Инсон борлиғи - Falsafa - Slaydlar

Инсон борлиғи

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

918 KB

Ko'chirib olish

1 Инсон Инсон борлиғиборлиғи

2Инсон борлиғининг ўзига хос хусусиятлари Ижтимоий онг борлиғи Индивидуаллик борлиғи Инсон борлиғида онг табиати Индивидуал онг борлиғи

3ОНГНИНГ БОРЛИҒИ Нима учун билиш жараёнида инсоннинг ички дунёси доим би- ринчи ўринда турад и? Нима учун инсон борлиғи нарсалар бор - лиғини тушунишда аксарият муаллифларга таянч нуқтаси бў - либ хизмат қилади? Бу саволларга жавобни қисман француз файласуфи А.Бергсон (1859-1941)нинг қуйидаги сўзларидан топиш мумкин: «Мавжуд барча нарсалар орасида энг ишонч - лиси ва бизга кўпроқ маълум бўлгани, ҳеч шубҳасиз, бизнинг ўз мавжудлигимиздир, зеро бизда бошқа нарсалар ҳақида мавжуд тушунчаларни сиртқи ва юзаки деб ҳисоблаш мумкин, ҳолбуки ўз-ўзини билиш ички, теран билишдир»

4Инсон борлиғида О нгнинг табиати Онг шак-шубҳасиз мавжуд, аммо у аниқ-равшан эмас, балки билвосита – одамлар тили ва муайян фаолияти орқали намоён бўлади. У ҳиссий идрок э тиладиган объектив борлиқни тушуниш ва акс эттириш учун биз юқорида фойдаланган аксарият кўрсаткичлар ва тавсифларга мос келмайди. Онгни ўлчаш, бирон-бир тарзда миқдорий ифодалаш, сезиш ёки кузатиш мумкин эмас, зеро унинг массаси ҳам, энергияси ҳам йўқ . У фалсафада, балки физиология, психология, социология, кибернетика, информатика ва бошқа ижтимоий ва табиий фанларда ҳам ўрганилади.

5Онг ва жоннинг тенглаштирилиши Атроф муҳитда, ўз ички дунёсида юз бераётган ўз - гаришларга одамлар қадим замонлардаёқ эътибор берганлар. Бу жон ва руҳ ҳақидаги мулоҳазалар пайдо бўлишига олиб келган. Шу тариқа башарият тарихида анимизм - одамлар, ҳайвонлар ҳаёти, нарсалар ва ҳодисаларга жон ва руҳлар таъсир кўрсатишига бўлган эътиқод пайдо бўлди, шу аснода шаклланган дунё ҳақидаги тасаввурлар кейинчалик у ёки бу тарзда турли динлар негизини ташкил этди.

6О лимлар жон ха қ ида Арасту нинг фикрича, жон тананинг моҳияти, унинг уюштирувчи тамойили санал Гераклит жон (психея) олов ёки сувдан иборат бўлади, деган ғояни илгари суради. Платон фикрига кўра, инсон онги унинг жони билан бевосита боғланади. Ибн Сино нингфикрича, инсон ақли илоҳий ақлнинг бир зарраси сифатида муайян даражада ўзини ўзи Билиш қобилиятига эга бўл ади ва бу Тангрини билиш га қаратилгандир

7Онг янги давр олимлари қ арашларида Р.Декарт (1596-1650) онгни тафаккур билан тенглаштириб, уни умумийроқ тусдаги «руҳият» тушунчасидан ажратди Гегель индивидуал онгга бутун ривожланиш негизи саналган мутлақ ғоянинг пировард шаклларидан бири сифатида ёндашди. Бюхнер, Фохт, Молешотт каби файласуфлар онгга «вульгар материализм» нуқтаи назаридан ёндаш а ди.

8Онгсизлик Инсоннинг онгли Ҳолатидаги Онг билан бошқариб бўлмадиган Жараён.тушлар интуиция галлюцинациялар х аёлдан кетмайдиган ғоялар

9Онг фалсафий муаммо сифатида Рационализмдан фарқли ўлароқ иррационализм (irrаtionalis – нооқилона, онгсиз) борлиқни оқилона англаш имкониятини чеклайди, баъзан эса бутунлай инкор этади. Хусусан, неофрейдизмнинг атоқли намоянда- ларидан бири К.Г.Юнг (1875-1961) онгни илмий воситалар билан билиш мумкин эмас, деб ҳисоблаган ва унга таъриф беришга уринишлардан бутунлай воз кечиб, уни расмлар ва метафоралар ёрдамида тавсифлаш билангина кифояланишни таклиф қилган. Онгни тушуниш иррационализм экзистенциализм ва не - опозитивизм каби фалсафий оқимларга ҳам хосдир.

10Онгнинг материалистик концепцияси. Материалистлар онгнинг пайдо бўлишини фақат нотирик материядан табиий йўл билан вужудга келган тирик материянинг тадрижий ривожланиши маҳсули сифатида тушун - тиришга ҳаракат қил дилар ва онг табиати нинг т алқи нига «инъикос» тушунчасини кири - тадилар. Уни материянинг умумий хоссаси деб ҳисоблаб, онгни инъикоснинг олий типи деб тавсифлайди лар ва онгнинг генезисига табиий-тарихий нуқтаи назардан ёндашиб, унинг пайдо бўлишини меҳнат ва тил билан боғлайди. Б у назария объектив дунёнинг барча объектлари, жараёнлари ва ҳодисалари муттасил ўзгаришда бўлиши, шунингдек бир-бири билан универсал ўзаро алоқа қилиши ва ўзаро таъсирга киришиши ни эътироф этади . Бундай ўзаро таъсирлар натижасида айрим жисмлар ва ҳодисалар бошқа жисмлар ва ҳодисаларга таъсир кўрсатиб, уларда тегишли ўзгаришлар ясаш ва уларни муайян арзда ўзида гавдалантириш орқали уларда гўёки ўз «изи»ни қолдиради.

11Онг табиатининг материалистик (моддий) талқини. Инъикос назарияси. Инъикос назарияси – онг табиатининг материалистик (моддий) талқини: онг юқори ташкил этилган материянинг материяни акс этиш хусусиятидир. Инъикос – моддий объектларнинг бошқа моддий объектлар изларини улар билан ўзаро таъсирлашишда қолдириш хусусияти. Инъикоснинг элементар формалари: Механик Физик Химик Биологик (фақат тирик организмларга хос) Таъсирланиш – биологик акснинг энг содда шакли – тирик организмларнинг предметлар ва атроф олам ҳодисаларига реакцияси. Масалан, баргларнинг иссиқликда қовжираши, соянинг “Қуёш изидан” ҳаракати Сезувчанлик – биологик акснинг анча юқори шакли – тирик организмларнинг атроф-оламни сезгилар шаклида акс эттириш қобилияти. Психик акс – ҳисларнинг тизимлаштириш, тушуниш, тирик организмларнинг (ҳайвонлар, айниқса, юқори ҳайвонлар) оламга кўникиш мақсадида хулқни моделлаштириш, келиб чиқаётган стандарт ва ностандарт Ҳолатларга моментал жавоб бера олиш, тўғри ечим топа олиш қобилияти. Онг – биологик акснинг юқори шакли. Инсон ва қисман юқори ҳайвонларга хос. Онг – атроф оламнинг энг тўлиқ акс эттириш ва уни тушуниш, мавҳумлаштиришга, рефлексияга (фикрлаш орқали янги фикрлар олиш, яъни онгнинг ўз-ўзига йўналганлиги) қобилияти, предмет – амалий фаолиятга қодирлик, онгни етказиш имконияти (фикрни акс эттирувчи ва етказувчи алоҳида механизм – оғзаки ва ёзма тилнинг мавжудлиги.) Шакллари:

12Инъикос Нарса ва ҳодисаларнинг ўзаро таъсирлашуви асосида ҳосил бўладиган ҳодиса, ҳолат, жараён ва ўзгаришларни ифодалайди С езиш, идрок этиш ва тасаввур қилиш каби ҳиссий шаклларда амалга оширилади Унинг олий шакли сифатида онгнинг пайдо бўлиши «ақлли одам» (homo sapiens)нинг шаклланиш жараёни билан боғланади ва аввало меҳнат фаолияти билан белгиланади

13Инсон Тил инсоннинг фикрлаш фаолияти амалга ошувчи муҳим шакл ҳисобланади Онг нафақат инсоннинг меҳнат фаолияти, балки одамлар ўзаро алоқаси ва мулоқотининг универсал воситаси – тил билан ҳам узвий боғлиқдир. М е ҳ нат тилни р ивожлантиради ва бойитади.

14Шахс – инсон нинг уни қуршаган бошқа одамлар томонидан қандай идрок этилиши, тавсифланиши ва баҳоланишини акс эттирувчи ижтимоий ҳодиса .

15Ўзликни англаш . Фикрловчи одамнинг ўзига хос хусусияти шундаки, у ўз онги ёрдамида ўзини, ўзи яшаётган муҳитни таҳлил қилиб, ўз «Мени» ҳақида тасаввур ҳосил қилади ва ўзини бу борлиқдан ажратиб, шу тариқа ўзлигини шакллантиради. Эмоцияларга бой бўлган ва қадриятларга қараб мўлжал олувчи инсон онги фаол асос сифатида амал қилади, чунки у борлиқнинг пассив инъикоси эмас, балки фикрлаш фаолиятининг изчил, назорат қилинадиган ва бошқариладиган жараёни ҳисобланади. Шу маънода у ижодий фаолият сифатида ҳам намоён бўлади, зеро у нафақат борлиқни акс эттиради, балки уни ўзгартириб, борлиқнинг янги шаклларини яратади.

16ХУЛОСА 1. Инсоният тараққиётида ҳар бир давр анъанавий фалсафий муаммоларни илгари сурган ва уларни ўз даври дунёқараши таъсирида ҳал қилишга ҳаракат қилган. Фалсафа тарихини янги шохчалари пайдо бўладиган дарахтга қиёслаш мумкин, ҳар бир шох ўз шаклига ва япроқларининг рангига эга бўлиб, улар бошқаларини такрорламайди. 2. Бироқ дарахт шохлари каби фалсафий йўналишлар қанча кўп бўлмасин, уларни умумий илдиз- инсон ва оламнинг ўзаро алоқадорлиги, инсон ва жамият ҳаётининг узвийлиги бирлаштиради. Ушбу умумий илдиз инсон маданиятининг дунёқарашли асоси си- фатида фалсафанинг аҳамиятини чуқурроқ тушунишга имкон беради. 3. ХХ аср турли даврлардаги фалсафий йўналишларни ўзида бирлаштирди ва ўтмиш тажрибасига таянган ҳолда, олам ва одам масаласига жуда мураккаб ижтимоий сиёсий вазиятда зиддиятли, янги фалсафий қарашлар шаклланди. 4. Ҳозирги замон фалсафасининг ўзига хос хусусияти унинг дунёқарашли ва методологик жиҳатдан турли туманлигидир.

O'xshashlar

Инсон борлиғи

Жамият ва инсон фалсафаси

Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси)

Тасаввуф таълимотида инсон маънавияти масаласи

Ўрта Осиё мутафаккирларининг инсон ҳақидаги таълимотлари