O`zbekistondagi qo`riqxonalar - Ekologiya - Slaydlar

O`zbekistondagi qo`riqxonalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

375.0791015625 KB

Ko'chirib olish

Qo`riqxona quriqlik va suvlarning o ` ziga xos landshaftlarini tabiiy holda saqlash uchun ajratilgan joylar bo`lib, xo`jalikda undan foydalanilmaydi. O`zbekistonda qo`riqxonalarning umumiy maydoni 2164 km kvadratga teng. Uning asosiy maqsadi tabiatning noyob diqqatga sazovor qismlari landshaftlarini jamiyat manfaatlari uchun uzoq vaqtgacha saqlashdan iboratdirO`zbekistondagi qo`riqxonalar

Qo`riqxonalar • Maxsus qo`riqxonalarda asosan katta ilmiy ahamiyatga ega bo`lgan ayrim tabiiy obyektlar muhofaza qilinadi. Masalan: Orol dengizidagi Borsa kelmas qo`riqxonasida iqlimlashtirilgan qulon, sayg`oq va jayronlarning biologiyasi o`rganiladi. Pitsun qo`riqxonasida asosan relikt qarag`aylar muhofaza qilinadi. Chelyabinski viloyatida tashkil etilgan Ilmen qo`riqxonasida noyob minerallar, Buxoro qo`riqxonasida jayron muhofaza qilinadi.

Qo`riqxona ob’yektlarini tashkil etish prinsiplari • Tarixiy prinsip. Tabiiy qo`riqxona eko sistemalari hududiy va keng biogeografik miqyosida tirik va o`lik tabiatni bunyod etishning tarixiy rivojlanish jarayonida o`ziga xos etalon bo`lib xizmat qiladi.

Mintaqa geografik prinsip • Qo`riqxona hududlarining tarmog`i kenglik meridian, tog` tumanlarida esa tabiiy eko sistemalarning bo`linishi qonuniyatlarini o`zida aks etishi kerak.

Ekologik prinsp • Turli edafik ,iqlim va geologik morfologik sharoitlarda tabiiy eko sistemalarni ilm uchun muhofaza etish

Xo`jalik prinsip • Tabiiy qo`riqxona fondiga o`rmon, qishloq–xo`jalik, suv va xalq xo`jaligining boshqa tarmoqlarida amaliy ahamiyatga ega bo`lgan eko sistemalarni kiritish maqsadga muvofiqdir.

Ijtimoiy prinsip • O`zgaruvchan qo`riqxon tartibi yordamida rekreatsion va balneologik tomondan nodir bo`lgan tabiiy hududlarning majmualarini aholining ehtiyojlarini qondirish uchun saqlashni ko`zda tutishi (urbanizatsiya va industralizatsiya, demografik yuksalishni hisobga olgan holda).

Ilmiy tekshirish prinsip • Hozir va kelajakda biosferani ilmiy tekshirishda tabiiy baza yaratishni ko`zda tutish

Didaktik prinsip • Ekologik ta`lim va tabiatni o`rganish ahamiyatga ega bo`lgan tabiiy obyektlarda qo`riqxona tartibini o`rnatishdan iborat.

O`zbekistondagi 1- qo`riqxona • Zomin tog`-o`rmon qo`riqxonasi Jizzax viloyatiga qarashli Turkiston tizmasining Guralash dovoni atrofida1926 –yil 10500 gektar.Tog` landshafti va u yerdagi archazorlar hamda tog` echkisi, tog` qo`yi, oq tirnoqli ayiq. Sibir takasi kabi hayvonlar muhofaza qilinadi. O`zbekistonda qo`riqxona tashkil qilishda asosan • 1970-yillardan boshlab e`tibor berila boshlandi

FLORASI Qo‘riqxonaning o‘simlik dunyosi juda rang-barang: 700 xildan ortiq o‘simlik, giyohlar o‘sadi. Shulardan ikkitasi «Qizil kitob»ga kiritilgan, 48 xili esa faqat Turkiston tog‘lari uchun xosdir. Tabiiy giyohlardan bo‘znoch, pushti radiola, qizilpoycha, qizilqon kabilarni topish mumkin bo‘lsa, manzarali o‘simliklardan chinnigul, yorongul, za’faron kabilarni; daraxtlardan chetan, yovvoyi olma va noklarni uchratish mumkin. FAUNASI Qo‘riqxona faunasi o‘ziga xos. U nda sudralib yuruvchilarning 14, qushlarning 102 xilini uchratish mumkin. Kamyob qushlardan sanalgan govkaptar, dehqonchumchuq, qumri, qorayaloq, Turkiston ukkisi, Turkiston chug‘urchiqlari, 30 turdagi sut emizuvchilar, ikki xil suv va quruqlikda yashov chi jonivorlar shular jumlasidandir. Bu yerda juda g‘alati bir qush – patlari qora, sariq, yashil bo‘lgan, faqat archa urug‘lari bilan oziq lanadigan archa boltatumshug‘i ham yashaydi. Qo‘riqxona hududidan qo‘nim topgan 8 turdagi qush, jumladan, burgut, boltayutar, qora kalxat, tasqara, oq boshli qumoy, yirtqichlardan; oq tirnoq li ayiq, Turkiston silovsini... O‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi»ga kiritilgan. Zomin baland tog‘larining doi miy hayvonlari qatoriga Turkiston silovsini, qora laylak, Markaziy Osiyo echkisi, oq tirnoqli ayiqlarni kiritish mumkin.

• Chotqol tog`-o`rmon qo`riqxonasi. Toshkent viloyatidagi Chotqol tizmasida 1947-yil 35000 gektar. Tog` landshafti va u yerdagi o`simliklar (archa, yong`oq, xandon pista, qayin, jirg`anoq) hamda hayvonlar (tog` takasi, oq tirnoqli ayiq, to`ng`iz, tulki, Menzbir sug`uri, qor qoploni) muhofaza qilinadi.

VARDANZA. • Buxoro viloyatining Shofrikon o`rmon xo`jaligi hududida1955-yil 324 gektar. Qumli cho`l landshafti va u yerdagi o`simlik-hayvonlar hamda tarixiy yodgorlik-Vardanza shahar xarobalari muhofaza qilinadi.

• Qizilqum qo`riqxonasi Buxoro viloyatiga qarashli Amudaryoning o`ng sohilida 1971-yil. 3500 gektar. To`qay va cho`l landshafti undagi o`simlik va hayvonlar (Buxoro bug`usi-xongul, to`ng`iz, qirg`ovul) muhofaza qilinadi.

• Bodayto`qay qo`riqxonasi. Qoraqalpog`istonga qarashli Quyi Amudaryoning o`ng sohilida 1971-yil. 6500 gektar. Amudaryo qayirlaridagi to`qay landshafti va u yerdagi hayvonlar (Xiva qirg`ovuli, to`ng`iz, bo`rsiq, quyon, olachipor, qizilishton, Buxoro bug`usi) muhofaza qilinadi

• Nurota, 1975- yilO`zbekistonda, Nurota tog`larining markaziy qismida, 400 —2000 m mutlaq balandliklarda, umumiy maydoni 22135 ga. Past va o`rtacha balandlikdagi tog` lar relyefiKontinental, quruq va issiq. O`rtacha yillik harorat + 15,2°C, yanvarda —1,8°C, iyulda +29,4°C. Yog`in miqdori 250-550 mmBir qator hayvonlar turi, Qizilqum qo`yi, jayra, burgut, qirg`iy, echkemar, qora grif, ilonxo`r va boshqalar, bodom, yong`oq, archa muhofaza qilinadi

• Qizilqum qo`riqxonasiAmudaryoning o`rta oqimida uning o`ng sohilida 1971- yilda tashkil etigan. Maydoni 3,9 ming gektar. Qo`riqxonada to`qay va cho`l landshaftlari kompleksi muhofaza qilinadi. Landshaft hosil qiluvchi o`sim liklar oq saksovul, cherkez, qandim, yulg`un, to`rong`i, te rak, jiyda, tol, bot qoq yerlarda qamish vaboshqalar. Hay vonlardan endemik, Buxoro bug`usi, xon gul muhofaza qili na di. Boshqa hay von lardan to`ng`iz, tulki, bo`ri bor. Qushlardan Amudaryo qirg`ovuli, saqoqush va o`rdaklar yashaydiIqlimi keskin kontinental quruq. Yillik yog`in miqdori 8—100 mm. Yanvar harorati — 5°C,-7"C, iyul +29°C.

• Zarafshon, 1975- yilO`zbekistonda, Zarafshon daryosining o`rta oqimida, maydoni 2330 ga. Daryo qayiri va qayir usti terrasasi, tekislik, mutlaq balandligi 620900 mKontinental, subtropik, o`rtacha yillik harorat + 13,8°C, iyulda +27,4°C, yanvarda —-0,9°C, yillik yog`in 300 mmCho`l zonasidagi daryo o`zanlari to`qay ekotizimi; noyob o`sim liklardan ko`p yillik piyozsimon sovrinjon, shafran, ko`kterak, Turkiston do`lanasi, chakanda; hayvonlardan har xil kemiruvchilar—yumronqoziq, jayra, qunduz; qushlardan tustovuq va boshqalar muhofaza qilinadi

• Kitob davlat geologik qo`riqxonasi. Qashqadaryo viloyatida Hisor tog` tizimining g`arbiy qismida1979- yil. 5600 gektar.Yura davriga xos bo`lgan jinslarning tabiiy holda ochilib qolgan joylarini saqlash.

Xalq (milliy) bog`lari

МИЛЛИЙ БОГЛАР • Миллий боғлар — табиатяи муҳофаза қилиш, истироҳат саёҳат, дам олиш мақсадларида махсус ажратиб, қўриқланадиган жойлар. Узбекистонда яхши ривожланмаган. Фақат биттагийа Узбекистон миллий бори бор. М. б. одатда уч қисмдан иборат бўлади: истироҳат, саёҳат ва қўриқхона минтақалари. М. б. да илмий ишлап ҳам олиб борилади.

• МИЛЛИЙ БОҒ, миллий табиат боғи — алоҳида қўрикланадиган, инсон фаолияти таъсирига учрамаган ва табиий манзаралари сақланган, ўсим- ликлар ва ҳайвонот олами ва уларнинг яшаш муҳити илмий ва ўқув-амалий ахамиятга эга бўлган катта табиий ҳудуд. М. б.да ландшафтларни тиклаш, ноёб ва йўқолиб бораётган ҳайвонлар ва ўсимликлар турларини сақлаш ишла- ри амалга қатъий тартибда туристлар учун очиклиги

• Jizzah xalq (milliy) bog`i. Jizzax viloyati, Zomin tumani hududida 1977- yil. 31503 gektar. Rekreatsiya. Chotqol-Ugom xalq bog`i. Toshkent viloyatining Bo`stonliq tumanida joylashgan 1992-yil. Tog`oldi va tog` tabiiy komplekslarini saqlash va rekreatsiya hududi.

Buyurtmalar • ArnasoyJizzax viloyatida1977-yil. 63000 gektar Arnasoy faunasini boyitib borish. • Buxoro-To`dako’lBuxoro viloyatida 1960-yil.30000 gektar. • To`dako`l flora va faunasini boyitib borish. • OqbuloqToshkent viloyatida1973-yil.12500 gektar. • Chotqol qo`riqxonasining muhofaza mintaqasi.Dengizko`l • Buxoro viloyatida1973-yil.8620gektar.Suv va botqoqqa moslashgan qushlari saqlash.XorazmXorazm viloyatida1974-yil.11000 gektar Ko`chib yuruvchi qushlar va boshqa hayvonlarni saqlash

• .Abdusamat Farg`ona viloyatida1967-yil 2500 gektar. • Sirdaryoning o`rta oqimida joylashgan kichik orollardagi hayvonlarni saqlash va boyitib borish. • NukumtyubekQoraqalpog`iston jumhuriyatida1971-yil.2900 gektar Quvonishdaryo arig`i bo`yidagi flora va faunani saqlash. • Amudaryo deltasi Qoraqalpog`iston jumhuriyatida1974-yil 36000 gektar Amudaryo deltasidagi faunani saqlash.

БЮРТМАХОНА • , Заказник — табиат комплекс инг ўсимлик, тупроқ ҳайвонот дунёси, фойдали қазилмалари ёки бошқа қисмлари қонун билан қўриқланадиган, кўпайтириладиган ҳудуд. Овчиликка хизмат қилувчи заказниклар кўпроқ ташкил этилган. Заказникларда нодир, фойдали ўсимлик ва ҳайвонотлар кўпайтирилиб, бошқа жойларга тарқатилиши ҳам мумк . 3. лар муддатига қараб, узоқ вақтга мўлжалланган, қисқа вақтга мўлжалланган, муддатсиз бўлишн мумк . Вазифасига қараб, ландшафт з., кўл з., овчилик з., қушлар з., ўсимликлар з., бўлади. Денгиз ва океанларн г муайян қисмлари ҳам 3. га айлантирилишн мумк .

• Buxoro jayroni Buxoro viloyatining Qorovulbozor xo`jaligida 1976 yil 54145 maydoni Jayronni ko`paytirish Sirdaryo qirg`ovuli Sirdaryo viloyati hududida 1983 yil 260 ta Qirg`ovulni ko`paytiradi.

Kelajakda muhofaza qilinadigan hududlar • Ustyurt qumchink qo`riqxonasi Qoraqalpog`iston jumhuriyati-Orol dengizining g`arbiy qismidagi Ustyurtning chinklar kompleksini saqlash, muhofaza ostiga olish. • Bobotog` qo`riqxonasi. Surxondaryo viloyatida- Tog`oldi, tog` landshaftini va u yerdagi pistazorlarni saqlash va muhofazaga olish. Markaziy Farg`ona qo`riqxonasi • Farg`ona va Namangan viloyatlarida-Markaziy Farg`ona qumli cho`llarini saqlab qolib, muhofaza qilish. Markaziy Qizilqum qo`riqxonasi Qizilqum markazida-Qizilqumning markaziy qismidagi qum ekosistemasini saqlab, muhofaza ostiga olish.

O'xshashlar

Tabiatni muhofaza qilish

Alohida muhofaza qilinadigan hududlar

XXI asrda ekologik tahdidlar va ularni bartaraf etishning huquqiy asoslari

Chiqindilar muammosi

Geoekologik muammolar