Қадимги Ҳиндистон фалсафаси - Falsafa - Slaydlar

Қадимги Ҳиндистон фалсафаси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

423.5 KB

Ko'chirib olish

1 Қадимги Ҳиндистон фалсафаси . Қадимги Ҳиндистон фалсафасини даврлаштириш Вед а даври ( мил. авв. XV - VI асрлар ). Вед алар (“ билимлар ") – диний-фалсафий ёзмалар ( трактат лар) , Ҳиндистонга милоддан аввалги XV асрдан сўнг Ўрта Осиё, Волга атрофи, Эрондан келган арий қабилалари томонидан яратилган. Қадимги Ҳиндистон фалсафасини ўрганувчилар ведаларнинг охирги хулосавий қисмлари – упанишадалар (санскритдан- ўқитувчи оёғи остида ўтириш) - билан жуда қизиқишади. Упанишадаларда ведаларнинг фалсафий талқини берилади. Ведаларнинг таркибий қисмлари • “ муқаддас ёзув ", диний мадҳиялар ("самхит лар "); • маросимларнинг таърифи ("брахман лар "), брахманлар томонидан ёзилган ва улар томонидан диний маросимларни ўтказишда фойдаланилган ; • ўрмон қаландарлари китоблари ("араньяк лар "); • ведаларга фалсафий шарҳлар ("упанишад алар "). Эпик давр ( мил. авв. VI - II асрлар ), бу даврнинг энг машҳур манбалари – икки поэма “Махабхарата” ва “Рамаяна” эпослари, уларда даврнинг кўплаб фалсафий масалалари ўз ьифодасини топган С утр алар даври ( мил. авв. II а . – мил. VII а .) – қисқа фалсафий ёзмалар даври, уларда алоҳида масалалар кўриб чиқилган (м-н, “намасутра” ва б.) – қадимги Ҳиндистон фалсафасига якун ясайди. Кейинчалик (ўрта асрларда) Ҳиндистон фалсафасида Гаутама-Будда – буддизм таълимоти етакчи ўринни эгаллади. XVIII – XX асрларда Ҳиндистон фалсафаси европа фалсафаси ютуқлари билан бойиди, айниқса инглиз фалсафаси ютуқлари билан

2 Диний эътиқоднинг тарихий шакллари Политеизм – кўпхудоликка сиғиниш. Монотеизм – яккахудоликка сиғиниш .Тотемизм негизини муайян одамлар гуруҳининг тотем, яъни сиғиниш объекти саналган аждод деб эълон қилинадиган у ёки бу ҳайвон, ўсимлик, предмет билан умумий келиб чиқишига бўлган ишонч ташкил этади, зеро тотем мазкур жамоа ёки уруғнинг қудратли ҳомийси, ҳимоячиси ҳисобланади, уни озиқ- овқат ва шу кабилар билан таъминлайди. (Ҳиндистонда Хонумон маймуни, турли қабилаларда у ёки бу илоҳий предмет ) Магия (юнон. mageia – сеҳргарлик) ҳам ибтидоий дин шаклларидан бири бўлиб, унинг замирида табиий кучлар ёрдамисиз сирли тарзда, масалан расм-русумлар, ўзига хос амаллар мажмуи билан нарсалар, одамлар, ҳайвонлар ва ҳатто ғайритабиий кучлар – руҳлар, инсу жинслар ва шу кабиларга таъсир кўрсатиш мумкинлигига бўлган ишонч ётади.

3 Қадимги Ҳиндистон фалсафасининг онтологияси . Қадимги Ҳиндистон фалсафасининг онтологияси Хусусиятлари • Қадимги Ҳиндистон о нтология си ( борлиқ ҳақидаги таълимот ) Рита қонунига асосланади косми к эволюци я , цикл лик , тартиб ва ўзаро боғлиқлик қонуни . • Борлиқ ва йўқлик Брахма-Коинотнинг (яратувчи Худо) нафас олиши ва чиқариши билан боғланади. Бытие и небытие ассоциируются соответственно с выдохом и вдохом Брахмы- Космоса (Бога-творца). Ўз навбатида, Брахма-Коинот 100 космик ҳаёт (8640000000 ер ҳаёти) Яшайди, шундан сўнг у улади ва абсолют йўқлик юзага келади, бу холат 100 космик йил давом этади – Брахманинг янги туғилганича. • Чексиз тарих - бу Коинот (Маха Ман-вантара)нинг ва Абсолют Йўқликнинг ҳаётининг кетма-кетлигида белгиланади, улар хар 100 космик йилда алмашишади. Брахманинг хар бир янги туғилишида ҳаёт яна пайдо бўлаверади, хар сафар янада мукаммалроқ шаклда. • Олам ўзаро боғлиқ. Хар бир ҳодиса (инсон харакати, табиат ҳодисаси) Коинот ҳаётига таъсир этади. Ривожланиш, эволюция мақсади – материал шаклларнинг доимий алмашинуви орқали мукаммал руҳга етишиш.

4 Қaдuмги Ҳиндистон фалсафасu

5 Веда"лар тўртта тўплам - дан иборат бўлиб,булар "Ригведа" "Самаведа" "Яжураведа" "Адхарва - веда" деб аталади.Улар - нинг фалсафий шарҳ - лари, фалсафий мушо - ҳадага оид қисмлари "Упанишад"лар деб номлан ди. Қадимги ҳинд фалсафий мактаблари икки гуруҳга бўлиниб,улар Астика ва Настика деб аталади. Астика гуруҳига кирув - чи фалсафий мактаб - лар Веданта, Санкхья, Йога, Вайшешика, Ньяя ва Миманса мактаблари "Веда“ - нинг илоҳийлигини тан олишади ва бу ёзма ёдгорликни ҳақи - қатнинг ягона манба - си деб билишади. Настика гуруҳи - га кирувчи мактаб - лар сифатида Чорвака, Локаята, буддизм, жайнизм мактаб - лари қайд қилинади.

6 Қадимги Ҳиндистон фалсафасининг гносеологияси . Қадимги Ҳиндистон фалсафасининг гносеологияси Хусусияти • Қадимги Ҳиндистон гносеологиясининг (билиш ҳақидаги таълимот) асосий хусусияти – предмет ва ҳодисаларнинг ташқи (кўринадиган) хусусиятларини (билишнинг европа типига хос) эмас, балки онгда бўлаётган жараёнларни предмет ва ҳодисалар олами билан биргаликда ўрганишдадир . • шунинг учун ҳинд фалсафаси уч хил онг турларини ажратади : "прак-рити"- материал онг , "пуруша"- тоза онг ( бирламчи энергия, ундан Олам ва инсон вужудга келган ) ва "майя" – тушни англаш, сароб . • ҳинд фалсафасига кўра онгнинг хар бир тури реал ва ўрганилиши керак – ҳинд фалсафаси европа фалсафасидан фарқ қилган холда фақат материал онгни тан олади ва узоқ вақт мобайнида (О.Контгача) асл ва асл эмас борлиқ, моҳият ва хаёлот масалаларини кўриб чиқмаган.

7 Ҳинд фалсафасида руҳ масаласи . Ҳинд фалсафасига кўра руҳнинг икки асоси • Атман- Худо Брахманинг инсон руҳидаги бўлаги . Атман биринчи асосдир, у ўзгармайди, доимийдир. • Манас – инсоннинг ҳаёти давомида пайдо бўладиган руҳи . Манас доим ривожланади, инсон хатти-ҳаракатларидан, шахсий тажрибасидан, тақдиридан келиб чиққан ҳолда юқори поғоналарга кўтарилади ёки ёмонлашади.

8 С ансар а , карм а , мокш а и ахимс анинг умумий тушунчаси - Сансара – абадийлик ва руҳнинг ўлмаслиги, ердаги ҳаётда қатор азоблардан ўтиши ҳақидаги таълимот. - Карма – инсон ҳаётининг, тақдирининг белгиланганлиги . Карманинг мақсади – инсонни синовлардан ўтказиш, унинг руҳи комилликка интилиши ва энг юқори маънавий ривожланишга – мокшага етишишига эришиш. Бу мақсадга эришиш учун руҳ унлаб, юзлаб ер ҳаётидан ўтиши мумкин. - Мокша – энг юқори маънавий комиллик , унга етгандан сўнг руҳ эволюцияси (карма) тугайди . Мокшага эришиш (руҳнинг эволюцион ривожланишинг тугаши). Хар бир руҳнинг ердаги ҳаётда эришиши мумкин бўлган энг олий мақсади. Мокшага эришган руҳлар тугалмас ҳаёт занжиридан қутулиб Махатмалар – Буюк руҳлар бўладилар - Ахимса – ердаги барча ҳаёт шаклларининг бирлиги ( инсон, ҳайвон, табиат бирлиги . Ахимсанинг асосий тамойили – ўраб турган атроф-муҳитга зарар етказмаслик ( инсонларга , ҳайвонларга , жонли табиатга ), ўлдирмаслик

9 Освальд Шпенглернинг культорологик ёндошуви Ў зига хослиги  Бу қ арашнинг асосий тушунчаси- маданият, дин, анъана, моддий ва маънавий ҳ аёт йи ғ индиси ;  Маданият-автоном, ў зига хос, ёпи қ , ало ҳ ида реаллик ;  Маданият ту ғ илади, яшайди ва ў лади ;  Шпенглернинг «маданият» тушунчаси Тойбининг «цивилизация» тушунчасига я қ ин. Лекин Тойбининг «цивилизация»си Шпенглерникидан ў згача. Цивилизация культурологик қ араш б ў йича - маданий ривожнинг ю қ ори даражаси, маданий ривожнинг ў лимидан олдинги туг а лловчи даври.  Культурологик қ араш - Европада ХХ асрнинг I ярмида жуда оммабоп б ў лган.  Ҳ инд  Хитой  Вавилон  Миср  Антик  Араб  Рус  Ғ арбий ЕвропаШпенглер томонидан ажратилган саккизта маданият

10 Локал цивилизациялар-миллий доиралар ичида қ олиб кетади. Локал (миллий) цивилизациялар, эътиборга лойи ғ и Той н б и инсоният тарихида 30 га я қ ин цивилизациялар бор деб ҳ исоблайди (Америка, Германия, рус ва щ.к.)Инсоният тарихида ёр қ ин из қ олдирган асосий цивилизацияларга (айни қ са диний) бевосита таъсир к ў рсатади Шумер Вавилон Миной Эллин Хитой Ҳ инд Ислом Насроний Бош қ а цивилизациялар Цивилизация, Той н б и б ў йича , одамларнинг ҳ аёт шароити, географик, тарихий доира ларда ги , маънавий анъаналари умумий жараён. Б у жараён Ернинг ҳ ар хил жойларидаги бир-бирига бо ғ ли қ б ў лган цивилизациялардаги жараёнларнинг пайдо б ў лиши, ҳ аёти, ҳ алокатиАрнольд Той н б ининг (1889-1975) цивилизация га ёндошуви Цивилизациялар турлари

11 Фалсафа дун ё караш сифатида Фалсафа – ў зига хос илмий-назарий дун ё караш тури. Дун ё карашнинг энг юкори по ғ онаси ва тури, рационаллик, системалилик, мантик ва назарий шакли борлиги билан ажралиб туради. Фалсафий дун ё карашнинг диний ва мифологик дун ёқ арашдан фарки • фалсафий дун ёқ араш билимга асосланган (ишонч ё ки ривоятга эмас); • фалсафий дун ё караш рефлексив (фикрнинг узига қ аратилганлиги); • фалсафий дун ёқ араш мантикка асосланган (ички бирлик ва системага эга); • фалсафий дун ёқ араш аник тушунчалар ва • категорияларга асосланади. Фалсафанинг дун ё караш сифатидаги эволюцияси этаплари • Космоцентризм – фалсафий дунекараш, унинг асосида оламни,табиат ҳ одисаларни таш қ и кучлар–Коинот (Космос)- қ удрати ва чексизлиги ор қ али тушунтириш, унга к ў ра бутун борли қ Коинот ва космик циклларга бо ғ лик (бу фалсафа Қ адимги Ҳ индистон, Хитой, бошка шар қ мамлакатлари ва кадимги Грецияга хос). • Геоцентризм – фалсафий дун ёқ арашнинг тури б ў либ, унинг асосида бутун борликни тушунтириб б ў лмайдиган, гайритабиий куч-Худо-нинг ҳ окимияти оркали тушунтириш ( ў рта асрларда Европада тар қ алган). .• Антропоцентризм – фалсафий дун ёқ арашнинг тури, унинг марказида инсон масаласи туради (Ренессанс давридаги Европа, янги ва энг янги даврлар, ҳ озирги замон фалсафий мактаблари).

12Хулоса Ўрта аcрлар фалсафаси дунёвий динларнинг вужудга келиши, хусусан христиан, ислом динларининг жаҳон бўйлаб тарқалиши, улар ғояларининг ҳукмрон маф- кура мавқеига эга бўлиши даврида шаклланган ва ри- вожланган. Бу даврда ҳар қандай фалсафий таълимот у ёки бу даражада мазкур динлар таъсирида бўлган. Ана шунинг учун ҳам ўрта аср фалсафасининг асо- сий ҳусусиятини теоцент- ризм ташкил этади, деган фикр шаклланган. Ғарб ва Шарқда ўз тафак- кур услубида билимларни ифодалаш ва ўзлашти- ришнинг ўз механизмлари ва шакллари, билим ва ҳақиқатга элтувчи йўлни ёритувчи ўз мўлжаллари мавжуд. Шарқ таълимот- лари ва тафаккур услубини Шарқ амалиёти ва таж- рибасидан олинган Шарқ- қа хос усуллар ва метод- лар ёрдамида тушуниш ва ичдан англаб етиш мумкин. Ўрта аср uслом фалсафа- сuда ҳақиқaт муаммоси- нинг кўтарилиши унинг ўзига хос хусусиятини белгилайди. Зеро Ўрта аср фалсафасининг умумий белгиларидан бири диний дунёқарашнинг тўла ҳукм- ронлиги ва унга фалсафий тафаккурнинг бўйсунди- рилиши билан ҳарактер- ланади. Милоднинг VII – VIII асрларида Миср, Фаластин, Месопотамия, Эрон ва Ўрта Осиёнинг араб халифалиги томонидан босиб олиниши араблар ҳукмронлиги остидаги сал- танатнинг маданиятига жуда катта таъсир кўрсатган эди.

O'xshashlar

Қадимги давр фалсафаси

Фалсафий тафаккур эволюцияси. Қадимги давр, ўрта асрлар, уйғониш даври фалсафаси

Француз фалсафаси

Қадриятлар фалсафаси

Табиат фалсафаси