Автоматлаштириш системаларини таъмирлаш. Автоматлаштириш системаларининг элементларини таъмирлаш - Energetika - Slaydlar

Автоматлаштириш системаларини таъмирлаш. Автоматлаштириш системаларининг элементларини таъмирлаш

Yuklangan vaqt:

01.07.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

459.685546875 KB

Ko'chirib olish

* ФАН: Электр ускуналар эксплуатацияси ва таъмирлаш . МАВЗУ: Автоматлаштириш системаларини таъмирлаш. Автоматлаштириш системаларининг элементларини таъмирлаш.

Вақти 2 соат Талабалар сони 40 та Ўқув машғулотининг шакли ва тури Ахборотли маъруза, муаммоли маъруза. Амалий машғулот режаси Ўқув машғулотининг тузилиши Тиристорли ўзгарткичларнинг нуқсонлари ва уларни йўқотиш усуллари Юргизиш-ростлаш ва ҳимоя аппаратурасига хизмат кўрсатиш. Ўқув машғулотининг мақсади. Сув хўжалигида электр ускунала эксплуатациясининг асосий тушунчалари. Электроавтоматика тизимлари элементларини таъмирлаш. Электр ўлчаш асбобларига хизмат кўрсатиш ва уларни ремонт қилиш. Бакалаврнинг энергетика тизимидаги ўрни ва вазифалари Педагогик вазифалар: Ўқув фаолиятининг натижалари: Таълим усули Маъруза , аклий хужум Таълим шакли Жамоавий, гуруҳларда ишлиш Таълим воситалари Махсус техника воситаси билан жиҳозланган ўқув хоналар Таълим бериш шароити Амалий машғулот матни.Махсус техника билан жихозланган гуруҳли ишлашга мўлжалланган хоналар. Мониторнинг ва баҳолаш. Оғзаки сўров, тезкор сўров, реферат, тест ва бошқалар. Мавзу: Автоматлаштириш системаларининг элементларини таъмирлаш.

Иш босқичлари ва мазмуни Фаолият Таълим берувчи Таълим олувчи 1.босқич тайёргарлик Маъруза мавзуси, унинг мақсади, вазифа ва натижаларини шакллантиради. Адабиётлар рўйхати тузади. Талабаларга маъруза матнини тайёрлайди. Маърузани ўтказишни режалаштиради.Барча талабаларни иштирокини таъминлайди. Хулосалар ва баҳолаш мезонларини тайёрлайди. 2.босқич Кириш 10 мин Маъруза мавзусини ва режасини эълон қилади. Ўзининг мулоҳазаларини айтиб таълим олувчиларфикрини олади. Талабаларни жалб қилувчи бир неча саволлар беради. Танишадилар ёзиб оладилар,саволлар беради. 3.босқич Асосий қисм 60 мин Маъруза матнини баён қилади. Талабаларни фаоллигини оширади. Ақлий хужум билан талабалардан муаммолар бўйича “фикрлариниолади.”,“Қандай қилиб”, “Нима учун,қачон қаерда” деган саволлар билан мурожат қилиб жавоблар олади. Тинглайди саволларга жавоб беради ёзиб боради. 4.босқич Якуний қисм 10 мин Умумий хулосаларга келади. Энг фаол талабаларга баҳо беради.Маърузага якун ясайди. Баҳолари билан танишадилар. 1.Мавзу:Маърузанинг технологик харитаси.

РЕЖА: 2. Юргизиш-ростлаш ва ҳимоя аппаратурасига хизмат кўрсатиш. 3 . Электр ўлчаш асбобларига хизмат кўрсатиш ва уларни ремонт қилиш. 1 . Тиристорли ўзгарткичларнинг нуқсонлари ва уларни йўқотиш усуллари.

Кириш Мустақил Республикамиз халқ хўжалиги тармоқларининг, шу жумладан қишлоқ ва сув хўжалиги тармоқларининг ривожланиш даражасини улардаги ишлаб чиқариш жараёнларда қанчалик даражада электр энергияси қўлланилаётганлиги билан баҳолаш мумкин. Қишлоқ ва сув хўжалиги корхоналарида, фермер хўжаликларида тобора кўпроқ электрлаштирилган жиҳозлар ва ускуналар ишлатилмоқда. Электр ускуналар миқдори ортиб бормоқда. Республикамиз аграр соҳасида ҳозирда йирик ва майда насос станциялар агрегатлари, чорвачилик ва паррандачилик технологик машиналар қаторлари, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш объектларининг электр ускуналари ишлаб турибди. Уларда юқори технологик, компьютер техникаси билан жиҳозланган, замонавий назорат ўлчов асбоблари ва автоматлаштириш воситалари билан бошқарилувчи электр ускуналар комплектлари мавжуд. Уларни сифатли электр энергияси билан таъминлаш учун автоматлаштирилган ишончли электр таъминот тизими ишлаб чиқилган. Ишлаб чиқариш унумдорлигини ва самарадорлигини таъминлаш учун электр ускуналарга сифатли электротехник хизмат кўрсатишни ташкил этиш зарур. Ҳозирги кунда қишлоқ ва сув хўжалиги электр ускуналари, автоматлаштириш воситалари ва электр таъминот тизимининг ишончлилиги талаб даражасида эмас. Электр энергетик тизим, жумладан электр ускуналар узлуксиз, технологик талаб режимлари бўйича ишлаб туриши учун электр ускуналар эксплуатацияси ва таъмирини тўғри ташкил қилиш, эскирган электр жиҳозларни таъмирлаб, янгиларига алмаштириш, ходимларни мунтазам равишда малакасини ошириш ва билимларини текшириб туриш зарур.24 14 1A 0E 28 3C 1B 10 0A 3A 1C 13 0C 13 30 14 0A 30 30 28 10

Тиристорли ўзгарткичларнинг нуқсонлари ва уларни йўқотиш усуллари Теристорли ўзгарткич агрегатларининг бошқариш, ҳимоя ва сигнализация системасидаги нуқсонлар ва уларни бартараф қилиш усуллари ўзгарткичларнинг техник тавсифларида ҳамда уларни ишлатишга доир инструкцияларда кўрсатилади. Энг кўп учрайдиган нуқсонларнинг сабаблари ва уларни бартараф қилиш усуллари 13.1-жадвалда келтирилган. 13.1-жадвал Тиристорли ўзгарткичларнинг нуқсонлари ва бартараф қилиш йўллари Нуқсон Нуқсонни пайдо бўлиш сабаби Бартараф қилиш усули Таъминлаш тизими манбаларида кучланиш йук ёки меъёридан кичик. ¡згармас ток томонидаги ажратгич уланмайди. Сақлагичларнинг эрувчан куймаси куйган. Блокировкалар, ўзгарткич ёки иш механизмлари ейилган. Бошқариш тизими бузилган. Автоматик ростлаш тизими (АРТ) бузилган. Алмаштирилади. ўзгарткич “Тайёр” сигналининг мавжудлиги механизм блокировкаларининг носозлигини кўрсатади. Акс ҳолда ҳимоя ва сигнализация блоклари текширилади. Бошқариш тизимининг иши техник тавсифга мувофиқ текширилади.

Нуқсон Нуқсонни пайдо бўлиш сабаби Бартараф қилиш усули Узгармас ток тамонидаги ажрат- гични улаганда токнинг сакраши ва ажратгичнинг узилиши содир бўлади. Ўзгарткич салт ишлаганида ток бирданига ортиб кетади, ажратгич узилади. Ҳимоя ва сигнализация тизими бузилган. АРТ бузилган. Алоҳида бошқариш узели бузилган. Импульс-фазали бошқариш тизими бузилган. АРТ нинг ток ростлагичини шунтлаши текширилади (унинг киришида сигнал бўлмаганда чиқишида кучланиш бўлмайди) . Нуқсон ҳимоя ва сигнализация тизими (ХСТ) индикациясига биноан йўқотилади. АРТ ни созлаш сифати ва нуқсони текширилади. Алоҳида бошқариш иши фойда- ланишга доир инструкцияга му- вофиқ текширилади. Импульс-фазали бошқариш тизимининг иши текширилади, бошқаришнинг бошланғич бур- чаклари ўрнатилади.

* Юргизиш-ростлаш ва ҳимоя аппаратурасига хизмат кўрсатиш Юргизиш-ростлаш ва ҳимоя аппаратларининг эксплуатациясида улар вақт-вақтида текширилади, ва ростланади, ишдан чиққан узеллари алмаштирилади. Уларда аппаратуранинг тайёрланиш характери, ўрнатилиши, энергия таъминотининг ишончлилиги ва шу кабилар ҳисобга олинади. Коммутацияловчи аппаратура учун электр контактларнинг ҳолати муҳимдир. Контактлар сиртларида оксид пардасининг бўлиши контакт қийинлаштиради ва уларнинг қўшимча қизишига олиб келади. Бундан ташқари, ёй вужудга келиши оқибатида юзаларида нотекисликлар пайдо бўлиб, улар контактларнинг бутун сирти билан контактга киришувига тўсқинлик қилади. Шунинг учун контактлар оксид пардаси ва руддалардан ҳар доим эгов билан тозалаб турилиши керак. Контактларни кумқороз билан тозалашга рухсат берилмайди, чунки қумкоғознинг зарралари мис контактларга ботиб кириб уларнинг қаршилигини оширади. Кучли куйган контактлар янгиси билан алмаштирилади. Магнит тизими ва кўзгалувчан қисмларнинг иши текширилади. Қўзгалувчан система қадалмай, енгил юриши керак. Уланган контактор нормал ишлаганда магнит системасидан бир маромда енгил ғувуллаган товуш чиқади. Кучли шовқин ва титроқ аппаратнинг носозлигини кўрсатади. Бунга маҳкамлаш деталларининг бўшашиб қолиши, контакт пружиналарининг ҳаддан ташқари таранглиги, қисқа туташтирилган ўрамнинг шикастланиши, якорнинг қийшайиши сабаб бўлиши мумкин. Кўздан кечириб механик шикастланишлар аниқланади. Бўшаган маҳкамлаш жойлари қотирилади, контактларнинг зичлиги ва таранглиги текширилади. 33 25 0420 121C 02 240D 0515 3709 18 08050D 03 18 38 18 18 09 04 04 1C 03 0C 16 06 04 38 14 04 0E 22 26 04 03 37 02 03 0402

Контакт пружиналари қуйидагича ростланади. Юриткич якори ўрнатилади ва ўзакка махкам қисиб, шу ҳолатда қотириб қуйилади, контактлар орасига юпқа қоғоз бўлаги қуйилади. Шу ҳолатда контактни динамометр билан тортиб, қоғозни бемалол чиқариб олиш мумкин бўладиган ҳолатга келтирилади. Контактларни нормал тортиш қийматлари аппарат паспортида ва справочникларда келтирилади. Профилактика ва ростлаш ишларида электр ускуналар тармоқдан узиб қуйиб бажарилади. Электр ускуналарни ишлатиш вактида сақлагичлари ишдан чикиб (куйиб) туради. Уларни алмаштириш учун фақат мослаштирилган сақлагичлар ва эрувчан қуймалардан фойдаланилади. Авариялар ва ёнғинларга йўл қўймаслик учун сақлагич сифатида ҳар хил симлардан ясалган ҳар қандай қуймалардан фойдаланиш ман қилинади. Автомат ажратгичларни, уларнинг иссиқлик ва электромагнитли эрувчи қуймаларини профилактик кўрикдан ўтказиш ва ростлаш ишларини электр лаборатория мутахассислари томонидан корхонада ишлаб чиқилган график бўйича бажарилади. Текширилгандан кейин автоматлар пломбаланади. Тиристорли контакторларда қўзгалувчан механик қисмлар ва контактлар йўқ, шунинг учун улар юқорида айтилган камчиликлардан ҳоли. Лекин контакторлар узоқ вақт ишлаганда уларнинг резьбали бирик-малари бўшашади, радиаторлар (совиткичлар) га чанг ўтиради, натижада тиристорларнинг совиши ёмонлашади ва улар қўшимча қизийди. Шунинг учун даврий профилактик кўрикдан ўтказиш вақтида тиристорли контакторлар чанг ва ифлосликлардан тозаланади ҳамда винтли бирикмалари бураб қотирилади. Сув билан совитиладиган тиристорли контакторларда, бундан ташқари, совитувчи суюқлиқ берувчи система вақт-вақтида тозалаб турилади. Бу ишнинг даврийлиги ва тозалаш усуллари тиристорли контактордан фойдаланишга оид йўриқномада келтирилган бўлади. Ишдан чиққан тиристорли контакторда одатда куч блоки ўрнига янгиси ўрнатилади. Бузилган куч блоки электрон қурилмалар ремонтига ихтисослашган бўлинмаларда тзъмирланади.

* Электроавтоматика тизимлари элементларини таъмирлаш Электроавтоматика тизимлари аппаратураси ҳам мунтазам равишда планли олдини олиб ремонтлар ўтказиб туришни талаб қилади, лекин бу ремонтлар электр жиҳозларнинг ишламай қолиши билан боғлиқ бўлмайди. Авария ҳолати юз берганда хизмат кўрсатувчи ходим носозликларни топиши ва авариявий вазиятни тезда бартараф қилиш керак. Электроавтоматика элементлари планли олдини олиб ремонтларида қуйидаги ишлар бажарилади: кўздан кечириш; автоматика асбобларини чанг ва ифлосликлардан тозалаш; маҳкамлаш деталларини қотириш; кўрсатгичларни ростлаш; иш имкониятлари тугаган элементларни алмаштириш; контактларни ювиб тозалаш; электр бирикмаларни текшириш, ўтказгичлар орасидаги изоляция қаршилиги ва ерга нисбатан қаршиликни ўлчаш. Релеларга хизмат кўрсатишда кожухининг соз ва бутунлигини, кожухнинг цоколга тегиб туриш зичлигини текшириш ҳамда релени тозалаш ва ростлаш (созлаш) лозим. Реле деталлари қаттиқ чўткалар ва юмшоқ, тоза латта билан тозаланади. Симлар изоляцияси шайба, гайка ва винтлар тагида қолмаслиги керак. Агар тайёрловчи завод йўриқномаларида кўрсатилмаган бўлса, реле подшипниклари ва ўқини мойлаш тавсия қилинмайди. Қўзғалувчан ва қўзғалмас контактлар ифлосликлардан ва юпқа оксид пардасидан юмшоқ таёқча ёки чарм (тасма) билан тозаланади. Куйган ёки ўйилган контактлар тозаланади ва воронил билан ялтиратилади.

Релени созлаш жараёнида контактлари ейилмаслиги учун унинг ишлаб кетиш индикатори сифатида кучланиши 3,5 В, қуввати 1 Вт ли чуғланма лампадан фойдаланиш тавсия қилинади. Изоляциянинг қаршилиги 1000 В га мўлжалланган мегомметр билан ўлчанади. Ток ўтказувчи қисмлар билан корпус орасидаги қаршилик 1 МОм дан кам бўлмаслиги керак. Реле лабораторияда текширилади ва созланади. Реле панелга иш ҳолатида ўрнатилади ва ишлаб кетиш токи (уставкаси) текширилади. РТ-40 типидаги ток релеси ва РН-50 типидаги кучланиш релеси 14.1- расм, а, б да кўрсатилган схемалар бўйича текширилади. Берилаётган кучланишни ростлаш учун автомат SF ёрдамида тармоққа уланадиган РНО-250-2 типидаги автотрансформатор Т1, ОСО-0,25 типидаги ажратувчи трансформатор Т2 ва И-54 типидаги ток трансформатори ( ТА) дан фойдаланилади. Схемаларда электромагнит системали асбоблар ишлатилади, чунки улар ҳам текширилаётган релелар сезадиган, ўлчанаётган катталикнинг ўзгаришларини сезади. Асбобларнинг аниқлик класси 0,5 ва 1. Релелар ( КА ва КУ) нинг ишга тушгани лампа HL нинг ёнишидан, уларнинг қайтганлиги эса реленинг яқори охирги ҳолатда тўхтаган пайтдаги товушдан аниқланилади. Асбоблар (амперметр РА ёки вольтметр РV) кўрсатишлари бўйича реленинг ишга тушгандаги ва узилгандаги қайтиш коэффициенти (реле ишга тушгандаги сигналнинг реле узилгандаги сигналга нисбати) аниқ-ланади. Масалан, РТ-40 релеси учун қайтиш коэффициенти 0,85—0,92 ни ташкил қилади. Реленинг ҳар қайси типи учун қайтиш коэффициенти ундан фойдаланишга доир йўриқномадан аниқланади.

Вақт релесининг ишлаб кетиш вақтини (уставкасини) текшириш учун бир бўлинмасининг қиймати 0,01 с бўлган ПВ-53Л электр секундомери ишлатилади, у 220 ёки 110 В ли ўзгарувчан ток тармоғидан таъминланади. Реленинг ишлаш вақтини аниқлаш учун секундомерни улаш схемаси 14.2- расмда кўрсатилган. Автомат SF уланганда реле манбага уланади ва айни вақтда секундомер уланади. Потенциометр RP дан таъминланувчи реле К.Т ишга тушганда унинг контактлари ё секундомер чулғамини қисқа туташтиради (13.2-расм, а), ёки унинг занжирини узади (13.2-расм, б). Ишлаш вақтининг давомлилиги тахминан бешта синаш натижаларининг ўртача қийматидан аниқланади. ¡згармас ток вақт релесини текширишда реле ғалтакларини таъминлаш учун ўзгармас ток манбаи бўлиши керак. а) б) 1 3 .1 -расм. РТ -40 типли электромеханик ток релесини (а) ва РН -50 типли кучланиш релесини (б) текшириш схемалари

13.2-расм. Контактлар уланганда (а) ва ажралганда (б) реленинг ишлаш вақтини аниқлаш учун секундомерни улаш схемалари Реле контакторли аппаратурали занжирлардаги нуқсонларни топишнинг энг самарали усули электр занжирлар қаршилигини махсус асбоблар масалан Ц-56/1, ёрдамида текширишдан (жиринглатиб кўриш-дан) иборат. Бу асбоблар ёрдамида занжирларнинг О дан 5 МОм гача бўлган қаршиликлари ўлчанади. Ёпиқ усулда монтаж қилинган ва узоқ масофага ўтказилган улаш симлари ёки кабелларини текширишда ёки ҳар хил хоналардаги улаш тармоқларини топишда ишни икки киши телефон трубкалари ёрдамида олиб боради (13.3-расм). Батареянинг бир қутби кабел қобиғига, ноль симга ёки ерга улагичнинг умумий контурига уланади. Телефон трубкасининг бир учи батареянинг бошқа қутбига, трубканинг бошқа учи эса текширилаётган симларнинг бирига уланади. Текширилаётган кабелнинг бошқа учига телефон трубкаси расмда кўрсатилгандек уланади.

Жиринглатиб текширишда биринчи текширувчи телефон трубкасини симлардан бирига, иккинчи текширувчи ўз трубкасини галма-галдан ҳар бир симга улайди. Текширилаётган сим икки томондан уланиб, телефон трубкаси шовқин эшитилганда гаплашиш мумкин. Бу тармоқ белгилаб қўйилади, сўнгра бу операция бошқа симларда ҳам бажарилади. Агар шовқин эшитилмаса, демак, сим ёки тола узилган бўлади. 13.3-расм. Телефон трубкалари ёрдамида электр занжирларини жиринглатиб (прозвонка килиб) текшириш Контактсиз тизимларига хизмат кўрсатиш контактли системаларга хизмат кўрсатишдан фарқ қилади. Масалан, реле контакторли занжирлардаги нуқсонларни топишнинг асосий усули ҳисобланган жиринглатиб текширишни бу системаларда қўллаб бўлмайди. Ҳақиқатан ҳам, очиқ ва ёпиқ транзисторларнинг қаршиликлари охирги қийматларга эга бўлиб, улар бўйича электр схемасининг ҳолати тўғрисида тўғри хулоса чиқариш мумкин эмас. Бундан ташқари, контактсиз элементларнинг занжири, айниқса, микросхемалар, жиринглатиб текширишда ишлатилаётган кучланишнинг миқдори ва қутблилигига сезгирдир. Кучланишнинг ошиб кетиши ёки қутбнинг алмашиб қолиши ишлаётган элементларнинг ишдан чиқишига олиб келиши мумкин, шу сабабли контактсиз бошқариш схемалари системанинг ёки алоҳида модулнинг кириш учига логик сигналлар тўпламларини бериш билан ҳамда текширувчи тест сигналлари бериш билан текширилади.

Контактсиз бошқариш системаларини текширишнинг асосий тури системанинг ишлашини текширишдир. «Логика-Т» системаси элементларининг ишлашини текшириш учун система махсус текшириш блоки (БК) дан фойдаланилади. Бу блок ёрдамида нуқсонлар текшириш жадваллари бўйича топилади. Микросхемалар асосида яратилган контактсиз логик қурилмаларни текшириш учун қуйидаги қоидаларга риоя қилинади: ИМС схемаларидаги сигналларни кузатиш учун электрон осциллографдан фойдаланилганда унинг комплектига кирувчи чиқарма бўлгичли ва коаксиал кабелли улчаш симлари ишлатилади; осциллографнинг умумий нуқтаси схеманинг ноль нуқтаси шинасига, сигналини кузатиш керак бўлган нуқтага иложи борича яқин қилиб уланади; электрон улчаш асбоблари ва электрон осциллографларнинг иккиламчи чулғами ерга уланган 220/220 ёки 380/220 В ли ажратиш трансформатори оркали ток билан таъминланади. Микроэлектрон техникага хизмат кўрсатишда электрон осциллографлар (Cl-15, C1-19), кучланиш ва токни, частотани (43-1, 43-41), қаршиликни, индуктивлик ва сиғимни (Р353, М218, Е8-2) ўлчайдиган асбоблардан фойдаланилади. Кичик қувватли (Л2-22, Л2-43) ва катта қувватли (Л2-42) транзисторларнинг, интеграл микросхемаларнинг (Л2-41) параметрларини текширадиган асбоблар алоҳида аҳамият касб этади. Микроэлектрон қурилмалари бўлган бошқариш тизимларига хизмат кўрсатишда ишлаб турган жиҳозларнинг нуқсонларини топишга алоҳида эътибор берилади, бунинг учун жиҳозлар ишини мантиқий таҳлил қилишдан, диагнозтика воситалари маълумотларидан фойдаланилади. Бу маълумотлар асосида солиштириш усулидан фойдаланилади, яъни бузилган деб тахмин қилинган блок ишга яроқлиси билан алмаштириб кўрилади. Агар блок алмаштирилгандан кейин система яхши ишласа, нуқсон шу блокдан қидирилади. Нуқсонларни қидиришнинг бундай усули эҳтиёт блоклар мавжудлигида айниқса самаралидир, чунки жиҳознинг тезда сафга қайтарилишини таъминлайди. Солиштириш усули билан бирга, текширишнинг тестли усулидан ҳам фойдаланилади. Бунда текширилаётган блокдан махсус тест-программалар ўтказилади. Текширишнинг бу усули вақт-вақтида ёки қисқа муддатда такрор содир бўлиб турадиган нуқсонларни аниқлашда айниқса самаралидир.

* Электр ўлчаш асбобларига хизмат кўрсатиш ва уларни ремонт қилиш Электр ўлчаш асбоблари эксплуатациясида улар, электр жиҳозларнинг бошқа элементлари каби, ташқи муҳит таъсирида бўлади. Бунинг натижасида уларда нуқсонлар пайдо бўлиб, оқибатда ўлчанган катталикларнинг қиймати ҳакикий қийматларидан фарқ қилиши мумкин. Жиҳозларнинг ишлаш режимлари тўғрисида ахборот билан таъминловчи электр ўлчаш асбоблари мунтазам қаровни талаб қилади, чунки ишлатиш давомида уларнинг корпуси ифлосланади, титраш натижасида маҳкамланган жойлари ва электр контактлари бўшашиб қолади. Бундан ташқари, механик қисмларининг ейилиши, ғалтакларининг ўта юкланиши (натижада изоляция ейилади ва шикастланади), электр занжирларидаги узилиш ёки қисқа туташувлар, асбоблар қисмларининг механик шикастланиши ва бошқа сабаблар туфайли электр ўлчов асбобларида нуқсонлар пайдо бўлади. Ишлаб чиқариш ускуналарининг электр жиҳозларини ишлатиш жараёнида ремонтчи ходимлар асбобларни чанг ва ифлосликлардан тозалашади, уларнинг механик маҳкамланган жойлари ва электр ўтказгичлари уланган жойларини текширишади. Ишдан чиққан асбобларни махсус ташкилотлар ёки бўлимлар ремонт қилади. Ҳар хил номенклатурадаги электр ўлчаш асбоблари кўп миқдорда бўлган йирик корхоналарда ана шу аппаратларни ремонт қилиш, ростлаш ва текширишга ихтисослашган бўлимлар ташкил қилинади. Одатда бу ишлар электр ўлчаш лабораториясида бажарилади, бунинг учун у махсус асбоблар, стендлар ва намуна асбоблар тўплами билан жиҳозланади. Лаборатория ходимлари электр ўлчаш асбобларини ремонт қилиш буйича махсус тайёргарликдан ўтишади.

Электр ўлчаш лабораторияси учун ажратиладиган хоналарга нисбатан алоҳида талаблар қўйилади. Улар титрамаслнги, яхши ёритилиши ҳамда қўшни хоналар ва кўчадан чанг сўрилишига йўл қўймайдиган вентиляция билан таъминланиши керак. Асбоблар ремонтга келтирилганда ва ремонтдан чиққанда махсус техник ҳужжатлар расмийлаштирилади. Бу ҳужжатлар стандартлар бўйича Давлат метрология комитети томонидан ҳамда ремонтни амалга оширувчи бўлимлар бўйсунадиган (¡збекэнерго ДАК) ташкилотлар томонидан тасдиқланган бўлади. Ремонтдан чиққан асбобларнинг аниқ кўрсатиши текширилдаи ва пломба қуйилади. Ишлаб чиқариш ходимлари жиҳознинг ҳолати ва ишининг асосий кўрсатгичлари тўғрисидаги маълумотни ўлчаш асбоблари ёрдамида олади. Улар актив назорат асбобларида фойдаланиб, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг сифати тўғрисида керакли маълумотларга эга бўлиш мумкин. Шунинг учун ҳам жиҳозларнинг ва умуман корхонанинг ишини белгиловчи кўрсаткичлар асбобларнинг ўлчаш аниқлигига боғлиқ бўлади. Давлат стандарти ишлаб чиққан метрология назорати системаси мамлакатимизда ўлчаш натижаларининг бир хилда ва аниқ бўлишини таъминлайди. Шу сабабли метрология назорати натижаларига кўра ишлатишга яроқли деб топилган ўлчаш воситаларидангина фойдаланишга рухсат этилади. Мамлакатимизнинг ягона метрология хизмати давлат ва идора метрология хизматларини ўз ичига олади. Кўплаб ўлчаш асбоблари ишлатиладиган йирик корхоналарда электр ўлчаш лабораториялари доирасида группа ташкил қилиниб, у ишлатилаётган асбобларни идора (расмий) текширувидан ўтказади. Расмий текширув ўтказиш учун ташкилотга давлат метрология хизмати органлари томонидан руҳсат берилади; ташкилот текшириш воситалари (намуна ва ёрдамчи ўлчаш воситалари) ва тегишли хоналар билан таъминланади. Текширувни ўтказишга махсус ўқиган ва ¡збекистон Республикаси Давлат стандартлаштириш қўмитасига қарашли ўқув юртларида имтихонлар топширган шахслар қўйилади.

Корхонада ишлатилаётган ҳамма ўлчаш асбоблари текширилиши керак. Текширувни ўтказиш учун электр ўлчаш лабораториясида календар графиклар тузилиб, уларда жиҳозга ўрнатилган ҳар бир электр ўлчаш асбобини текшириш даврийлиги ва муддати кўрсатилади. Ташқи кўриниши бўйича ремонтталаб бўлмаган, яъни ўлчашда ҳатоликларга ёки асбобларнинг бузилишига олиб келувчи нуқсонлари бўлмаган асбобларни текширишга руҳсат этилди. Бундай нуқсонларга қуйидагилар киради: корпусдаги, гилофдаги ёки бирикиш жойларидаги тирқишлар (улар орқали чанг кириши мумкин); ойнасининг дарз кетиши ёки ноаниқ маҳкамланиши, механизм шкаласи ёки кўринадиган қисмининг кирланиши; асбоб ичидаги бегона нарсалар ёки ажралган деталлар. Бундай асбоблар дастлаб ремонт қилинади, кейин текширилади. Асбобни текшираётганда бажариладиган тадбирлар рўйхати инструкцияларда кўрсатилади. Текширувнинг асосий босқичлари кўздан кечиришдан, механик ва электр нуқсонларни ҳамда ўлчашларнинг асосий ҳатоларини аниқлашдан иборат. Корхонада асбобларни расмий текшириш ишлари намуна асбоблар ёрдамида амалга оширилади; намуна асбобларни эса, ўз навбатида, давлат метрология хизмати органлари текшириб туради. Текширилган асбобларга текширилганлиги тўғрисида белги қўйилиб, унда текшириш ўтказилган кун кўрсатилади. Электр ўлчаш асбоблари режали даврий текширувлардан ташқари, давлат метрология хизмати органлари томонидан метрологик ревизия ва экспертизалардан ҳам ўтказилиши мумкин.Шундай қилиб, метрология назорати системаси ўлчаш асбобларида аниқланган камчилик ва нуқсонларни ўз вақтида бартараф қилиш, уларнинг хизмат муддатини анча узайтириш имконини беради, ўлчашларнинг аниқ ва ишончли бўлишини таъминлайди.3709 02 24 18 24 04 0A02 28 0C 02 0E 17 04 09 14 18 05290522 22 03 19 0C 0D 18 02 18 0E 24 31 37 04 02 0915 25 14 04 02 04 04 18 02 04 22 090D 14 25 24 39 14 08050804 02 18 0E 0C 120B 14 121C 0C20 02 0C240B

* Ярим ўтказгичли ўзгартириш техникасига хизмат кўрсатиш Ярим ўтказгичли ўзгартириш қурилмаларининг яхши ишлаши атроф- муҳитга ва иш шароитларига боғлиқ. Одатда, агрегатлар ёпиқ стационар хоналарда қуйидаги шароитларда ишлашга мўлжалланган: атроф-муҳит ҳарорати 0 дан 50°С гача; ҳавонинг нисбий намлиги 20°Сда кўпи билан 85-90% ёки 40°С да 50%; атроф-муҳитда металларни ва изоляцияни ишдан чиқарувчи агрессив газлар ва буғлар бўлмаслиги керак. ¡згарткичли агрегатлар хонанинг металл, темир-бетон конструкцияларига ёки бетон полларига ўрнатилиб, анкер болтлари билан ёки таянч белбоғлар пайвандлаб маҳкамланади. Қиялиги 1-2°дан катта бўлмаган текис полларда шкафни маҳкамлаш шарт эмас. ¡рнатилгандан кейин шкафнинг вертикалдан оғиши шоғул билан текширилади, у 5° дан ошмаслиги керак. Ток куч симларини ўзгартиш шкафларига улаш учун эластик компенсаторлардан фойдаланиш лозим, чунки улар жиҳозларнинг шкаф ичида механик силжишининг олдини олади. Ошиновка ва кабель линияларининг болтли бирикмалари қўл билан бураб қотирилади. Монтаж ишлари тугагандан кейин куч занжирлари изоляциясининг қаршилиги хона ҳароратида 50 МОм дан кам бўлмаслиги керак ва бошқариш занжирлари изоляциясининг қаршилиги 0,5 МОм дан кам бўлмаслиги керак. Куч занжирининг ерга уланиши 2,5 кВ ли, бошқариш занжирлариники эса 0,5 кВ ли мегомметр билан текширилади. ¡згартириш қурилмаларининг ҳамма шкафлари ва элементлари ўрнатиш ва ишлатиш қоидалари (ПУЭ) га асосан ерга уланиши зарур.39 060C020804 060C020804 1C 10 15 19 10 060C02 0A2015 1E 27 08 19 24 0F0C020802 04 13 0A2015 0E

Туғрилагич тиристорлари тўғри ишлашининг асосии шарти - тегишли бошқарувчи электродларда импульслар аниқ изчилликда ва вақт бўйича аник жойлашиши (бошқариш системаси фазаланиши) зарур. Уч фазали нолли схема мисолида икки нурли С 1-55 осциллографи билан фазалашни кўриб чиқамиз. Осциллографнинг кириши Вх1 га (нур 1) анод кучланиши, кириши Вх2 га эса (нур 2) бошқарувчи кучланиш бе-рилади (13.4-расм, а). Бошқарувчи импульснинг фаза кучланишига нисбатан жойлашуви (13.4-расм, б) тўғрилагичнинг дастлабки ҳолатига тўғри келади, яъни тўғиланган кучланиш актив ва индуктив юкламада нолга тенг ( ). Уч фазали тўғрилаш схемаси учун тиристорнинг табиий очилиш нуқтаси фаза кучланишига нисбатан 30° сурилган, демак, импульс дастлабки ҳолатда 120° га сурилган. Фазалаш ва ростлаш бурчагининг жойлашуви осциллограф ёрдамида текширилади. Фазалаш тўғри бўлганда двигатель якори токининг эгри чизиғи симметрик бўлади (13.4-расм, в). Бир нурли С1- 19 осциллографи билан уч фазали куприк схемани фазалаш 13.5-расм, а да кўрсатилган. Экранда U кучланишнинг синусоидаси ҳосил қилинади (13.5-расм, б). Кейин миллиметрли қоғозга фаза кучланишлари U2a, U2b, U2c нинг эгри чизиқлари чизилади ва мусбат ярим даврларнинг боши ва охири белгиланади. Куч трансформатори узилади импульс фазали бошқариш тизими - СИФУ уланади. СИФУ нинг чиқиш қисмалари (БУ1, БУ3 ва ҳоказо) ни осциллографга навбати билан улаб, ток (VI, V3 ва V5) ва жуфт (V2, V4 ва V6) группаларга келаётган ҳар бир жуфт очувчи импульсларнинг ўзаро 120° силжиганига ва худди U2а, U 2b ва U 2с кучланишлар (VI ва V4, V3 ва V6, V5 ва V2 тиристорлар жуфтлиги) каби алмашиниб келишига ишонч ҳосил қилиш керак. Кейин очувчи импульслар дастлабки бор урнатилади, бунда улар тиристорнинг табиий очилиш нуқталари (13.5-расм, б даги а, б, в ) га нисбатан 90° силжитиб жойлаштирилади.

13 .4 -расм. Уч фазали нолли схемада икки нурли осциллограф билан фазалаш: а-улаш схемаси, б -фазалар ва бошқарувчи импульслар алмашиб келишининг вақт диаграммалари, в -юк эгри чизиғининг вақт диаграммаси

Агар буни қилишнинг имкони бўлмаса, импульсларни ҳосил қилувчи трансформаторнинг бирламчи чулғамлари алмашлаб уланади. Очувчи импульсларни аниқ ўрнатиш учун ўзгарткичларда махсус силжиш потенциометрлари кўзда тутилган. Тиристорли ўзгарткичларни фазалашда хавфсизлик техникаси қоидаларига қатъий риоя қилиш керак, чунки осциллографда умумий нуқта «Ерлаш» мавжуд бўлиб, у асбобнинг корпусига бириктирилган бўлиши зарур. ¡згарткичнинг куч занжирларини бошқариш занжирларидан изоляциялаш учун ажратувчи трансформатор ишлатилади. Бунда осциллографга унинг иккиламчи чулғамидан сигнал берилади. Ўзгартириш техникасининг соз техник ҳолатда бўлишини назорат қилиш учун уларни даврий режа бўйича кўздан кечириб туриш ва профилактик ремонт қилиш (йилда бир марта) кўзда тутилади. Ҳар ойда текширганда техниканинг лак-бўёқ қопламалари, кавшарланган жойлари кўздан кечирилади, контакт бирикмаларининг ишончлилиги ҳамда мажбурий шамоллатиладиган установкаларга берилувчи совитувчи ҳавонинг тозалиги текширилади. Ҳавода 0,7 мг/м 3 дан катта ифлосликлар бўлганда уни тозалаш тадбирлари кўрилади.2903 0A 041012 1208 14 08 15 19 04060B 19 31 1A 1202 400C 15 040608 19 32 0D 26

13.5-расм. Уч фазали кўприк схемада бир нурли осциллограф билан фазалаш: а-уланиш схемаси, б-фаза кучланишининг вақт диаграммаси, в-фазалар ва бошқарувчи импульслар алмашиб келишининг вақт диаграммаси

Хизмат кўрсатувчи ходим йилда бир марта қуйидаги ишларни бажаради: радиаторларнинг сиртларини, бошқариш ва ҳимоя системаларининг ячейкалари ва кассеталарини чангини сиқилган ҳаво билан тозалайди; болтли бирикмаларни текширади ва бураб маҳкамлайди; ячейкалар изоляцияси, босма платалар, кассеталарни бензин ёки спиртда ҳўлланган чўтка билан тозалайди ва кейин уларни қуритади; ҳамма контакт бирикмаларини этил спирт билан артиб тозалайди; ДСТ га ва ўзгартириш установкаларини ишлатишга доир инструкцияга мувофиқ изоляциянинг электр мустаҳкамлиги ва қаршилигини ҳамда ПУЭ га асосан ерга уловчи қурилмаларнинг аҳволини текширади. Авария ҳолатида қисқа муддатда қуйидаги ишлар бажарилади: двигатель ёки бошқа ўзгармас ток истеъмолчилари резерв манбадан (агар у кўзда тутилган бўлса) таъминлашга ўтказилади ва схема бўйича маълум кетма-кетликда нуқсонлари аниқланади. Замонавий ўзгартириш агрегатлари диагностика қурилмалари билан жиҳозланган бўлиб, улар хизмат кўрсатувчиларнинг нуқсонларни топишини енгиллаштиради ва, хусусан, ишдан чиқиб алмаштириш керак бўлган ярим ўтказгичли асбобни топишга ёрдамлашади. Ишдан чиққан диод ёки тиристор шундай кетма-кетликда алмаштирилади: ишдан чиққан асбоб индивидуал совиткичи билан бирга олинади; ишдан чиққан асбоб параметрлари қандай бўлса, шундай параметрли ( Uтес.тах, Uтуг ) янги асбоб танланади; янги асбоб ўрнатилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.А. Деҳқончилик тараққиёти – фарровонлик манбаи. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси йиғилишида сўзланган нутқ. 1994 йил 18 феврал.- Т.: Ўзбекистон, 1994.- 72 б. 2. Қишлоқ хўжалигидаги иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш дастури (1998-2000 йиллар).- Т.: Ўзбекистон, 1998.- 96 б. 3. Александров К.К., Кузьмина Е.Г. Электротехнические чертежи и схемы.- М.: Энергоатомиздат, 1990.- 288 с. 4. Голигин А.Ф., Ильяшенко Л.А. Саноат корхоналари электр жиҳозларининг тузилиши ва уларга хизмат кўрсатиш.- Т.: Ўқитувчи, 1990.- 216 б. 5. Гуревич Д.Ф., Цырин А.А. Таъмирные мастерские совхозов и колхозов: Справочник.- Л.: Агропромиздат.Ленингр. отд-ние, 1988.-336с. 6. Додобоев Ю., Хамидов М. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида меҳнат муҳофазаси.- Т.: Меҳнат, 1990.- 136 б. 7. Ерошенко Г.П., Пястолов А.А. Курсовое и дипломное проектирование по эксплуатации электрооборудования.- М.: Агропромиздат, 1988.-160 с. 8. Иофинов С.А., Лышко Г.П., Хабатов Р.Ш. Курсовое и дипломное проектирование по эксплуатации МТП.- М.: Агропромиздат, 1989.- 191 с. 9. Yo’ldоshеv SH.U. Mаshinаlаr ishоnchliligi vа ulаrni tа’mirlаsh.- T.: O’zbеkistоn, 1994.- 479 b.

O'xshashlar

Трансформатор подстанциясининг тақсимлаш қурилмаларини таъмирлаш. ТПнинг тақсимлаш қурилмаларини элементларини таъмирлаш

Электр моторларни таъмирлаш

Техник диагностикаси асослари

Электр ускуналарни таъмирлаш базасининг структураси ва ускуналари

Электр техник хизматининг йиллик иш хажмини ҳисоблаш