Электр моторларни таъмирлаш

Yuklangan vaqt:

01.07.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

379.90625 KB

Ko'chirib olish

Вақти 2 соат Талабалар сони 40 та Ўқув машғулотининг шакли ва тури Ахборотли маъруза, муаммоли маъруза. Амалий машғулот режаси Ўқув машғулотининг тузилиши 1. Моторларнинг ҳарорат режимини текшириш. 2. Моторлар чулғамларининг тўғри уланганини ва созлигини текшириш. 3.Электр моторлар подшипникларига хизмат кўрсатиш. 4.Электр машиналарнинг нуқсонлари. Ўқув машғулотининг мақсади. Сув хўжалигида электр ускунала эксплуатациясининг асосий тушунчалари. Бакалаврнинг энергетика тизимидаги ўрни ва вазифалари Педагогик вазифалар: Ўқув фаолиятининг натижалари: Таълим усули Маъруза , аклий хужум Таълим шакли Жамоавий, гуруҳларда ишлиш Таълим воситалари Махсус техника воситаси билан жиҳозланган ўқув хоналар Таълим бериш шароити Амалий машғулот матни.Махсус техника билан жихозланган гуруҳли ишлашга мўлжалланган хоналар. Мониторнинг ва баҳолаш. Оғзаки сўров, тезкор сўров, реферат, тест ва бошқалар. Мавзу: ЭЛЕКТР МОТОРЛАРНИ ТАЪМИРЛАШ.

Иш босқичлари ва мазмуни Фаолият Таълим берувчи Таълим олувчи 1.босқич тайёргарлик Маъруза мавзуси, унинг мақсади, вазифа ва натижаларини шакллантиради. Адабиётлар рўйхати тузади. Талабаларга маъруза матнини тайёрлайди. Маърузани ўтказишни режалаштиради.Барча талабаларни иштирокини таъминлайди. Хулосалар ва баҳолаш мезонларини тайёрлайди. 2.босқич Кириш 10 мин Маъруза мавзусини ва режасини эълон қилади. Ўзининг мулоҳазаларини айтиб таълим олувчиларфикрини олади. Талабаларни жалб қилувчи бир неча саволлар беради. Танишадилар ёзиб оладилар,саволлар беради. 3.босқич Асосий қисм 60 мин Маъруза матнини баён қилади. Талабаларни фаоллигини оширади. Ақлий хужум билан талабалардан муаммолар бўйича “фикрлариниолади.”,“Қандай қилиб”, “Нима учун,қачон қаерда” деган саволлар билан мурожат қилиб жавоблар олади. Тинглайди саволларга жавоб беради ёзиб боради. 4.босқич Якуний қисм 10 мин Умумий хулосаларга келади. Энг фаол талабаларга баҳо беради.Маърузага якун ясайди. Баҳолари билан танишадилар. 1.Мавзу:Маърузанинг технологик харитаси.

РЕЖА: 1. Моторларнинг ҳарорат режимини текшириш. 2. Моторлар чулғамларининг тўғри уланганини ва созлигини текшириш. 3.Электр моторлар подшипникларига хизмат кўрсатиш. 4.Электр машиналарнинг нуқсонлари.

Кириш Мустақил Республикамиз халқ хўжалиги тармоқларининг, шу жумладан қишлоқ ва сув хўжалиги тармоқларининг ривожланиш даражасини улардаги ишлаб чиқариш жараёнларда қанчалик даражада электр энергияси қўлланилаётганлиги билан баҳолаш мумкин. Қишлоқ ва сув хўжалиги корхоналарида, фермер хўжаликларида тобора кўпроқ электрлаштирилган жиҳозлар ва ускуналар ишлатилмоқда. Электр ускуналар миқдори ортиб бормоқда. Республикамиз аграр соҳасида ҳозирда йирик ва майда насос станциялар агрегатлари, чорвачилик ва паррандачилик технологик машиналар қаторлари, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш объектларининг электр ускуналари ишлаб турибди. Уларда юқори технологик, компьютер техникаси билан жиҳозланган, замонавий назорат ўлчов асбоблари ва автоматлаштириш воситалари билан бошқарилувчи электр ускуналар комплектлари мавжуд. Уларни сифатли электр энергияси билан таъминлаш учун автоматлаштирилган ишончли электр таъминот тизими ишлаб чиқилган. Ишлаб чиқариш унумдорлигини ва самарадорлигини таъминлаш учун электр ускуналарга сифатли электротехник хизмат кўрсатишни ташкил этиш зарур. Ҳозирги кунда қишлоқ ва сув хўжалиги электр ускуналари, автоматлаштириш воситалари ва электр таъминот тизимининг ишончлилиги талаб даражасида эмас. Электр энергетик тизим, жумладан электр ускуналар узлуксиз, технологик талаб режимлари бўйича ишлаб туриши учун электр ускуналар эксплуатацияси ва таъмирини тўғри ташкил қилиш, эскирган электр жиҳозларни таъмирлаб, янгиларига алмаштириш, ходимларни мунтазам равишда малакасини ошириш ва билимларини текшириб туриш зарур.

Электр моторларни узоқ муддат ишга яроқли ҳолатда сақлаш учун ремонтлар оралигида уларга техник хизмат кўрсатиш катта аҳамиятга эга. Техник хизмат кўрсатишга цехнинг, участканинг навбатчи ходимига руҳсат этилади. Унинг вазифасига моторнинг температура режимини, унинг чўткалари контакти, коллектори ва контакт ҳалқаларининг ҳолатини, вибрацияни, подшипниклар ҳолатини ва уларда мой борлигини кузатиш киради. Смена давомида навбатчи ходим моторни бир марта кўздан кечиради ва моторни чанг ҳамда ифлосликлардан тозалайди, бунда у иш режими оғир (тез-тез юргизиладиган ва тўхтатиладиган, механизми ўқига катта нагрузка тушадиган, атроф-муҳит температураси юқори бўлган) моторларга алоҳида аҳамият беради. Жиҳозлар олдини олиш ишлари учун тўхтатилганда навбатчи ходим машинани сиқилган ҳаво билан тозалайди, муфталар аҳволини болтларнинг маҳкамлигини, подшипникларда мой бор- йўқлигини текширади, коллектор ва контакт ҳалқаларини тозалайди, чўтка тутқичларнинг ишини, изоляция ҳолатини текширади ва ерга уловчи қурилмаларни к¢риб чиқади, чўткаларни нейтрал ҳолатга ¢рнатади ва шамоллатиш каналларини тозалайди.28 0D 02 0E 04 18 24 2B 18 0C 04 02 02 34 1A 02 1F26 04 04 25 18

* 11.1. Моторларнинг ҳарорат режимини текшириш Изоляцияловчи материалининг классига караб, атрофмуҳит температураси 40°С лигида электр моторлар учун руҳсат этилган температураларнинг ошиш чегараси турличадир (60 дан 125°С гача). Электр моторларнинг қизиб кетиши биринчи навбатда чулғамларнинг изоляцияси учун хавфлидир, чунки бу ҳолда уларнинг хизмат муддати қисқаради, баъзан эса электр машиналар батамом бузилади. Моторнинг қизиши нагрузка ва иш режимига боғлиқ. Қизиб кетишнинг асосий сабаби моторларнинг нагузка токи билан ¢та юкланишидир. Бу ходиса узоқ муддатли режимда ўзгарувчан ток моторлари учун статор занжиридаги, ¢згармас ток моторлари учун якорь занжиридаги токни контрол тарзда ¢лчаб к¢риб аниқланади. Қисқа муддатли такрорий режимда ишловчи моторларда ток доимо ¢згариб туради, шунинг учун уларнинг нагрузкасини шчит асбоблари ёрдамида аниқлаш мумкин эмас. Бу ҳолда махсус асбоблар (осциллографлар) ёрдамида токнинг осциллограммаси олинади ва унинг асосида механизмнинг иш цикли учун токнинг эквивалент қиймати аниқланади.

* 11.2. Моторлар чулғамларининг тўғри уланганини ва созлигини текшириш. * Ўзгармас ток машиналари. Ўзгармас ток моторларининг яхши ишлаши кўп жиҳатдан якорь чулғамларининг ҳамда асосий (бош) ва қўшимча қутбларда жойлашган чулғамларнинг тўғри уланишига боғлиқ. * Ўзгармас ток машиналарининг асосий қутбларида параллел, кетма-кет ва мустақил уйғотиш чулғамлари, қўшимча қутбларда эса асосий кетма-кет уйғотиш ва ёрдамчи параллел ёки мустақил уйғотиш чулғамлари жойлаштирилган. 1-расм. Электр машиналарнинг уйготувчи чулғамларини параллел (а), кетма- кет (б) ва аралаш (б) улаш схемалари * Электр машиналарнинг ҳамма чулғамлари ГОСТ 183—74 га мувофиқ тегишлича шартли белгилар билан белгиланади (1-жадвал).01 2726 06 2E 25 01 11 12 29 06 22 06 06 18 06 06 01 28 04

* 10.1-жадвал. Ўэгармас ток машиналари чулғамлари чиқиш учларининг белгиланиши Ч¢лғамнинг чиқиш учлари Чиқиш учлари бошининг белгиланиши Чиқиш учлари охирининг белгиланиши Якорники Қўшимча қутбларники Компенсацияловчи чулғаминики Параллел уйғотиш чулғаминики Кетма кет уйғотиш чулғамининки Мустақил уйғотиш чулғаминики Я1 Д1 К1 Ш1 С1 Н1 Я2 Д1 К2 Ш2 С2 Н2

* Электр моторлар вазифасига қараб турли улаш схемаларига эга ( -расм, а, б, в). Якорь чулғамининг боши Я1 ҳар доим мусбат қутбли чўткаларга уланади. * Чулғамларнинг (якорь, қўшимча қутблар чулғамлари ва компенсацияловчи чулғамларнинг) бир-бирига нисбатан тўғри уланганини текшириш моторь яхши ишлаши учун муҳим аҳамиятга эга. * Якорь ва қўшимча қутблар КК чулғамларининг тўғри уланганини текширишда ( -расм, а) якорь ва қутблар магнит оқимларининг йўналиши аниқланади. Улар бир-бирига қарама-қарши йўналган бўлиши керак. Якорь билан қутблар орасидаги зазорга милливольтметрга уланган кўп сонли ¢рамлари бўлган ясси ғалтак қўйилади. Кейин якорь чулғамини манбага улаб, ундан номинал токдан кўпи билан 10% ортиқ бўлган ток ўтказилади ва занжирни узиб, милливольтметр стрелкасининг оғиш йўналиши кузатилади. Шундан сўнг ғалтакларни зазорлардан олмасдан, -расм, б да келтирилган қутблиликка риоя қилган ҳолда КК чулғамига ток берилади. КК , чулғами занжирини узиб, милливольтметр стрелкасининг оғиши кузатилади. Агар стрелка якорь занжирини узгандаги оғишига нисбатан қарама-қарши томонга оғса, якорь ва қўшимча қутблар чулғамлари тўғри уланган бўлади.

* Компенсацияловчи чулғам КЧ ва қўшимча қутбларнинг (115-раем) тўғри уланганини текширишда уларнинг магнит оқимларининг йўналиши аниқланади. Улар бир-бирига қарама-қарши й¢налган б¢лиши керак. К¢риб чиқилаётган чулғамлар тўғри (мое) уланганда КЧ ни паст кучланишли ¢згармас ток манбаига қисқа муддатли улаганда милливольтметр PV нинг стрелкаси ¢нгга, узганда эса чапга сурилади. Якорь чулғамининг узилишга ва қисқа туташишга тузуклиги чулғам секцияларининг қаршилигини ¢лчаш билан текширилади (116-раем). Коллектор чўткаларини к¢тариб, иккита пластина обкали ток ¢тказилади ва кучланишнинг пасайиши милливольтметр билан ¢лчанади. Ч¢лғамда узилиш ёки қисқа туташиш б¢лса, улчанган қаршилик бошқа секциялар қаршилигидан анча фарқ қилади. 1-Расм. Якор ч¢лғамининг қаршилигини ¢лчаш схемаси. 3-расм. Статор чулғамларининг уланиш схемалари: а-очиқ усулда, б-юлдуз усулида, в— учбурчак усулида

Ўзгарувчан ток машиналари. Ўзгарувчан ток машиналари статорининг чулғами асинхрон ва синхрон электр моторларда бир хил белгиланади. Статор чулғамлари очиқ, юлдуз ва учбурчак схемаларида ( 1 -раем, а, б, в} уланиши мумкин. Бу схемаларда қуйидагича белгилашлар кўзда тутилган (1- жадвал). Статор чулғамларини очиқ схемада улаш энг к¢п тарқалган. Одатда моторь паспортида икки хил кучланиш к¢рсатилади: 220/380 ва 380/660 В. Таъминловчи тармоқнинг вазифасига қараб, ч ¢лғамлардан чиқарилган олтита сим чулғамларни осонгина юлдуз усулида улаш (бунинг учун Cl, C 2 ва СЗ учлар ўзаро туташтирилади) ёки учбурчак усулида улаш (бунинг учун мой ҳолда Cl—С6, C2 —С4 ва СЗ—С5 учлар ¢заро туташтирилади) имконини беради ( -раем, а). Масалан, 220/380 В кучланишга м¢лжалланган моторлар статорининг чулғамлари 380 В ли тармоқ учун юлдуз усулида ва 202 В ли тармоқ учун учбурчак усулида уланиши мумкин. Агар статор чулғамида белги бўлмаса, ўзгарувчан ток машиналари чулғамларининг учлари тўғри уланганини текшириш керак (1-расм). 2B 04 18 1F 0613 2F 06 0A 43 09 06 13 06 13 0A 0612 1208 33 3536 0613 0A 06 05 07 0623 1F 06 18 25120B 2F 060B 13 120B 0C 25120B 04

2-жадвал. Асинхрон моторлар чулғамлари чиқиш учларининг белгиланиши Чулғамларнинг уланиш схемаси Чиқиш учлари бошининг белгиланиши Чиқиш учлари охирининг белгиланиши Очиқсхема: биринчи фаза иккинчи фаза учинчи фаза Юлдуз схемаси: биринчи фаза иккинчи фаза учинчи фаза Учбурчак схемаси: биринчи фаза иккинчи фаза учинчи фаза С1 С2 С3 С1 С2 С3 С1 С2 С3 С4 С5 С6

* Таъминловчи манбаа (аккумулятор ёки қуруқ элемент) фазалардан бирига переключатель ёрдамида уланади ( -расм, а), бошқа фазаларнинг чиқиш учларига эса вольтметр PV ни шундай улаш керакки, бунда таъминловчи манбадан кучланиш берилганда асбоб стрелкаси ўнгга сурилсин. Бу ҳолда батареянинг «плюси» ва вольтметрнинг «минуси» фазаларнинг бир хил номли чиқиш учларига уланади. * расм. Статор ч¢лғамининг чиқиш учларини текшириш схемалари: * а-битта-биттаданулаб, б-жуфт-жуфт улаб: Б ва О-ч¢лғамнинг боши ва охири * Чиқиш учлари белгиларининг тўғрилиги фазаларни жуфт-жуфт қилиб улаш билан ҳам текширилади. Иккита кетма-кет уланган чулғамлар ёки фазалар таъминловчи манбага, учинчиси эса вольтметрга уланади. Агар биринчи иккита чулғам бир хил номли чиқиш учларига уланган бўлса ( -расм, б), батарея уланганда вольтметр стрелкаси оғмайди. * Коллектор, контакт халқалари ва чўткаларга хизмат кўрсатиш

* Коллектор ва контакт халқаларининг ҳолатини текшириш. ¡згармас ток электр машиналарининг нормал ишлаши кўп даражада коллекторнинг ҳолатига боғлиқ. У эса пухта қаровни талаб қилади. * Айланганда коллекторга кўмир ва металл чанглари ўтириб унинг чўтка контактини ифлослантиради. Бу эса чўткаларнинг коллектор пластиналарига тегиш жойида учқун чиқиб, унинг сирпанувчи сиртида қурум ҳосил б¢лишига олиб келади. Учқунланиш ортганда коллектор сиртида «доиравий аланга» пайдо бўлиши, яъни турли қутбли чўткалар орасида коллектор орқали қисқа туташув юзага келиши мумкин. * Электр машиналар коллекторидаги учқунланиш даражаси чўтканинг тушувчи чети тагида аниқланади ( -жадвал). Мотор нормал режимда ишланганда учқунланиш даражаси 1,5 дан ошмаслиги керак. * Коллектор ва контакт чўткалари сирпанма контакти сиртининг шикастланиши (шилиниши, тирналиши, кескичлардан из қолиши, коллектор пластиналари орасидан миканит изоляциянинг чиқиб қолиши) моторлар катта частотада айланганда чўткаларнинг титрашига, куч занжирининг узилишига, оқибатда сирпанма сиртнинг куйишига олиб келади. Коллекторнинг тепиши 0,02 дан 0,1 мм гача бўлишига руҳсат этилади (катта қиймат коллекторининг диаметри катта ва айланиш частотаси кичик бўлган, кўпроқ қизиган машинага тааллуқлидир).

* 3-жадвал. Узгармас ток мотори коллекторидаги учқунланиш даражаси Учқунла-ниш даражаси Учқунланиш даражасининг тавсифи Коллектор ва чўткалар ҳолатини билдирувчи ташқи аломатлар 1 1,25 1,5 2 3 Учқунланиш йўқ Чўткаларнинг бир қисми тагидаги кучсиз нуқтали учқунланиш содир б¢лади Чўтканинг бутун чети тагида кучсиз учқунланиш содир б¢лади Қисқа муддатли нагрузкада ва ¢та юкланишларда чўтканинг бутун чети тагидан учқун чиқади Кучли учқунланиш оқибатида йирик-йирик учқунлар отилиб чиқади (машинанинг фақат ишга тушириш ва реверслаш режимида ишлаш мумкин) Коллекторнинг ҳеч қаери қораймайди ва чўткаларда қурум б¢лмайди . Шунинг ¢зи. Бензин билан осонгина тозаланадиган қурум ва қорайиш излари пайдо бўлади Коллектор бензин билан тозалаб бўлмайдиган даражада қораяди Коллекторнинг кучли қорайиши чўткаларнинг куйиши ва қисман бузилиши

 Коллектор ва халқалар смена давомида бир марта қуруқ тоза латта билан артилади. Агар коллектор ва халқаларнинг сирпанма сиртида қурум ва тирналиш излари пайдо бўлса, улар шиша қумқоғоз билан жил-вирланади. Қумқоғоз ички томони коллектор ёки контакт халқаси сирти шаклида ¢йилган ёроғ колодкага (119-расм) маҳкамланади.  Электр машиналар ишлаганда коллекторнинг мис қисми пластиналар орасидаги қаттиқроқ слюда изоляцияга қараганда тезроқ ейилади. Натижада коллектор сиртига изоляция чиқиб қолади, чўткалар титраб ишлайди ва чўтка контактида қўшимча учқунланиш пайдо б¢лади.  Чиқиб қолган изоляцияни йўқотиш операцияси ортиқча ҳосил қилиш деб аталади; бунда изоляцияни 1—2 мм чуқурликда фрезалаб ёки арралаб олиб ташланади (120-расм, а, б). Катта машиналар коллекторида ариқчалар махсус фрезалар билан очилади; ариқчанинг чуқурлиги энидан 1,5—2 марта катта бўлиши керак. Қуввати катта б¢лмаган электр машиналарда изоляция гардишга махкамланган махсус асбоб (121-раем) ёки дастарра полотноси ёрдамида қўл билан олиб ташланади. Ишлов берилган коллектор жилвирланади, бир текис яраклагунча ялтиратилади ва сиқилган ҳаво билан тозаланади.  Чўткалар ҳолатини текшириш. Чўткалар тайёрловчи завод тавсияларига биноан тўғри танланиши, чўтка тутқичларда ишончли маҳкамланиши ҳамда бутун сирти билан коллектор ва контакт халқаларига тегиб туриши керак. Яхши жилвирланган чўткада контакт бирикманинг бутун сирти ойнадек ялтирайди.  Чўткалар чўтка тутқич гардишида эркин сурилиши лозим. Бунда чўтка билан чўтка тутқич орасида 0,1— 0,2 мм зазор бўлишига руҳсат этилади.  Электр машинанинг ҳамма чўткалари бир хил куч билан босилиб туриши керак, шунда улар бир текис ейилади. Кучли босилган чўткалар тезрок ейилади. Солиштирма босиш кучи чўткаларнинг маркасига боғлиқ бўлиб, одатда 15—25 кПа ошмайди; айрим чўткаларнинг босилиш кучидаги фарқ 10% дан ошмаслиги керак.  Босиш кучи динамометр билан ўлчанади (122-раем). Чўтка тагидаги коллекторга қоғоз бўлаги қўйилади, кейин бир вақтда бир қўл билан динамометр ёрдамида чўткани, бошқа қўл билан эса қоғоз бўлагини тортилади ва чўтка тагидан қоғозни осонгина тортиб чиқариш мумкин бўлган пайтдаги динамометрнинг кўрсатиши қайд қилиб қ¢йилади.  Ейилган чўткаларни ¢з вақтида алмаштириш лозим. Чўткаларнинг баландлиги ёки контакт сиртининг юзи контакт геометрик сиртининг ¢з дан камроқ кичиклашганда улар алмаштирилади.

* Контакт сирти шикастланганда ёки чўткалар алмаштирилгандан кейин уларни коллектор ёки контакт халқалари сиртига ишкалаб мослаш керак, чунки ишлаб чиқарилаётган чўткалар сирти профилланмайди. Бунинг учун чўтка тагига электр корунддан ясалган, донадор-лиги № 150 ёки 180 бўлган қумкоғоз сиртини чўтка томонга қаратиб қ¢йилади ва чўтка тутқичнинг пружинаси билан қисиб қ¢йилади. Қумқоғознинг ҳаракат й¢налиши чўтканинг шаклига ва машинанинг айланиш й ¢налишига боғлиқ (123- расм, а, б). Кейин коллектор электр машинанинг ¢қи айланадиган томонга буриб қ¢йилади. Агар ¢қни қ¢л билан айлантириш кийин б ¢лса, абразив қоғоз дастлаб турли йўналишларда, узил-кесил ишкалашда эса бир йўналишда ҳаракатлантирилади. Чўткалар дастлаб йирик заррали, кейин эса майда заррали қоғоз билан ишқаланади. Контакт сиртларидаги чанг қуруқ латта билан кетказилади. Улар коллекторга узил-кесил ишқалаб мосланиши учун электр машина нагрузкасиз 3—4 соат ишлатилади. * Чўткалар ¢рнатилган траверса нейтрал ҳолатни эгаллаши керак, бунда якорь индукцияси нолга тенг б¢лади, бу эса коммутация шароитини яхшилайди. Чўткаларнинг нейтрал ҳолати қ¢зғалмас машинада индуктив усулда аниқланади. Бу усул ЭЮК ҳосил қилишга асосланган. Уйғотувчи чулғам LM занжири (124-раем) таъминловчи манбага уланади ва унинг 5—10% ига тенг уйғотиш токи ¢рнатилади. Ҳар хил қутбли чўткаларга ноль белгиси ¢ртада бўлган шкалали милливольтметр уланади. Уйғотиш занжирини узиб ва улаб милливольтметр стрелкасининг оғиши кузатилади. Чўткаларни керагича суриб асбоб стрелкасининг энг кам оғишига эришилади. Коллекторнинг турли ҳолатлари учун бу операция бир неча марта қайтарилади. Кейин чўтка травгрсаси маҳкамланади 125. Коллекторда чўткалар ва чўткаларни нейтрал ҳолатга жонлашуви: * куйиш операцияси қайтарилади. Чўткалар. г— коллектор * чўтка тутқичлар чўткаларнинг четлари коллектор пластиналарига параллел б ¢ладиган қилиб ¢рнатилади (125-расм). Чўткалар коллектор 2 айланаси б¢йлаб бир текис жойлашиши зарур.

$* 11.3. Электр моторлар подшипникларига хизмат кўрсатиш * Подшипникларни ишлатиш давомида уларнинг қизиши ва мойининг аҳволи текширилади, зазорлари ва ротор (якорь) нинг ¢қ йўналишида силжиши ¢лчанади. * Электр машиналар конструктив жиҳатдан бир-биридан фарқ қилувчи сирпаниш ва думалаш подшипникларига эга. * Сирпаниш подшипникларининг устки вкладиши билан ¢қ буйни орасида радиал зазор б¢лиши керак, унинг ¢лчами мойли понанинг к¢тариш кучига боғлиқ. Зазор кичиклашса, подшипниклар кучли қизийди, зазор катталашганда эса маълум мой қатлами ҳосил б¢лиш шароити ёмонлашиши оқибатида подшипниклар тез ишдан чиқади. * Ажралмайдиган сирпаниш подшипникларидаги радиал зазор ¢қ буйни билан вкладиш орасига шчуп киргизиб к¢риб ¢лчанади. Ажраладиган подшипниклардаги радиал зазорни ¢лчаш учун рух симлар а ва b\—Ь дан фойдаланилади (126-расм), Сирпаниш подшипниклари учун руҳсат этилган радиал зазорлар 11-жадвалда келтирилган. * 11-жадвал. Сирпаниш подшипникларининг радиал зазорлари * Сирпаниш подшипникларида ¢қ йўналишидаги симметрик зазорлар б¢лиши керак. Машина ишлаётганда магнит кучлар таъсирида ротор (якорь) ¢қда сурилиб зазорни й¢қотиши мумкин, натижада подшипниклар қизиб кетади. Ротор (якорь) нинг сурилиши тайёрловчи завод томонидан к¢рсатилади. Бундай маълумотлар б¢лмаса, электр машиналарнинг диаметри 200 мм гача бўлган ¢қлари учун роторнинг ¢қда сурилиши 2—4 мм ни, диаметри 200 мм дан катта бўлган ¢қлар учун ¢қ буйни диаметрининг 2% ини ташкил этади. * Зазорлар ¢лчаш чизғичи билан машинанинг ҳар қайси томонида бир неча жойда ¢лчанади, бунда уларнинг ¢лчанган ¢ртача арифметик қиймат-лари тенг б¢лиши керак. * Сирпаниш подшипникларининг ишини доимий текшириш температура режимини, мойнинг сифати ва миқдорини кузатишдан иборат. * Сирпаниш подшипникларининг 80°С дан ортиқ қизиши хавфлидир, чунки бунда улар ишдан чиқиши мумкин. Бунга мойлаш шароитларининг ёмонлашуви сабаб б¢лиши мумкин. А$ * 126-расм. Ажралмас сирпаниш подшипникларидаги зазорни улчаш.

* 126-расм. Ажралмас сирпаниш подшипникларидаги зазорни улчаш.

* Цехнинг навбатчи ходими подшипниклардаги мой сатҳини доимо кузатиб бориши лозим. У мой сатхини к¢рсаткичнинг текшириш чизиғи б¢йича аниқланади, агар у б¢лмаса, мойлаш ҳалқаси б¢йича аниқланади: * мой сатҳи нормал бўлганда мойлаш халқаси диаметрининг Л—/5 қисмигача мойга ботиб туриши керак. * Ҳатто сирпаниш подшипниклари қизимаса ҳам халқаларнинг айланиши ва мойнинг тозалигини сменада камида икки марта текшириб туриш зарур. Ҳалқаларнинг секин айланиши Подшипникларнинг мойланиши ёмонлашиб, ишдан чиқишига олиб келади. Ишлаш давомида подшипниклардаги мой ифлосланади ва қуюқлашади. Ҳар 3—4 ойда (к ¢пи билан 6 ойда) мойни бутунлай алмаштириш тавсия қилинади; бундан олдин подшипникларни тозалаш ҳамда керосин ва ҳар доим ишлатиладиган маркадаги мой билан ювиш лозим. * Думалаш подшипниклари одатда консистент таркиб билан мойланади; таркиб подшипникка камераси ҳажмининг '/а— 2 /з қисми қадар солинади (катта қиймат подшипникнинг 1500 айл/мин гача айланиш частотасига тегишли). Камерани мой билан лиммо-лим т¢лдириш тавсия қилинмайди, акс ҳолда мой подшипник корпусидан оқиб тушади. * Иш шароитларига қараб мойни ҳар 3—6 ойда алмаштириш керак. Бунда подшипниклар уайт-спиртда ювиб тозаланади, кейин сиқилган ҳаво билан пуфланади ва янги мой билан т¢лдирилади. Мойнинг маркаси тайёрловчи завод тавсияларига мувофиқ танланади. * Янги сериядаги электр машиналарда механизмни т¢хтатмасдан подшипниклар мойини алмаштириш к¢зда тутилган. Подшипниклар конструкциясида прессмойдон б¢либ, унга босим остида янги мой киритилади. Шунда эски мой сиқилиб, подшипникдаги бошқа тешик орқали ташқарига чиқади.

* 11.4.Электр машиналарнинг нуқсонлари. Электр машиналарда содир булувчи асосий шикастланишлар маълум б ¢лса, уларни тезда бартараф этиб, машиналарнинг хизмат муддатини узайтириш мумкин. Электр ва механик шикастланишлар б¢лади. Электр шикастланишларга коллектор ч¢лғамлари, контакт халқалари, чўткаларнинг нуқсонлари, изоляция қаршилигининг пасайиши ва машинанинг электр қисми билан боғлиқ бўлган бошқа камчиликлар, механик шикастланишларга эса подшипникларнинг емирилиши, ¢қнинг деформацияланиши, бандажларнинг узилиши ва бошқа нуқсонлар киради. Электр машиналарда энг к¢п учрайдиган нуқсонлар ва уларнинг пайдо б ¢лиш сабаблари 12-жадвалда келтирилган. 28 43 12 15 25 14 14 2A 28 43

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.А. Деҳқончилик тараққиёти – фарровонлик манбаи. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси йиғилишида сўзланган нутқ. 1994 йил 18 феврал.- Т.: Ўзбекистон, 1994.- 72 б. 2. Қишлоқ хўжалигидаги иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш дастури (1998-2000 йиллар).- Т.: Ўзбекистон, 1998.- 96 б. 3. Александров К.К., Кузьмина Е.Г. Электротехнические чертежи и схемы.- М.: Энергоатомиздат, 1990.- 288 с. 4. Голигин А.Ф., Ильяшенко Л.А. Саноат корхоналари электр жиҳозларининг тузилиши ва уларга хизмат кўрсатиш.- Т.: Ўқитувчи, 1990.- 216 б. 5. Гуревич Д.Ф., Цырин А.А. Таъмирные мастерские совхозов и колхозов: Справочник.- Л.: Агропромиздат.Ленингр. отд-ние, 1988.-336с. 6. Додобоев Ю., Хамидов М. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида меҳнат муҳофазаси.- Т.: Меҳнат, 1990.- 136 б. 7. Ерошенко Г.П., Пястолов А.А. Курсовое и дипломное проектирование по эксплуатации электрооборудования.- М.: Агропромиздат, 1988.-160 с. 8. Иофинов С.А., Лышко Г.П., Хабатов Р.Ш. Курсовое и дипломное проектирование по эксплуатации МТП.- М.: Агропромиздат, 1989.- 191 с. 9. Yo’ldоshеv SH.U. Mаshinаlаr ishоnchliligi vа ulаrni tа’mirlаsh.- T.: O’zbеkistоn, 1994.- 479 b.

O'xshashlar

Электр ускуналарни таъмирлаш базасининг структураси ва ускуналари

Автоматлаштириш системаларини таъмирлаш. Автоматлаштириш системаларининг элементларини таъмирлаш

Электр ускуналарни таъмирлашнинг умумий масалалари

Трансформатор подстанциясининг тақсимлаш қурилмаларини таъмирлаш. ТПнинг тақсимлаш қурилмаларини элементларини таъмирлаш

Электр симларнинг монтажи