Ekologik omillarning biofizik nuqtai nazardan o’rganish - Ekologiya - Slaydlar

Ekologik omillarning biofizik nuqtai nazardan o’rganish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1002.986328125 KB

Ko'chirib olish

Ekologik omillarning biofizik nuqtai nazardan o’rganish

KIRISH 1. Ekologik omillar. 2. Ekologiyada faktorial nazariya. 3. Ekologik omillarning o’zaro ta’sir nazariyasi. 4. Ekologik turg’unlik masalalari. 5. Rivojlanishning turg’unlik konsepsiyasi. Xulosalar.

• MAVZUNING DOLZARBLIGI • “ Ekologik omillarning biofizik nuqtai nazardan o’rganish”mavzusiga bag’ishlangan bo’lib ekologik omilga xam shunday kuch sifatida qarashga asoslangan,ya’ni ana shunday kuchlarni o’zaro ta’siri atrof muhitda va ekologik sistemalarda har xil o’zgarishlarga asos bo’la oladi.

• I SHNING MAQSADI VA • VAZIFASI: • Ekologik omillarning biofizik nuqtai nazardan o’rganishga bag’ishlangan bo’lib,uni dolzarb va amaliy zarurligi bugungi kun ekologik holatidan kelib chiqadi. •

Ekologik omillar klassifikatsiyasi • Ekologik omillarni ko`pincha quyidagi ko`rinishdagi klassifikatsiyasi adabiyotlarda ko`p uchraydi: • - kelib chiqishi bo`yicha (kosmik, abiotik, biotik, tabiiy-antropogen, antropogen); • - muhitdan kelib chiqqan holda (atmosferali, suvli, geomorfologik, fiziologik, populyatsion, ekosistemali, biosferali); • - ta`sir darajasiga ko`ra (letal, ekstremal, cheklovchi, mutagen, konserogen va boshqalar); • - vaqtga ko`ra (evolyutsion, tarixiy, ta`sir qiluvchi); • - ta`sir xarakteriga ko`ra (geofizik, geografik, biogen, biotik, evolyutsion).

Ekologik omillar qanday tabiatga ega bo`lishidan qat`iy nazar ularning ta`sirini ekologik taqqoslash mumkin, chunki ular hamma vaqt organizmlarning yashovchanligi orqali ifodalanib populyatsiya sonini o`zgartiradi.

• Populyatsiya sonlarining sathlari spektri haddan tashqari xilma-xilligi ularni analiz qilishni qiyinlashtirilishi sababli,biz ularni shartli ravishda shunday sathlarga bo`lamizki,ularning tahlili populyatsiya soni dinamikasini to`la akslantirishi mumkin bo`lsin. Bunday fikrdan kelib chiqib, populyatsiya sonlari spektrini uch sathga bo`lamiz: • 1. quyi mumkin bo`lgan sath; • 2. o`rta sath; • 3. yuqori mumkin bo`lgan sath. • Yuqorida bayon qilingan gipotezalar asosida populyatsiya sonlari dinamikasining nazariy grafikaviy modelini quyidagicha tasavvur qilish mumkin.

• E KOLOGIYADA TURG’UNLIK MASALALARI. • Turg’unlik tushunchasi ustida gap ketganda, albatta u yoki bu ko`rinishdagi fizik, kimyoviy yoki biologik ob`ektni ma`lum muddat vaqtida o`zining bir butunlik holatini o`zgartirmasdan saqlab qolish xususiyatini tushunamiz. Ekologik turg’unlik tushunchasi ustida gap yuritganda, oddiy ob`ekt turg’unlik tushunchasidan farqli o`laroq, biologik ob`ektlarning o`zaro ta`sirlarini uzoq muddatli vaqtda saqlab qolish xususiyatini tushunamiz. Ko`rinishidan oddiy ob`ekt turg’unlik tushunchasi ekologik turg’unlik tushunchasidan farqqiladiganga o`xshaydi, ammo chuqurroq fikr yuritganimizda shu narsa ayon bo`ladiki, har ikkala tushuncha ham qandaydir komponentlarning o`zaro ta`sir qonunlarini ma`lum bir vaqt intervallaridagi o`zgarmasligi tushuniladi. Demak, turg’unlik ma`lum bir qonuniyatning vaqt davomida o`zgarmasligi ekan.

• Turg’unlik deganda -tashqi ta`sirga nisbatan o`zining muvozanatini o`zgartirmasligi (ma`lum bir oraliq nazarda tutiladi) tushuniladi. Bu masalaga doir juda ko`p har xil aytilgan fikrlarni tahlilqilib turli biologik sistemalarga nisbatan qo`yiladigan talablar guruhini ajratish mumkin. Bunday talablarni «turg’unlik» so`zi bilan umumlashtirish mumkin. • Birinchisi, butun bir geografik region yoki landshaftni vaqt bo`yicha ma`lum o`zgarmaslik talabi. Region o`ziga ko`p sonli har xil biogeotsenozlarni qamrab olishi mumkin, regionning umumiy ekosistemasi esahar xil bir-biri bilan yetarli sust bog’liqli ekosistemalardan iborat. Region dinamikasini xarakterlaydigan asosiy jarayon – ularni tashkil qiluvchi turlar sonining o`zgarmasligi, yana aniqrog’i global bioximik sikllarning o`zgarmasligi. • Ikkinchi guruh talab – berilgan biologik uyushmada turlar sonining saqlanishi. Biologik uyushma populyatsiyaga nisbatan yuqori darajali hayotiy qurilma bo`lib, bir necha populyatsiyalarning birlashmasidir va ma`lum ozuqa (trofik) zanjirini tashkil qiladi.

• Rivojlanishning turg’unlik konsepsiyasi • “ Sustainabldevelopment” termini ingliz tilidan «turg’un taraqqiyot» ma’nosini bildirib, ilk marotaba 1980 yilda “Xalqaro tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish ittifoqi”ning «Butun Dunyoda tabiatni muhofaza qilish strategiyasi» nomli ma`ruzasida qo`llanilgan edi. BMTni atrof- muhit va taraqqiyot komissiyasining «Bizning umumiy kelajagimiz» ma`ruzasi chop etilgandanso’ng, 1987 yildan boshlab bu ideyaga umumiy e`tibor qaratila boshlandi. • BMTning Rio-de-Janeyroda bo`lib o`tgan konferensiyasida (1992) turg’un taraqqiyot nazariyasi bo`yicha qabul qilingan qarorlar konseptual asosini tashkil qildi. Konferensiya hujjatlarida turg’un taraqqiyot atrof-muhitda halokatli o`zgarishga olib kelmaydigan, uzoq muddatga asoslangan turg’un iqtisodiy o`sishni ta`minlaydigan taraqqiyot deb aniqlangan.

• «Turg’un taraqqiyot» tushunchasi bugungi kunga kelib qanday tor ma`noda ishlatilsa, xuddi shunday keng ma`noda ham ishlatilayapti. Tor ma`noda mazkur tushunchaning ekologik tarkibiga e`tibor beriladi, ya`ni biosferada insonning xo`jalik faoliyatini optimizatsiyalashga e`tibor qaratgan holi nazarda tutilgan. Bu FAO (inglizchadan FoodandAgricultureOrganizationUN) BMTning ozuqa va qishloq xo`jaligi bo`yicha idorasini mutaxassislari turg’un taraqqiyot darajasiga chiqishning shunday agrar sektorini yaratishni boshladilarki, bunday sektor biosferaning tabiiy resurslari potensialini saqlagan holda,hozirgi va kelajak avlodni to`laqonligicha ta`minlash mumkinligi nazarga tutilgan.

• Keng ma`noda turg’un taraqqiyot deganda, sivilizatsiyaning yangi tipdagi ishlash jarayoniga muvofiq jarayon tushuniladiki, bunda tarixiy o`rnashib qolgan o`zgaruvchilardan radikal farq qiluvchi iqtisodiy, sotsial, ekologik, ma`naviy parametrlar tushunchalari, ya`ni bunda suvilizatsiya taraqqiyoti turg’un dinamikasini akslantiruvchi yangi ko`rsatgichlar sistemasi kompleksi tushuniladi. • Jamiyatning turg’un taraqqiyotga o`tishi vaqti, to`laqonligi va asosiy «bahosi» hozirgi zamon ekologik iperativiga (hamma uchun albatta bajarilishi lozim bo`lgan qonun) muvofiq,hozirgi zamonning to`rtta asosiy masalasi yechimiga bog’liq: • 1. Bir qancha buzilgan ekosistemalarni tabiiy mahsuldorlik darajasigacha tiklash va tiklanganlarni saqlab qolish; • 2. Ta`minotni ratsionalizatsiyalash; • 3. Ishlab chiqarishni «ekologizatsiyalash»; • 4. Aholi sonini normalizatsiyalash

• Turg’un taraqqiyot konsepsiyasining ba`zi bir parametlari o`zlarining doimiy qiymatlarini saqlab qolishini talab qiladi, ya`ni: 1) fizik konstantalar; 2) genofond; 3) hamma asosiy ekosistemalarni o`zining avvalgi yaratgan holatida qoldirish; 4) aholi salomatligi. Shunday qilib, tabiiy muhit muhofazasixuddi salomatlikni saqlashdek konsepsiyaning tarkibiy qismi hisoblanadi. Tabiat muhofazasining maqsadi ikki xil: 1) atrof-muhitning shunday sifat tomonlari mavjudki, ularning o`zgarmasligini ta`minlash zarur; 2) insonga zarur bo`lgan tabiiy resurslardan foydali o`simliklar, hayvonlarni uzluksiz hosildorligini muvozanat siklini saqlagan holda hosildorlikni olish va o`rnini to`ldirishni ta`minlash.

Xulosalar. • 1. Hozirgi kunda ekologik omillarni uch guruhga ajratib o`rganish dunyo mutaxassislari orasida keng tarqalgan: • Abiotik omillar – notirik tabiat omillari bo`lib, fizik tabiatga ega (yorug’lik, issiqlik, havo (uning harakati va tarkibi)), namlik (har xil ko`rinishdagi yog’ingarchilik, havo namligi, tuproq namligi), radiatsiya, …). • Biotik omillar – tirik mavjudotlarning bir-biriga ta`sirini xarakterlaydigan shart-sharoitlardan kelib chiqib, populyatsiya va ekosistemalar mavjudligining asosi hisoblanadi (masalan, hunpopulyatsiya individlarining soni, zichligi, biomassasi, ko`payish tezligi, konsentratsiya miqdori, tarqalish tezligi, tuxumlar soni va hokazolar). • Antropogen omillar (yunoncha “Anthropos” – odam, “genos” –tug’ilish) – odam hayot faoliyatini natijasining atrof-muhitga ta`siri. • 2. Organizmning maxsus moslanish reaksiyasini organizmlarning yashovchanligi deb tushunsak, unda ekologik omillarning organizmlarga ta`sirini xarakterlaydigan minimal va maksimal yashovchanlik haqida gapirishimiz o`rinlidir. Bu esa o`z navbatida har bir ekologik omil o`zgaruvchisi bo`yicha muvofiq, ma`lum bir optimal interval mavjudligidan darak beradiki, bunday intervalda organizmning yashovchanligi maksimal bo`ladi.

• 3. Har qanday muhit bizni o`rab turgan atrofimizdagi ekologik omillar o`zaro ta`sirining holati hisoblanadi. • 4. Atrof-muhit omillarining populyatsiya dinamikasiga ta’siri deganda atrof-muhit omillarining kompleks ta`sirini tushuniladi. • 5. Vaqtning har qanday momentidagi populyatsiya individlarining yashovchanligi ekologik omillarning (zichligiga bog’liq va bog’liq emas) kompleks ta`siri bilan aniqlanadi: • 6.Populyatsiya dinamikasida asosiy rolni o`ynashi mumkin bo`lgan omil, bu o`sha omil bo`yicha hisoblangan yashovchanlik koeffitsienti funksiyasining minimal qiymatga ega bo`lishi.

• • E’TIBORINGIZ • UCHUN • RAXMAT!

O'xshashlar

Uyushma, ekosistema va biosferaning biofizik asoslari

Ekologik madaniyat

ekologik madaniyat

ekologik madaniyat

Ekologik turizm