlarning qayta ko‘rib chiqilishiga olib keldi.

Xulosa Xulosa qilib aytish mumkinki, ilk o‘rta asrlarda G‘arb falsafasining rivojlanishi klassik falsafa va xristian ilohiyotining sintezi bilan xarakterlanadi. Bu davrda faylasuflar qadimgi yunon va rim mutafakkirlarining taʼlimotlarini xristianlik eʼtiqodi va taʼlimotlari bilan uygʻunlashtirishga harakat qildilar. Bu davrda ilohiyot va falsafiy tushunchalarni tadqiq qilish va tushunish uchun aqldan foydalanishni ta'kidlagan sxolastika ham paydo bo'ldi.

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Zardushtiylik falsafasi

Borliq falsafasi

Ingliz falsafasi

Global muammolar falsafasi

Tabiat falsafasi 2