Nikoh, оila, va davlatning axloqiy asoslari - Falsafa - Slaydlar

Nikoh, оila, va davlatning axloqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20.0224609375 KB

Ko'chirib olish

Nikoh, о ila, va davlatning axloqiy asoslari Reja: 1. Nikoh – eng qadimgi axloqiy munosabat shakli sifatida. 2 . Oilaning turlari va uning funktsiyalari. 3. Oila – ma‘naviy – ijtimoiy muhit sifatida. 4. Davlatning oila tinchligi va barqarorliginin ta’minlashdagi o’rni.

Nikoh – eng qadimgi axloqiy munosabat shakli sifatida. Nikoh va muhabbat nima? Nikoh er-xotinning yuridik (huquqiy) ravishda rasmiylashtirilgan oilaviy ittifoqidir. Nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish (FXDYo) bo’limida tuziladi va rasmiylashtiriladi. Nikoh oilaning huquqiy asosidir. O’zbekiston Respublikastining «Oila» kodeksining 14-moddasida: «Nikoh tuzish ixtiyoriydir. Nikoh tuzish uchun bo’lajak er-xotin o’z roziligini erkin ifoda etish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. nikoh tuzishga majbur qilish takiklanadi», - deb ko’rsatilgan. Demak, nikoh tuzishning shartlaridan eng muhimi nikohga kiruvchilarning o’zaro roziligi va ularning nikoh yoshiga yetganliklaridir. Nikoh yosh erkaqlar uchun o’n sakkiz yosh, ayollar uchun o’n yetti yosh qilib belgilangan. Bu nikoh tuzilishning huquqiy tomoni bo’lsa, nikoh muhabbat bilan bog’liq bo’lib, u axloqiy tomonini ifodalaydi. Nikoh tuzishdan avval ikki yosh orasida gox ochiq sevgi – muntazam uchrashuvlar, axdu paymonlar qilish yoki orqavorotdan bir-birin yoktirish hollari bo’lishi mumkin. Har ikkala holda ham rozilik o’zgarmas shart hisoblanadi. Nikoh oilaning huquqiy asosidir. Sevgi va muhabbat muqaddas tuyg’u. U kishini yomon yo’lga boshlamaydi. Aksincha, unga sabr-qanoat, mustahkam iroda, baland ruh xadya etadi. Muhabbatning ma‘lum ma‘noda salobatli, ko’proq yashirin tarzda namoyon bo’ladi. Muhabbat ham parvarishga muxtoj. Nikoh o’z mohiyatiga ko’ra axloqiy hodisa bo’lib, unda extiroslar axloqka buysundiriladi. Haqiqiy oila bo’lish uchun sevgi-muhabbatdan tashqari , kizikish va manfaatlar birligi, harakterining to’g’ri kelishi aqliy kamolot, oila oldidagi mas‘uliyatini tushunish, kelajak avlod oldidagi mas‘uliyatni tushunish, burchni his etish kabi tomonlar e‘tiborga olinishi kerak. Agar oila a‘zolari bir-biriga mehr kuyib, o’zaro mehribon va yaxshi muomilali bo’lsalar, bir-birlarini yaxshi tushunsalar va uzlarini tuta bilsalar oila tobora mustahkamlanib boradi. Muhabbatda ikki tomon ishtiroq qiladi. Shunday qilib uchinchi yangi hayot – yangi avlod bunyodga keladi. Buning zaminida ijtimoiy manfaat yotadi. Oilaning asosi bo’lmish nikoh – ezgu maqsadga yo’naltirilgan, zimmasiga zurriyot qoldirishdek yuksak mas‘uliyat yuklangan sevgi, sevishning ijtimoiy ko’rinishidir. Sevgi – muhabbat faqat erkinlikda namoyon bo’ladi. Demak, nikoh ma‘lum ma‘noda, an‘analar, urf-odatlar va e‘tiqodlarga moslashtirilgan sevgining yashash sharti hisoblanadi. Nikoh zaruriyatga aylantirilgan erkinlikdir. Oila va nikoh muammosi hamma davrlarda ham dolzarb muammo bo’lib kelgan. Chunki, insonning hayoti va

turmushida, bola tarbiyasida oilaning o’rni kattadir. Oilada eng asosiy narsa – bir-birini tushunish, qadrlash va e‘zozlashdir. Oilada ikki yorti bir butun bo’ladi, muhabbat, nikoh iplarini yanada mustahkamalaydigan, axloqiy mas‘uliyatni oshiradigan hissiyot shakllanadi va rivojlanadi. Oilada muhabbat va do’stlik rishtalari mustahkamlanib boradi, bola va uning tarbiyasiga bo’lgan ehtiyoj kun sayin orta boradi. «Bola tugilgan kundan boshlab, - deb ta‘kidladi yurtboshimiz I.A.Karimov, - oila muhitida yashaydi. Oilaga xos an‘analar, qadriyatlar, urf-odatlar bola zuvalasini shakllantiradi. Eng muhimi farzandlar oilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talablarini anglaydi va his etadi». SHunday ekan, asosiy e‘tiborni oila va nikoh tushunchasiga qaratish kerak. Oila jamiyatimiz asosiy bugini bo’lib, jamiyat va davlatning muxofazasida bo’ladi. Har bir jamiyat a‘zosi, bo’lajak fuqaroning tarbiyasi oiladan boshlanadi. Oila o’zida uch jihatni qamrab oladi: nikoh, oilaviy mulk va bolalar tarbiyasi. O’zbekiston Respublikasining 1998 yili 30 aprelda qabul qilingan «Oila» Kodeksida oila va nikohning mazmuni va mohiyati atroflicha tushuntirilgan. «Oila» Kodeksi 8 bo’lim, 238 moddadan iborat. Keyingi paytlarda nikoh bilan muhabbatning o’zaro chiqishmasligi haqida Garb mutafakkirlari tez-tez yozadigan bo’lib kolishdi. Masalan, Erik Fromm indo’strial jamiyatda kamdan- kam uchraydigan hodisa ekanligi, nikohning asosida boshqa moliyaviy, siyosiy, iqtisodiy sabablar yotishini ta‘kidlaydi. Umuman olganda muhabbat ham parvarishga muxtoj bo’ladi. O’zbekiston Respublikasinng «Oila» Kodeksining II-bo’lim, V-bob, 23-36 - moddalarida er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari ko’rsatilgan. Haqiqatdan ham oilaning muhim jihatlaridan biri hisoblanadi. Nikoh oilaning botiniy ko’rinishi bo’lsa, oilaviy mulk uning tashqi ko’rinishidir. Oilaning mavjud bo’lishi uchun ishlab topilgan mablag ham zarur. Busiz oila a‘zolarini bokib bo’lmaydi. Ishlab topilgan mablag axloqiy tabiatga ega bo’ladi, oila boshligi oila a‘zolarini halol yedirib ichirish, kiydirish lozim. Oilani odatda erkak kishi boshqaradi. Oilada bolaning ahamiyat i nihoyatda katta. Ota bolada o’z jufti halolini, ona esa sevimli erini ko’radi. Bola – oilani tutib turuvchi jonli muhabbat. Ayrim sabablarga ko’ra oila buzilishi, nikoh bekor qilinishi mumkin. 2. Oilaning turlari va uning funktsiyalari .Har bir jamiyatning taraqqiyot bosqichida o’ziga xos xo’jalik tizimi va uning dinamikasi,kishilarning ijtimoiy faoliyati, turmush tarzi,turli demografik belgilari,ularning jamiyatda tutgan o’rni, ta’minot tizimi mavjud bo’ladi.Shunga ko’ra oila tuzilishi ,uning o’ziga xos turlari ham

mavjuddir.Oilaviy munosabatlar umumiy tarsda qaralganda,er-xotin munosabati va ota- onalik-farzandlik munosabatlaridan iborat.Oilaning ijtimoiy tuzilishi esa oila turlarini (ishchi, ziyoli, aralash, milliy va baynalminal) bifodalab, oilaviy munosabatlarning sifatini aks ettiradi. To’liqligiga ko’ra : to’liq, noto’liq va qayta tuzilgan nikoh ; Bo’g’inlar soniga ko’ra : patriarxal,nuklear(ota-ona va bolalardan iborat) va mezal’yans; Shuningdek, demografik to’liqligiga ko’ra : to’liq, noto’liq va qayta tuzilgan nikoh. Zamonaviy oilalarga xos 1-xususiyat nikohsiz erkin yashashning kehg tarqalishi. 2-xususiyat ulaning nuklearligidir. (nuklear-lotincha so’zdan olingan bo’lib,lug’aviyma’nosi ”yadro”ma’nosini bildirib, er-xotin va bolalardan iborat. 3-xususiyat mezal’yanslrning oshishidir.(”mezal’yans”-franstuzcha so’z bo’lib,er- xotinning ijtimoiy, madaniy,ma’naviy va iqtisodiy mavqelari orasida katta tafovut bo’lgan oilalar tushuniladi.)Masalan,shaharliklar bilan qishloqlikla,ziyolilar bilan ishchilar yoki turli millat kishilari orasidagi nikohlarni tushunish mumkin. Turli oilalardagi munosabatning farq qilinishiga qarab ularning shakllarinin demokratik, avtoritar, liberal, anormal toifalarga bo’lish mumkin. Oilaning asosiy funksiyalari quyidagilar :iqtisodiy, reproduktiv, tarbiyaviy, kommunikativ, regulyativ, felitsiologik, relaksatsiya,rekreativ. 3. Oila – ma‘naviy – ijtimoiy muhit sifatida. Oila va nikoh dialektik aloqada bo’lib, ijtimoiy hayotda muhim rol o’ynaydi. Oila jamiyatning negizi bo’lib, oiladagi sog’lom muhit-sog’lom mafkurani shakllantirish manbaidir. Oila dastlabki axloq maskanidir, oila yigindisi fuqarolik jamiyatini, millatni tashkil etadi. Fuqarolik jamiyati mohiyatan jamiyat bilan davlat o’rtasidagi darajadir. Uning taraqqiyoti davlat taraqqiyotidan keyinroq ruy beradi. biroq, u davlatni taqazo etadi. Fuqarolik jamiyati tizimli boshqaruv orqali faoliyat yuritadi. Fuqarolik jamiyati uchun fuqarolar huquqi inobatga olinadi. Fuqarolar jamiyatida har bir odam boshqalar bilan o’zaro munosabatda bo’lmasdan turib, o’z maqsadiga tulik erisha olmaydi, boshqalar uning maqsadga yetishish yo’lidagi vositadir. Mehnat vositasi tufayli yuqori fuqarolik jamiyati kishilari o’z talab va ehtiyojlarini kondiradi. Fuqarolik jamiyati turli tabaqalardan tashkil topadi. Ular o’rtasida tabaqaviy yoki sinfiy ziddiyatlar bo’lishi mumkin emas. U davlat naozratida bo’ladi.

Ularning vazifalari va burchlari, mas‘uliyatli tomonlari «Oila» kodeksida aks ettirilgan. Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning axloqiy asoslarida axloqiy madaniyat, kasbiy odob, shuningdek axloqiy tarbiya muhim rol o’ynaydi. Fuqarolik jamiyatida inson manfaati birinchi o’rinda turadi. Fuqarolik jamiyatining yashash sharti erkinlik bo’lib, bu jarayon Konstitutsiya orqali rasmiylashtiriladi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 29- moddasida «Har kim fikrlash, so’z, e‘tiqod erkinligi huquqiga ega», - deb yozilgan. Mamlakatimizda hozir erkin, demoqratik, fuqarolik jamiyatini tuzishga kirishildi. Bu jamiyat ma‘lum ma‘noda garbliklar tasavvuridagi fuqarolik jamiyatidan farq qiladi. Garbda asosiy e‘tibor huquqiy yo’nalishning ustuvorligiga qaratilsa, O’zbekiston Respublikasida axloqiy-ma‘naviy yo’nalishning ustuvorligiga qaratiladi. Bizda fuqarolik jamiyati ko’rishni ma‘lum ma‘noda tezlashtiradigan, Garb mintaletitiga xos bulmagan maxallalar bor. O’zbek maxallalari tom ma‘noda axloqiy tarbiyaning maskanidir. Maxalla o’z-o’zini boshqarish tuzilmasi sifatida oilada fuqarolik jamiyatiga utish uchun axloqiy ko’prik bo’lib xizmat qiladi. 4. Oila va fuqarolik jamiyatidan davlat shakllanadi. Davlat ijtimoiy taraqqiyotnig muayyan davrida zaruriyatdan tasodifiyat asosida vujudga kelgan ijtimoiy hodisadir. Davlatning asosini siyosiy tizim tashkil etadi. Davlat turli – tuman boshqaruv va tashkiliy institutlardan shakllanadi. Politika (siyosat) yunoncha so’z bo’lib, davlat degan ma‘noni anglatadi. Siyosat tushunchasi millatlar, xalqlar va elatlar, ijtimoiy guruhlar, sinflarning davlatga bo’lgan munosabati orqali ifodalangan. Davlat bu ijtimoiy guruhlar orasidagi o’zaro munosabatlarni tartibga solib turuvchi kuch sifatida faoliyat ko’rsatadi. Har bir davlatning ichki va tashqi siyosati bo’ladi. Davlatning muhim axloqiy vazifalaridan biri tarbiyadir. Davlat tomonidan maktabgacha bo’lgan tashkilotlarda, maktablarda va oliy ukuv yurtlarida ta‘lim bilan kushib olib boriladigan tarbiya alohida ahamiyat ga ega. Davlatning mavjud bo’lish sharti, eng avvalo, uning suverenitetida. Bunda xalq tashqi olamga nisbatan mustaqil bo’ladi va o’z davlatini shu mustaqil asosda tuzadi. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng o’z davlatini qadimiy davlatchilikning eng yaxshi an‘analari bilan birga zamonaviy demoqratik asosda ko’rishga kirishdi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining birinchi bo’lim, I - bobida davlat suvereniteti haqida fikr yuritilgan:

1-modda. O’zbekiston – suveren demoqratik respublika. Davlatning «O’zbekiston Respublikasi» va «O’zbekiston» degan nomlari bir ma‘noni anglatadi. 2-modda. Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas‘o’ldirlar. 5-modda. O’zbekiston Respublikasi qonun bilan tasdiqlanadigan o’z davlat ramzlari – bayrogi, gerbi va madhiyasiga ega. Davlatimiz ma‘naviy-axloqiy, jismoniy, estetik kabi tarbiyaga katta ahamiyat berib kelmoqda. Masalan, 2000 yil «Sog’lom avlod yili», 2001 yil «Onalar va bolalar yili», 2002 yil «Kariyalarni qadrlash yili», 2003 yil «Obod maxalla yili», 2004 yil «Mehr va muruvvat yili», 2005 yil «Sixat salomatlik yili» deb e‘lon qilindi. Hamma tarbiya, shu jumladan yosh avlod tarbiyasi davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan. 2004 yil 21 mayda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004-2009 yillarda maktab ta‘limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi to’g’risidagi» farmoni katta ahamiyat ga egadir.

Foydalanilgan manbalar ro'yxati: Аsоsiy adabiyotlar: 1. O’zbеkistоn Rеspublikаsining Kоnstitusiyasi. – T.: O`zbеkistоn . 20 2. Mirziyoyev Sh. “Aziz va yagonamsan jonajon О‘zbekistonim!” – О‘zbekiston mustaqilligining 27 yilligiga bag‘ishlangan bayram tantanasidagi nutqi. // “Xalq so’zi”, 2018 yil 1 sentabr. 3. Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak // «Xalq so’zi». 15 yanvar 2017 yil. 4. Mirziyoyev SH.M. Demokratik islohotlarni izchil davom ettirish, xalqimiz uchun tinch va osoyishta, munosib hayot darajasini yaratish-barqaror taraqqiyot kafolatidir. O’zbekiston Liberal-demokratik partiyasining VIII sezdidagi ma’ruzasi. O’zbekiston Liberal-demokratik partiyasining rasmiy sayti. 5. Mirziyoyev SH.M. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 14 yanvar oyida bo’lib o’tgan “Mamlakatimizni 2016 yildagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlarini har tomonlama tahlil qilish hamda respublika hukumatoning 2017 yil uchun iqtisodiy va ijtimoiy dasturi eng muhim yo’nalishlari va ustuvor vazifalarini belgilashga bag’ishlangan majlisida so’zlagan nutqi // “Xalq so’zi”, 2017 yil 16 yanvar. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoyevning 2017 yil 5 yanvar kuni sog’liqni saqlash sohasining bir guruh yetakchi mutaxassislari bilan uchrashuvidagi nutqidan. M a n b a: http://uza.uz 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning Respublika baynalmilal madaniyat markazi tashkil etilganining 25 yilligiga bag’ishlangan uchrashuvidagi nutqi // «Xalq so’zi» gazetasi, 2017 yil 25 yanvar.

O'xshashlar

Axloqiy madaniyat va qadriyatlar

Etika fanining asosiy kategoriyalari. Axloqiy tamoyillar va me‘yorlar

Qonuniylik tushunchasi va prinsiplari va uning normativ ijtimoiy asoslari

Or-nomus, qadr-qimmatim, sharm-hayo axloqiy me’yorlari sifatida

Argumentlash nazariyasining mantiqiy asoslari