Biotsenoz va ekotizimlar - Ekologiya - Slaydlar

Biotsenoz va ekotizimlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1363.078125 KB

Ko'chirib olish

Biotsenoz va ekotizimlar Reja: 1. BIOTSENOZLAR NING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. • 2. EKOTIZM VA UNING TAR KIBI • 3. EKOTIZIMDA ENERGIYA OQIMI • 4. EKOTIZIMDA MAHSULDORLIK

 BIOTSENOZLARNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI  Biogeotsenoz (“bios” – hayot, “geo” – Yer, “tsenoz” – umumiy yoki jamoa) tushunchasini rus botanik olimi, akad. V.N.Sukachev taklif etgan.  Moddalar aylanishiga ega bo’lgan har qanday tirik organizmlar yig’indisi va abiotik muhit ekotizim deyiladi.  A.Tensli ushbu ta’rifda anorganik va organik omillarning o’zaro teng komponentlar ekanligini va hech qachon tirik organizmlarni yashab turgan tashqi muhitdan ajratib bo’lmasligini ta’kidlaydi.

► V.N.Sukachev biogeotsenozga Yer yuzasining ma’lum qismidagi bir xil tabiiy elementlar (komponentlar)ning yig’indisi deb qaraydi. ► Hozirgi vaqtda biogeotsenoz deganda evolyutsion jarayonda shakllanadigan fazoviy chegaraga ega bo’lgan funktsional jihatdan tirik organizmlar va abiotik muhit o’zaro bir- birlari bilan munosabatdagi ma’lum energetik holati hamda moddalar almashinuvi, axborot tezligi bilan tavsiflanuvchi tabiiy tizim tushuniladi. ► Biogeotsenozning asosiy komponentlari atmosfera, tog’ jinslari, suv, o’simlik va hayvonot dunyosi hisoblanadi. Biogeotsenozlar har xil o’lchamda, ya’ni kichik va katta maydonda bo’lishi mumkin.

EKOTIZM VA UNING TARKIBI Yashash sharoiti o’xshash va o’zaro munosabati natijasida bir-biriga ta’sir ko’rsatuvchi har xil turga mansub bo’lgan birgalikda yashovchi organizmlar yig’indisiga ekologik tizim deyiladi. O’rmon, cho’l, o’tloq, suv havzasi va boshqalar ekotizimga misol bo’la oladi. Ma’lumki, har xil turdagi organizmlar bir- birlariga va tevarak-atrofdagi jonsiz tabiatga har tomonlama moslashgan; bunday uzviy bog’lanishlar biotsenozlarni tashkil etadi. Biotsenoz-biogeotsenozning bir qismidir. Ekotizim tushunchasi fanga 1935 yili ingliz ekologi A.Tensli tomonidan kiritilgan.

 Ekotizimda moddalar aylanishini ta’minlash uchun ma’lum miqdorda kerak bo’ladigan anorganik moddalar zahirasi bajarayotgan ishi jihatidan uch xil ekologik guruhni tashkil etuvchi organizmlar bo’lishi zarur.  Birinchi guruhga yashil o’simliklar kiradi. Ular quruqlikdagi har qanday biotsenozning asosiy tarkibi va energiya manbai sifatida xizmat qiladi.  Bunday avtotrof organizmlar produtsentlar deb ataladi. produtsentlar – assimilyatsiya jarayonida to’plangan energiyasini boshqa organizmlarga beruvchilardir.  Fotosintez qiluvchi organizmlar quyosh energiyasi ishtirokida organik moddalarni sintez qilib, yorug’lik energiyasini bog’langan kimyoviy energiyasi sifatida g’amlaydi.

 Suv havzalaridagi ekotizimlarda, ya’ni dengiz, okeanlar va ko’llar yuqori qatlamlarida yashovchi fitoplanktonlar (mayda bir xujayrali organizmlar va suv o’tlari) produtsentlar sifatida faollik ko’rsatadi.  Quruklikda katta o’rmonlar va yaylovlarni tashkil etuvchi yuksak o’simliklar ochiq urug’lilar va gulli o’simliklar dastlabki organik modda to’plashda katta o’rin egallaydi.  Ikkinchi guruhga hayvonlar kiradi. Ular o’simliklar tomonidan to’plangan organik moddani iste’mol qiluvchilar hisoblanadi va konsumentlar deb ataladi.  O’simlik qoldig’i va hayvon jasadi o’zida energiya saqlaydi. Nobud bo’lgan o’simlik va hayvonlardagi organik modda mikroorganizmlar, ya’ni saprofit holda yashovchi bakteriyalar va zamburug’lar ta’sirida parchalanadi.  Bunday organizmlar redutsentlar deb ataladi.

 EKOTIZIMDA ENERGIYA OQIMI  Ekotizimlardagi organizmlarning hayot faoliyati va moddalarning aylanishi uchun energiya talab etiladi.  Yashil o’simliklar hayot uchun zarur bo’lgan kimyoviy moddalarni olib, fotosintez jarayonida organik birikmalar to’playdi va Quyosh energiyasi kimyoviy energiyaga aylanadi.  Ular hayvonlarga ozuqa beradigan tirik moddaning asosiy qismini tashkil etadi. Havo tarkibidagi kislorod va karbonat angidrid gazlarining miqdorini tiklaydi va suvning aylanish jarayonida qatnashadi.  O’simlik chirindilari tuproqda fosfor, kaliy, kalsiy, marganets kabi elementlarning bir me’yorda tarqalishiga yordam beradi. Bunday organizmlar avtotroflar deb ataladi.  O’simliklar va boshqa jonivorlar bilan oziqlanib yashovchi getertroflar esa oziqlanish jarayonida organik moddalarni karbonat angidrid, suv va mineral tuzlarga aylantiradi.  Ular organik moddalarni o’simlik takror foydalanishi uchun yaroqli bo’lgan darajagacha ‘archalaydi. SHunday qilib, biogen moddalar tabiatda uzluksiz aylanib turadi.  Organizmlar Quyosh energiyasini kimyoviy, mexanik va issiqlik energiyalariga aylantiradi.  Bunda boradigan hammma o’zgarishlar energiyani yo’qotish bilan bog’liq bo’lib, u oxirgi issiqlikka aylanib tarqalib ketadi.

 EKOTIZIMDA MAHSULDORLIK  Jamoaning hayot faoliyati natijasida organik moddalar top’lanadi va sarf bo’lib turadi. Demak, har bir ekotizim ma’lum darajada mahsuldorlikka ega.  Ekotizimning asosiy yoki birlamchi mahsuldorligi yashil o’simliklar tomonidan fotosintez jarayoni natijasida vaqt birligida to’plangan mahsulot hisoblanadi. Masalan, fotosintez natijasida o’rmondagi o’simliklar 1 ga maydonda 5 t organik modda hosil qilsa, bu umumiy yoki yalpi birlamchi mahsuldorlik deb qaraladi. Ammo o’simlikning hayoti uchun ham hosil bo’lgan moddalar sarf bo’ladi.  Ekotizimda to’plangan barcha mahsulot (nafas olishga sarf bo’lgandan tashqari) jamoaning haqiqiy birlamchi mahsuldorligini tashkil etadi. Haqiqiy birlamchi mahsuldorlikni hosil qiluvchi organik moddalar geterotrof organizmlar uchun o’zlashtirilishi mumkin. Konsumentlar ham haqiqiy birlamchi mahsulot hisobiga organik modda to’playdi. Ular hosil qilgan mahsuldorlik ikkilamchi hisoblanadi.

 E’tiboringiz uchun tashakkur.

O'xshashlar

Ekotizimlar

Ekotizimlar sistemasi

Populyatsiya tushunchasi va ekotizimlar

O’zbekistonda ekotizimlar muammolari va ularni bartaraf etish yo’llari

Biosfera, global eko tizim