Ekotizimda elementlarning aylanishi - Ekologiya - Slaydlar

Ekotizimda elementlarning aylanishi

Yuklangan vaqt:

13.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5534.91015625 KB

Ko'chirib olish

EKOTIZIMDA ELEMENTLARNING AYLANISHI Reja:  Biogeokimyoviy davriy aylanishlarga oid dastlabki tushunchalar  Uglerodning davriy aylanishi  Azotning davriy aylanishi  Fosforning davriy aylanishi Si P O 2N 2C

• Litosfera, gidrosfera, atmosfera va Yerning tirik organizmlari o‘rtasida doimiy ravishda kimyoviy elementlar almashinuvi sodir bo‘ladi. Ushbu jarayon siklik xususiyatga ega: bir sohadan boshqasiga o‘tish, elementlar yana dastlabki holatiga qaytadi. Elementlarning sikllari butun Yer tarixi davomida 4,5 milliard yil davom etgan. • Katta miqdordagi kimyoviy moddalar okeanlar suvlari bilan tashiladi. Bu birinchi navbatda erigan gazlar - karbonat angidrid, kislorod, azotga taalluqlidir. Yuqori kenglikdagi sovuq suv atmosferadagi gazlarni eritib yuboradi. • Sayyoradagi hayotning paydo bo‘lishi ba'zi elementlarning tabiiy sikllariga katta ta'sir ko‘rsatdi. Bu birinchi navbatda organik moddalarning asosiy elementlari - C, H va O, shuningdek N, S va P kabi hayotiy elementlarning aylanishiga taalluqlidir. Tirik organizmlar ko‘plab metal elementlarning aylanishiga ham ta'sir qiladi. Yerdagi tirik organizmlarning, ya’ni o‘simliklar va hayvonlar kimyoviy elementlarning harakatlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi.

4-MAVZU: GIDROSFERA VA UNING TUZILISHI, KIMYOVIY MODDALAR TARKIBI. REJA: 1. Gidrosfera to‘g‘risida tushuncha. 2. Suvning geografik qobiqdagi global aylanishi. 3. Dunyo okeanidan oqilona foydalanish, chuchuk suv tanqisligi, gidrosferani muhofaza qilish muammolari va kimyoviy moddalar tarkibi

Gidrosfera («suv» + «shar, qobiq») – Yer sharining suvli qobig‘i. Uni Dunyo okeani, quruqlikdagi suvlar va yer osti suvlariga bo‘lish tavsiya qilingan. Sayyoramizdagi suvning umumiy hajmi taxminan 1458,4 mln.km 3 ni taslikil etib, uning asosiy qismi Dunyo okeanida to`plangan. Dunyo okeani sayyoramiz umumiy maydonining (510 mln.km 2 ) 361 mln.km 2 ni yoki 71% ini egallagan, quruqliklar yuzasi esa 149 mln.km 2 yoki uning 29 % ini tashkil etadi.

Gidrosferaning tarkibi (tuzulishi) va undagi suv hajmi Gidrosfera tarkibi Undagi suv hajmi, mln.km 3 Ulushi, % Dunyo okeani 1370 93,96 Yer osti suvlari 64 4,38 Qutb muzliklari 24 1,65 Ko‘llar va suv omborlari 0,28 0,02 Tuproqdagi suv 0,085 0,01 Atmosferadagi suv bug‘lari 0,014 0,001 Daryo suvlari 0,0012 0,0001 Jami suvlar: 1458,38 100

Gidrosferaning tarkibiy qismlarini o‘rganish bilan qanday fanlar shug‘ullanishini ko‘rib chiqamiz. Gidrologiya – Tadqiqot doirasi er usti suv havzalari: daryolar, ko‘llar, botqoqliklar, kanallar, ko‘llar, suv omborlari. Okeanologiya – okeanlarni Glyasiologiya – yer muzliklarini Meteorologiya – atmosferadagi suyuqlik va uning ob-havo va iqlimga ta'siri. Gidrokimyo – suvning kimyoviy tarkibi Gidrogeologiya – yer osti suvlari Geokriologiya – qattiq suv: muzliklar va abadiy qorlar. Gidrogeokimyo – butun gidrosferaning kimyoviy tarkibini o‘rganadigan yosh fan.

Yer sharining suv zahiralarining 98% dan ko‘pi - okean, dengiz va ko‘llarning sho‘r suvlaridir. Chuchuk suv zahiralari 28,25 mln.km 3 ga teng, bu gidrosferaning 2% ga yaqinini tashkil qiladi. Chuchuk suvlarning asosiy qismi muzliklarda joylashgan. Bu suvlardan juda kichik miqdorda foydalanadi. Iste’mol uchun yaroqli suvlarning miqdori 4,2 mln.km 3 yoki umumiy gidrosfera zaxiralarning 0,3% ini tashkil qiladi. Gidrosferaning tarkibiy qismlaridagi suv miqdori bir-biridan ancha farq qilsada, lekin ularning umumiy suv aylanishidagi faolligi ham bir xil emas. Masalan, daryo suvlarining aylanish davri — 12 sutkaga , atmosfera suvlariniki — 10 sutkaga , tuproq suvlariniki — 1 yilga , dunyo okeani suvlari — 2600-yilga , qutb muzliklari — 9700-yilga teng .

Suv - eng arzon elektr energiya manbaidir. Dengizlar, daryolar va boshqa bir qator suv havzalari suv yo‘llari vazifasini bajaradi, aholini baliq va boshqa mahsulotlar bilan ta’minlaydi. Sanoatning turli sohalarida katta miqdorda suv ishlatiladi. Jumladan, 1 tonna po‘lat ishlab chiqarish uchun 4000 m 3 , qog‘oz ishlab chiqarish uchun 1000 m 3 , tabiiy nitrotsellyulozalar ishlab chiqarish uchun 750 m 3 , shoyi ishlab chiqarish uchun 400 m 3 , sodalar olish uchun 300 m 3 , sirka ishlab chiqarish uchun 100 m 3 , sintetik benzin olish uchun 50-90 m 3 suv sarflanadi.

Dengiz suvinig kimyoviy tarkibi va xususiyatlari. Dengiz suvining xususiyati — uning shoʻrligi . Ochiq okeanda suvlaring oʻrtacha shoʻrligi 35 promilga teng. Dengiz suvining tuz tarkibi quyidagicha: natriy xlorid — 77,7%, magniy xlorid — 10,87%, magniy sulfat — 4,7%, kalsiy sulfat — 3,6%, kaliy sulfat — 2,5%, kalsiy karbonat — 0,3% ni tashkil etadi. Daryo suvlarining shoʻrligi oʻrtacha 0,146 promillega teng. Dengiz suvida osh tuzi eng koʻp boʻlsa, daryo suvida karbornatlar koʻp miqdorda tashkil etadi. Okean suvlarining shoʻrligi oʻzgaruvchan miqdordadir. U joyning iqlimiga, muzlash yoki muzlarni erishiga, okean oqimlariga, daryo suvlarining miqdoriga va boshqa omillarga bogʻliq.

Dengizlar va Jahon okeani suvlarini muhofaza qilish choralari Dengizlar va Jahon okeani suvlarini muhofaza qilish choralari suv sifatining yomonlashuvi va ifloslanishi sabablarini bartaraf etishdan iborat. Kontinental shelflardagi neft va gaz konlarini qidirish va o'zlashtirishda dengiz suvining ifloslanishini oldini olish bo'yicha maxsus chora-tadbirlar ko'rish kerak. Okeanga zaharli moddalarni utilizatsiya qilishni taqiqlash, sinovlarga moratoriyni saqlash kerak. yadro qurollari suv ostida. Okeanga zaharli mahsulotlar kirib kelgan baxtsiz hodisalar va ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish uchun tezkor choralar ko'rish kerak. Jahon okeani suvlarini himoya qilish muammosi global bo'lib, u sayyoramizning barcha davlatlariga tegishli. Jahon okeani suvlarini himoya qilish uchun jahon hamjamiyatining barcha davlatlari, BMT va uning bo'linmalarining birgalikdagi sa'y-harakatlari zarur. Bunday chora-tadbirlar ko'p jihatdan tegishli konventsiyalar tomonidan ishlab chiqilgan va taklif qilinadigan va xalqaro shartnomalarda nazarda tutilgan xalqaro ekologik dasturlarda davlatlarning ishtiroki bilan muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin.

“ O’LIK DENGIZ” HAQIDA BILASIZ-MI… O’lik dengiz Yer yuzidagi o’ziga xos suv havzasiga inson bergan g’alati nomlardan biridir. Bu dengizni ilk marta yunonlar “o’lik”, Qadimgi Iudeya aholisi esa “sho’r” deb atagan. Arab mualliflari uni “badbo’y dengiz” deb tilga olishgan. Bu dengiz Iordaniya va Isroil o’rtasida joylashgan katta va sho’r ko’ldir. Dengiz mintaqadagi mavjud chuqurlik yoki Yer qobig’ida paydo bo’lgan. Boshqa dengizlardan farqli o’laroq, O’lik dengizdan birorta ham daryo oqib chiqmaydi, aksincha shimol tarafdan Iordan daryosi unga quyiladi. Bundan tashqari tevarak-atrofdagi qirliklardan ham jilg’alar dengizga oqub tushadi. Oshiqcha suv bug’lanib chiqib ketadi. Shuning uchun ham dengiz suvu tarkibida haddan ziyod osh tuzi , karbonat angidridli kaliy (ishqor), xlorid, magniy bromidi va boshqa mineral tuzlar yig’ilib qolgan. O’lik dengiz dunyodagi eng sho’r dengizdir . Uning suvi tarkibidagi tuzlar miqdori okean suvi tarkibidagi tuz miqdoridan 6 marta ko’p. Bu suvning zichligini shu qadar oshirib yuborganki, unda cho’milayotgan odam hech bir zahmatsiz suv yuzasidagi po’kakday suzib yuradi. Dengiz qimmatli moddalar manbai bo’lib xizmat qilishi mumkin. Uning tarkibida 2.000.000 tonnadan oshiq erib ketgan ishqor bor. Undan o’g’it ishlab chiqarishda foydalanish mumkin. O’lik dengizda biror-bir jonzod yashamaydi.

O'xshashlar

Biotsenoz va ekotizimlar

Biosfera, global eko tizim

Ekotizm (Ekosistema) lar tushunchasi va tropik daraja

Biosfera va unda kechayotgan jarayonlar

Uyushma, ekosistema va biosferaning biofizik asoslari