logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Falsafa
  4. Инсон борлиғи

Инсон борлиғи

Yuklangan vaqt:

29.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1202.953125 KB
Ko'chirib olish
Инсон борлиғи 1 2Инсон борлиғининг ўзига хос хусусиятлари Ижтимоий онг борлиғи Индивидуаллик борлиғи Инсон борлиғида онг табиати Индивидуал онг борлиғи 3 4ОНГНИНГ БОРЛИҒИ Нима учун билиш жараёнида инсоннинг ички дунёси доим би- ринчи ўринда туради? Нима учун инсон борлиғи нарсалар бор- лиғини тушунишда аксарият муаллифларга таянч нуқтаси бў- либ хизмат қилади? Бу саволларга жавобни қисман француз файласуфи А.Бергсон (1859-1941)нинг қуйидаги сўзларидан топиш мумкин: «Мавжуд барча нарсалар орасида энг ишонч- лиси ва бизга кўпроқ маълум бўлгани, ҳеч шубҳасиз, бизнинг ўз мавжудлигимиздир, зеро бизда бошқа нарсалар ҳақида мавжуд тушунчаларни сиртқи ва юзаки деб ҳисоблаш мумкин, ҳолбуки ўз-ўзини билиш ички, теран билишдир» 5 6Инсон борлиғида Онгнинг табиати Онг шак-шубҳасиз мавжуд, аммо у аниқ-равшан эмас, балки билвосита – одамлар тили ва муайян фаолияти орқали намоён бўлади. У ҳиссий идрок этиладиган объектив борлиқни тушуниш ва акс эттириш учун биз юқорида фойдаланган аксарият кўрсаткичлар ва тавсифларга мос келмайди. Онгни ўлчаш, бирон-бир тарзда миқдорий ифодалаш, сезиш ёки кузатиш мумкин эмас, зеро унинг массаси ҳам, энергияси ҳам йўқ. У фалсафада, балки физиология, психология, социология, кибернетика, информатика ва бошқа ижтимоий ва табиий фанларда ҳам ўрганилади. 7 8Онг ва жоннинг тенглаштирилиши Атроф муҳитда, ўз ички дунёсида юз бераётган ўз- гаришларга одамлар қадим замонлардаёқ эътибор берганлар. Бу жон ва руҳ ҳақидаги мулоҳазалар пайдо бўлишига олиб келган. Шу тариқа башарият тарихида анимизм - одамлар, ҳайвонлар ҳаёти, нарсалар ва ҳодисаларга жон ва руҳлар таъсир кўрсатишига бўлган эътиқод пайдо бўлди, шу аснода шаклланган дунё ҳақидаги тасаввурлар кейинчалик у ёки бу тарзда турли динлар негизини ташкил этди. 9Олимлар жон хақида Арасту нинг фикрича, жон тананинг моҳияти, унинг уюштирувчи тамойили санал Гераклит жон (психея) олов ёки сувдан иборат бўлади, деган ғояни илгари суради. Платон фикрига кўра, инсон онги унинг жони билан бевосита боғланади. Ибн Сино нингфикрича, инсон ақли илоҳий ақлнинг бир зарраси сифатида муайян даражада ўзини ўзи Билиш қобилиятига эга бўлади ва бу Тангрини билишгақаратилгандир 10Онг янги давр олимлари қарашларида Р.Декарт (1596-1650) онгни тафаккур билан тенглаштириб, уни умумийроқ тусдаги «руҳият» тушунчасидан ажратди Гегель индивидуал онгга бутун ривожланиш негизи саналган мутлақ ғоянинг пировард шаклларидан бири сифатида ёндашди. Бюхнер, Фохт, Молешотт каби файласуфлар онгга «вульгар материализм» нуқтаи назаридан ёндашади. 11Онгсизлик Инсоннинг онгли Ҳолатидаги Онг билан бошқариб бўлмадиган Жараён.тушлар интуиция галлюцинациялар хаёлдан кетмайдиган ғоялар 12Онг фалсафий муаммо сифатида Рационализмдан фарқли ўлароқ иррационализм (irrаtionalis – нооқилона, онгсиз) борлиқни оқилона англаш имкониятини чеклайди, баъзан эса бутунлай инкор этади. Хусусан, неофрейдизмнинг атоқли намоянда- ларидан бири К.Г.Юнг (1875-1961) онгни илмий воситалар билан билиш мумкин эмас, деб ҳисоблаган ва унга таъриф беришга уринишлардан бутунлай воз кечиб, уни расмлар ва метафоралар ёрдамида тавсифлаш билангина кифояланишни таклиф қилган. Онгни тушуниш иррационализм экзистенциализм ва не- опозитивизм каби фалсафий оқимларга ҳам хосдир. 13Онгнинг материалистик концепцияси. Материалистлар онгнинг пайдо бўлишини фақат нотирик материядан табиий йўл билан вужудга келган тирик материянинг тадрижий ривожланиши маҳсули сифатида тушун- тиришга ҳаракат қилдилар ва онг табиатининг талқинига «инъикос» тушунчасини кири- тадилар. Уни материянинг умумий хоссаси деб ҳисоблаб, онгни инъикоснинг олий типи деб тавсифлайдилар ва онгнинг генезисига табиий-тарихий нуқтаи назардан ёндашиб, унинг пайдо бўлишини меҳнат ва тил билан боғлайди. Бу назария объектив дунёнинг барча объектлари, жараёнлари ва ҳодисалари муттасил ўзгаришда бўлиши, шунингдек бир-бири билан универсал ўзаро алоқа қилиши ва ўзаро таъсирга киришишини эътироф этади. Бундай ўзаро таъсирлар натижасида айрим жисмлар ва ҳодисалар бошқа жисмлар ва ҳодисаларга таъсир кўрсатиб, уларда тегишли ўзгаришлар ясаш ва уларни муайян арзда ўзида гавдалантириш орқали уларда гўёки ўз «изи»ни қолдиради.

O'xshashlar

Инсон борлиғи
Жамият ва инсон фалсафаси
Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси)
Тасаввуф таълимотида инсон маънавияти масаласи
Ўрта Осиё мутафаккирларининг инсон ҳақидаги таълимотлари