Ekologik turizm - Ekologiya - Slaydlar

Ekologik turizm

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

295.5 KB

Ko'chirib olish

EKOLOGIYA www.arxiv.uz

Kirish 1-bob. Ekologik turizmning nazariy va metodologik asoslari 1.1. Ekoturizmni ilmiy va amaliy yo’nalish sifatida o’rganish bo’yicha mavjud ilmiy ishlanmalar tahlili 1.2. Ekoturizm turlari va tarkibiy qismlari 1.3. Ekoturizmning tasniflanishi 1.4. Ekologik turizmning tabiiy geografik jihatlari 2-bob. Namangan viloyatida ekoturistik rayonlar va marshrutlar 2.1. Namangan viloyatining tabiati va ekoturistik imkoniyatlari 2.2. Namangan viloyati hududining ekoturistik rayonlari 2.3. Ekoturistik rayonlarda marshrutlar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati www.arxiv.uz

Mavzuning dolzarbligi.  Turizm industriyasi o’ziga katta sarmoya va resurslarni mujassamlashtirish bilan bir qatorda mustaqil davlat va jamiyat uchun zarur bo’lgan ma’naviy-ma’rifiy funktsiyalarni bajaruvchi iqtisodiyot tarmog’idir. Ekoturizm orqali chet ellik mehmonlar O’zbekistonning boy va betakror tabiati haqidagi tassavurga ega bo’lsalar, O’zbekiston fuqarolari - o’z Vatani bilan yaqindan tanishadilar. Ularda ona yurtiga nisbatan milliy iftixor hamda g’urur tuyg’usini shakllantirish imkoniyatining tug’ilishini aytib o’tishning o’zi kifoyadir.  Ekoturizm ilmiy yo’nalish va amaliyot tarmog’idir. Undan tashqari, u turli hil ijtimoiy, iqtisodiy siyosiy, ekologik funktsiyalarni bajaradi. Ekoturizmning ilmiy-nazariy asoslarini va uning tabiiy geografik jihatlarini ochib berish, Namangan viloyatining tabiatini ekoturistik imkoniyatlarini aniqlash, tahlil qilish, ulardan oqilona foydalanish yo’llarini ko’rsatish shu kunning dolzarb masalalaridan hisoblanadi. www.arxiv.uz

Muammoning o’rganilganlik darajasi  Turizmning ekologik yo’nalishi avvalambor amaliy ishlardan boshlangan. 1972 yildan boshlab Skandinaviya mamlakatlari fuqarolariga kitlarni tomosha qilish va o’rganishni tashkil qilish orqali yig’ilgan mablag’ni ularni muhofaza qilish uchun sarflashdan boshlangan. Keyinchalik ekoturistik marshrutlar Yevropaning boshqa mamlakatlari, Osiyo, SHimoliy Amerika davlatlariga yoyilgan. Lekin ekoturizmning yo’lga qo’yilishi XX asrning oxiri va XXI asrning boshlariga to’g’ri keldi, xolos. SHuning uchun hozircha ekoturizmning umume’tirof etilgan nazariyasi va amaliyoti yetarli darajada shakllanmagan. R.Davidov (1990), A.V.Drozdov (1999), N.Tuxliev va A.Taksanov (2001), V.V.Xrabovchenko (2003), T.V.Bochkareva (2003), L.I.Egorenkov (2003), A.Taksanov (2005), N.Tuxliev va T.Abdullaeva (2006) kabi tadqiqotchilarning ishlari esa ko’proq ekoturistik marketing, menejment, ta’lim, tarbiya va ekoturlarga bag’ishlangan bo’lib, ularda tabiatga qilinadigan turizm bilan ekoturizm o’rtasida aniq bir chegara o’rnatilmagan. Namangan viloyatida ham hali ekologik turizm va uning rivojlantirish jihatlari to’liq o’rganilmagan. www.arxiv.uz

Tadqiqotning maqsad va vazifalari  Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi- Namangan viloyatida ekologik turizmning ilmiy asoslarini ishlab chiqish va rivojlantirish jihatlari ochib berishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal etildi:  √ ekoturizmning ob’ekti va predmetini aniqlashtirish;  √ ekoturizmning Namangan viloyatida hududidagi ekoturlarini tasniflash;  √ ekoturizmning tabiiy geografik jihatlarini ochib berish;.  √ Namangan viloyati tabiatining (landshaftlarining) ekoturistik imkoniyatlarini tavsiflaydigan muhim omillarni belgilash va ularni xarakterlaydigan ko’rsatkichlarni aniqlash;  √ namangan viloyatini ekoturistik jihatdan rayonlashtirish; www.arxiv.uz

Tadqiqot ob’ekti va predmeti  Mazkur BMIning tadqiqot ob’ekti – Namangan viloyatida tabiat yodgorliklari, muhofaza etiladigan tabiiy hududlari va tabiiy komplekslari, bunyod etilgan madaniylashtirilgan ob’ektlari tanlab olingan bo`lib, ularning ekoturistik imkoniyatlarini va tabiiy geografik jihatlarini o`rganish tadqiqotning predmetini belgilaydi. www.arxiv.uz

Ilmiy yangiligi.  БМИнинг мазмун ва моҳиятидан келиб чиққан тарзда илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:  ekoturizmning ilmiy yo’nalish va amaliyot tarmog’i ekanligi;  Namangan viloyatida ekoturizmning tabiiy geografik jihatlari;  Viloyatning ekoturistik imkoniyatlarini baholash uslubi va mezonlari;  -Viloyatning ekoturistik rayonlari va marshrutlari ishlab chiqilgan www.arxiv.uz

Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati  Tadqiqot natijalari va olingan ilmiy xulosa, kartografik materiallar, rejalashtirilgan ekoturistik marshrutlar va ularni o’tkazish bo’yicha tavsiyalar Namangan viloyatida tabiatidan ekoturistik maqsadda foydalanishning tabiiy geografik asosini yaratib beradi. Undan joyning regional va mahalliy tabiiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda ekoturistik marshrutlarni o’tkazishda, ularni olib borish hamda tabiat-jamiyat o’rtasidagi uyg’unlikni buzmagan holda boshqa turistik marshrutlar bilan birga tashkil etishda, tabiat va turizm bilan ekoturizmning huquqiy asoslarini ishlab chiqishda, turizm va rekreatsiyaga oid davlat va mahalliy dastur va loyihalarni ishlab chiqishda foydalanish mumkin. www.arxiv.uz

Tadqiqot metodlari  Xalqaro hamjamiyat hamda O’zbekiston Respublikasining turizm va ekologiya sohasini rivojlantirish kontseptsiyasi, respublika Prezidenti I.A.Karimovning farmonlari va asarlari, Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston Respublikasida 2008- 2012 yillar mobaynida atrof-muhitni muhofaza qilish dasturi”, mazkur yo’nalishda olib borilayotgan amaliy va ilmiy izlanishlar dissertatsiya ishining metodologik asosi bo’lib hisoblanadi.  Ushbu ilmiy tadqiqotni amalga oshirishda kompleks tabiiy geografik, kuzatuv, qiyosiy ekologik, kartografik, statistik, tizimli tahlil, tibbiy-geografik, psixologo-estetik, tabiat komponentlarini miqdoriy tahlil qilish va boshqa metodlardan foydalanildi. www.arxiv.uz

BMIning tarkibiy tuzilishi va hajmi  Mazkur ilmiy ish kirish, uchta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati hamda ilovadan tashkil topgan. BMIning umumiy hajmi sahifadan iborat bo’lib, shundan matn qismi bet. Ishda ta karta, ta rasm, ta jadval va ta ilova keltirilgan.  Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalari, tadqiqot obe`kti va predmeti, ilmiy va amaliy ahamiyati bayon etilgan.  Birinchi bob « Ekologik turizmning nazariy va metodologik asoslari " deb nomlanib, unda ekoturizmni ilmiy va amaliy yo’nalish sifatida o’rganish bo’yicha mavjud ilmiy ishlanmalar tahlili, ekoturizm turlari va tarkibiy qismlari, ekoturizmning tasniflanishi keltirilgan.  Ikkinchi bob “ Namangan viloyatida ekoturistik rayonlar va marshrutlar ” deb nomlanadi. Unda ekologik turizmning tabiiy geografik jihatlari, Namangan viloyati tabiatining ekoturistik imkoniyatlari, Namangan viloyati hududining ekoturistik rayonlari, ekoturistik rayonlarda marshrutlarko’rsatib o’tilgan.  Xulosada ishning mazmun va mohiyatidan kelib chiqib, umumiy holati, ilmiy-amaliy taklif va tavsiyalar berilgan. www.arxiv.uz

Ekoturizmni ilmiy va amaliy yo’nalish sifatida o’rganish bo’yicha mavjud ilmiy ishlanmalar tahlili  “ Turizm” va “Turist” so’zlari ilmiy adabiyotda XVIII asr oxirlarida paydo bo’ldi. U frantsuzcha “ tour ” — sayohat so’zidan kelib chiqqan bo’lib, b irinchi marta Buyuk Britaniyadagi yoshlar kontinentga o’qishga ketgan vaqtidan boshlab qo’llanilgan. Aniqrog’i bunday sayohat “ grand tour ” deb atalgan, sayohatchilarni sayyohlar, deb atashgan. Yana turizm so’zining kelib chiqishi to’g’risida sport turizmi yoki alpinizmda boshqa tushunchalar bo’lib, unda sportchilar yoki alpinistlar cho’qqi ustiga chiqqan vaqtlarida unga toshlardan konussimon alohida belgi - “tur” qo’yishadi va bu belgi ularni shu nuqtagacha yetib kelganini ko’rsatib turadi. Kengroq tushuncha sifatida, asosan, “turizm” tushunchasi turgan joyidan tashqariga chiqish, go’zal joylarni, tarixiy o’lkalarni, yangi shahar, arxitektura, landshaft, relьef, iqlim rang-barangligini ko’rishdir. Buning hammasi aholining tabiat qo’yniga vaqtincha migratsiyasiga sabab bo’ladi va bu chiqishlar borgan sari keng ko’lamda amalga oshmoqda.  SHunday qilib, turizm va tabiatni muhofaza etishni quyidagi turlarga bo’lish mumkin:  a) tabiatni turizmdan muhofaza etish;  b) tabiatni turizm uchun muhofaza etish;  v) tabiatni turizm yordamida muhofaza etish. www.arxiv.uz

Ekoturizm ning turlari va tarkibiy qismlari  Ilmiy turizm  Tabiat tarixini o’rganish turlari  Sarguzasht turizmi  Alohida muhofaza etiladigan turizm www.arxiv.uz

Ekologik turizm tarkibi www.arxiv.uz

Ekoturizmni ekoturlar bo’yicha tasniflanishi . (T.V.Bochkaryova bo’yicha, 2003) Ekoturizm Ekoturlar Sinfi 1. Qo’riqlanadigan yovvoyi tabiat chegarasidagi 2. Qo’riqlanadigan yovvoyi tabiat chegarasidan tashqarisidagi 3. Madaniy lanshaftlardagi Ko’rinishlari 1. Asosiy maqsad bo’yicha 2. Asosiy ob’ekt bo’yicha SHakllari 1. Qatnashuvchilarning yoshi bo’yicha 2. Qatnashuvchilarning salomatligi bo’yicha (chegaralangan holda) 3. Guruhlarning soni bo’yicha (katta va kichik) www.arxiv.uz

Namangan viloyatining tabiati va ekoturistik imkoniyatlari  Namangan viloyati nafaqat O’zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyo hududida takrorlanmas tabiiy manzaralarga egaligi bilan ajralib turadi. Viloyat Markaziy Osiyoning “javohiri” hisoblangan Farg’ona vodiysining shimoliy qismida joylashgan bo’lib, cho’zilgan to’rtburchakni eslatadi hamda g’arbdan sharqqa 130 km, shimoldan janubga 35 km.dan 80 km.ga qadar cho’zilgan. Hududi 7,44 ming kv.km. O’zbekistonning Farg’ona vodiysi viloyatlari o’rtasida hududi kattaligi jihatdan birinchi o’rinda turadi. SHimol va shimoli-sharqdan Qirg’iziston Respublikasining Jalolobod viloyati, shimoli-g’arb va g’arbdan Toshkent viloyati va Tojikiston Respublikasining So’g’d viloyati, janub va janubi-sharqdan Farg’ona viloyatining Qo’qon guruhi tumanlari hamda Andijon viloyati bilan chegaradosh.  Namangan viloyati hududida vertikal mintaqalar (tekislik-tog’) yaqqol ko’zga tashlanib turadi. Yer yuzasi shimoldan janubga va g’arbdan sharqqa tomon pasayib boradi, dengiz sathidan Zarkent – 880 m, Kosonsoy – 790 m, Uchqo’rg’on salkam – 500 m, Namangan – 450 m, SHahand – 400 m, Jomashuy – 350 m balandlikda joylashgan.  Namangan viloyati Farg’ona vodiysi kabi geologik-tektonik jihatdan harakatchan mintaqalardan hisoblanadi. www.arxiv.uz

Viloyat hududini ekoturizm nuqtai nazaridan rayonlashtirish  Ma’lumki iqtisodiy va ijtimoiy geografiyada hududiy tizim yoki majmualar g’oyasi muhim o’rinni egallaydi. Ular jumlasiga N.N. Kolosovskiy yaratgan (1947y) hududiy ishlab chiqarish majmua-lari (XICHM). SHunga mos holda rekreatsiya geografiyasi uchun hududiy rekreatsiya majmua tushunchasi katta ahamiyatga ega. Bizningcha, hududiy rekreatsiya majmuasi ma’lum bir hududda yagona infratuzilma asosida turli rekreatsiya ob’ektlarining o’zaro aloqadorlikda rivojlanishi va uni boshqarishni anglatadi. Hududiy rekreatsiya tizimi dastlab V. S. Preobrajenskiy tomonidan ishlab chiqilgan.  Ayni paytda biz taklif etadigan hududiy rekreatsiya tizimi ham V. S. Preobrajenskiy tomonidan ishlab chiqilgan hududiy rekreatsiya tizimiga asoslanadi. SHuningdek XRTni tashkil etish shakli va uni boshqarish, rivojlantirish rekreatsion yo’nalishlarni tuzishda aha-miyatlidir. Xususan shahar ichidagi turli marshrutlar, tabiiy rekreatsiya va dam olish oromgohlaridagi maskanlar, ekoturistik marshrutlar va boshqalarda birinchi navbatda ushbu rekreatsion ob’ektning geografik joylashuvi hamda transport va turli xil infratuzilmalarning qay darajada bo’lishi bevosita yo’nalishning samaradorligini ta’minlaydi. www.arxiv.uz

G’ arbiy Namangan ekoturistik rayoni  Bunga Pop tumani hudu-dining janubiy qismida joylashgan rekreatsion ob’ektlarni kiritish mumkin (Munchoqtepa, CHodaksoy soylari, Sarvaksoy, Julaysoy, Kengulsoy suv omborlari, tog’ va tog’ oldi hududlarida joylashgan qisqa muddatli dam olish maskanlari va bolalar oromgohlari);  Bu rayon xalqaro transport tuguni jihatidan muhim o’rin tutadi. CHunki bu hududdan Farg’ona vodiysini Toshkent shahri bilan bog’laydigan asosiy transport yo’li o’tadi. SHuningdek, bu rayon tog’ va tog’ oldi hududlaridagi tabiiy rekreatsiya ob’ektlarining imko-niyatlari kattaligidan dalolat beradi. Mazkur rayonda tarixiy obidalar, tabiiy rekreatsiya resurslari, suv omborlari, daryolar va tog’ manzilgohlari mavjud.  Bu rekreatsiya zonasida rekreatsiya va turizm infratuzilmasi boshqa rayonlarga nisbatan ancha yuqori hisoblanadi. Ayniqsa, Pop shahri va Pop tumani tog’ oldi mintaqalaridagi tabiiy va tarixiy rekreatsion obidalar mavjudki ular viloyatimizga keladigan xalqaro va mahalliy sayyohlarga xizmat ko’rsatish imkoniyatiga egadir. www.arxiv.uz

Markaziy Namangan ekoturistik rayoni  Bu zonaga CHust, Kosonsoy, To’raqo’rg’on tuman hududlari va Mingbuloq tumani hudu-dining markaziy qismi kiradi. (Buonamozor tepaligi, CHust, Kosonsoy shahri, Axsikent, Oqqum cho’llari).  Bu rayon o’zining tabiiy landshaftlari tarixiy yodgorliklari va milliy xunarmandchiligi bilan mashhurdir. Ayniqsa, CHust mada-niyatini asosi «Buonamozor» arxeologik yodgorligini topilishi va ilmiy jihatidan o’rganilishi Namangan viloyatida bundan 2800-3000 yil ilgari sug’orma dexqonchilik, xunarmandchilik rivojlanishi, xilma-xil foydali qazilmalar (ko’mir, simob va boshqalar) ni qazib olib foydalanilganligidan dalolat beradi.  SHuningdek, ko’xna Kosonsoy shahrining shimoliy hududidagi nihoyatda qadimiy va boy tarixiy ma’lumot beruvchi Mug’ qal’asi xarobalari hamda Gurmiron qishlog’i hududidagi qadimgi qabrlar o’rganilishi oqibatida bronza davriga oid qimmatli ma’lumotlar qo’lga kiritilgan. SHuningdek, Namangan atlaslari, shoyilari va do’ppilari, CHust pichoqchiligi, charmdo’zlik mahsulotlari kabilar nafaqat respublika, balki jahon ko’rgazmalarida ishtirok etib kelmoqda. www.arxiv.uz

SHarqiy Namangan ekoturistik rayoni  Ushbu zonaga Namangan, Uychi, Yangiqo’rg’on, CHortoq, Uchqo’rg’on, Norin tumanlari hududi ki-radi (CHortoq, Gulshan, Uchqo’rg’on sihatgohlari, CHortoq va Yangiqo’r-g’on suv omborlari hududi). Bu rekreatsiya zonasi respublikamizning eng so’lim, tabiati go’zal maskanlaridan biridir. +adimdan rivoj-lanib, ko’p ming yillik tarixiy taraqqiyoti jarayonida qishloq xo’jaligi, xunarmandchilik markazlari sifatida hozirgi kunda ham ahamiyatini yo’qotmagan. SHuningdek zonada, nafaqat respulikada balki MDX davlatlari ichida o’ziga xos o’rin tutadigan CHortoq, Gulshan, CHortoq bolalar sihatgohlari joylashgan bo’lib, hozirda ham kishilarni dam olishi va sog’ligini tiklashda katta ahamiyatga egadir. CHortoq mineral suvi 1946 yilda ochilgan bo’lib, 1000- 3000m chuqurlikdan 47-550S issiqlikda otilib chiqadi. Bu yerda poliartrit, me’da ichak, xotin-qizlar kasalliklari, teri xastaligi va boshqa kasalliklar davolanadi. Bundan tashqari Nanay, Zarkent kabi ko’p-lab rekreatsiya va dam olish ob’ektlari, go’zal sermanzara soylar zonaning rekreatsiya imkoniyatini yanada oshiradi. Hozirgi paytda mahalliy sayyohlik nihoyatda faol bo’lib, chet ellik sayyohlarni qabul qilish va ularni jalb qilish ancha past darajada. CHunki, bu zona rekreatsiya jihatdan keng ko’lamli o’rganilmagan bo’lib, rekreatsiya va turistik infratuzilmalarning pastligi (Nanay, Zarkent) kelajakda ilmiy tadqiqotlar, izlanishlar asosida taklif va loyihalar yara-tishni talab etadi. www.arxiv.uz

SHimoliy Namangan ekoturistik rayoni  Pop, CHust, Kosonsoy, Yangiqo’rg’on, CHortoq tumanining tog’li hududlari kiradi(CHotqol, +u-rama tog’larining janubiy va janubiy g’arbiy qismidagi qisqa muddatli dam olish maskanlari, bolalar oromgohi, turistik bazalar).  Bu zona viloyatning asosiy tabiiy rekreatsiya ob’ektlari joy-lashganligi bilan ajralib turadi. Bunga CHotqol, +urama tog’lari-ning janubiy va janubiy-g’arbiy qismidagi viloyatga tegishli tog’ va tog’oldi hududlari kiradi. CHodaksoy, Parda Tursun, /ovasoy, Koson-soy, Podshoota soy soxillarida barpo etilgan qisqa muddatli dam olish maskanlari va bolalar oromgohi, Ko’ksaroy turistik bazalari kishilarning yozgi dam olishida katta ahamiyat kasb etadi.  Viloyatda rekreatsiya imkoniyatlarining tadbiq qilish bilan bir-galikda barcha rekreatsiya zonalarda jaxon andozalar asosida rekrea-tsiya infratuzilmasini shakllantirish va yaratish lozim. SHu bilan birga kichik va o’rta tadbirkorlik ob’ekt va sub’ektlarini rivoj-lantirish, bozor munosabatlarini shakllantirish, firma va korxona-lar o’rtasida sof raqobatni yuzaga keltirish, shuningdek, rekreatsiya sohasini mukammal egallagan malakali turli kadrlarni tayyorlash, o’qitish har bir mintaqaning rekreatsiya muammolarini xal etishda hamda kelajakda mazkur sohani mintaqa iqtisodiyotining ustuvor tarmog’iga aylantirishga xizmat qiladi. Binobarin, viloyatning har bir tumanidagi o’ziga xos rekreatsiya imkoniyatlaridan oqilona foy-dalanish kelajakda Namanganni rekreatsiya rivojlangan viloyatlar qatoriga olib chiqish shubhasizdir. Yuqoridagi rekreatsiya zonalari-ning salohiyatini geografik jihatdan tadqiq etish bevosita O’zbekiston Respublikasi rekreatsiya imkoniyatlarini ochishda muhim ahamiyatga ega. www.arxiv.uz

CHortoq sihatgohi  1946-47 yillarda CHortoqsoy sohilida olib borilgan neft qidiruv ishlari natijasida yer qa’ridan neft o’rniga issiq, taxir, sho’r suv katta bosim bilan otilib chiqqan. Bu suvning fizik-kimyoviy taxlili N. A.Semashko nomidagi O’zbekiston kurortologiya va fizioterapiya ilmiy tekshirish instituti mutaxassislari tomonidan o’rganilib, uning tarkibida yod, brom, xlor, natriy, kaliy, kaltsiy moddalar mavjudligi hamda uning qimmatli shifobahsh xususiyatga egaligi aniqlangan. SHunga asosan 1949 yili bu hududda 30 urinli «CHortoq» bal ь neologik shifoxonasi barpo etiladi.  1950-60 yillarda 300 o’rinli bino qurildi va dam oluvchilarning soni ko’paytirildi. Natijada respublika kasaba uyushmalari Markaziy boshqarmasining 1960 yil 31 dekabrdagi buyrugiga asosan bal ь neologik shifoxonasi CHortoq sihatgohiga aylantirildi. 1962-75 yillarda sihatgohning har jihatdan rivojlanishi natijasida o’rinlar soni ortdi, yangi davolash yo’nalishlari ochildi, yangi asbob-uskunalar bilan jihozlangan xonalar tashkil etildi. www.arxiv.uz

Munchoqtepa arxeologik yodgorligi  1989 yil may oyida Munchoqtepa arxeologik yodgorliklarini qazish chog’ida Markaziy Osiyodagi keyingi 30 yil ichida arxeologiya fani qo’lga kiritgan ilmiy yutuqlar orasida muhim qimmatga ega, g’oyat noyob Pop sag’anasi yoki Danu dafinasi deb nomlangan xazina topildi.  Tarixiy yozma manbalarning guvohlik berishicha va arxeologik topilmalarning tasdiqlashicha, eramizning VII asrlariga kelib Pop- G’ovasoy sug’orma dexqonchilik rayonining markazi sifatida yanada rivojlandi. Biroq ana shu shahar markazining juda oz qismigina hozirgacha saqlanib qolgan, xolos. CHunonchi, Arki a’lo (Kremlь) va ichki shahar (SHahriston) ning saqlanib qolgan qismlari mahalliy xalq tomonidan Balandtepa deb ataladi. Tashqi shahar (Rabot) hududida esa faqat nekropolь - shahar kabristoni saqlanib qolgan bo’lib, uni Mo’nchoktepa deb ataydilar.  Mo’nchoqtepa aslida to’rtta bir-biriga tutashgan tepalik bo’lib, ularning ikkitasi so’nggi yillarda paxta tufayli buzib yuborilgan va hozirda ularning o’rni qishloq xujalik ekinlari bilan band. +olgan ikkitasi ham butun qolmagan, shakastlangan bo’lsada, boy arxeologik materiallar bermoqda. www.arxiv.uz

Namangan-Axsikent yo’nalishi  Bu yunalishda Axsikent yodgor-ligi asosiy o’rin tutadi. Axsikent tarixiy yodgorligi Sirdaryoning o’ng soxilida joylashib, hozirda tepaliklar ko’rinishida saqlan-moqda.  Arxeologik institutining xodimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasiga ko’ra bu tepaliklar ostida uchta shahar barpo etilganligi aniqlandi. O’rta asrlarda Axsikent, Farg’ona vodiysining iqtisodiy jihatdan rivojlangan markazi hisoblangan. SHahar 1620 yilda sodir bo’lgan kuchli zilziladan vayron bo’lgan. www.arxiv.uz

Namangan-CHust-G’ovasoy yo’nalishida  O’z xunarmandlari bilan dong taratgan CHust shahri va xushmanzara joylari, juda ko’p rekreatsiya resurslari mavjudligi bilan ajralib turadi. /ovasoy havzasi sayyohlar dam olib xordiq chiqarishida katta ahamiyatga ega. CHust xunarmandlari tomonidan tayyorlangan pichoqlar, chust do’ppilari, so’zanalari bejirimligi kishini o’ziga tortadi. Ayniqsa shahar markazi-dagi «Mavlono So’fizoda» nomidagi madaniyat bog’i o’zining ulkan da-raxtlari va zilol buloq suvlari bilan nafaqat, vodiyda balki butun respublikada mashhurdir. CHust shahridan 2 km shimolda /ovasoy soxilida ko’xna tepalik mavjud bo’lib, bu xalq tili bilan aytganda Buonamozor nomi bilan yuritiladigan qishloqdir. Bu yerda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar Buonamozor yodgorligi miloddan avvalgi 2000-yillikning oxiri 1000-yillikning boshlariga to’g’ri keladi deb hisoblashadi. Buonamozorliklar sug’orma dexqonchilik bilan mashg’ul bo’lganlar. CHunki bu yerdan topilgan dexqonchilik qurollari va g’alla saqlanadigan o’ra-omborlar, xumlarda saqlanib qolgan arpa, bug’doy, tariq, so’li, no’xot qoldiqlari buni tasdiqlaydi. www.arxiv.uz

Namangan-Kosonsoy yo’nalishi  Kosonsoy o’zining arxeologik yodgorliklari va so’lim tabiati bilan vodiyda asosiy o’rin tutadi. +adimgi Koson shahri qal’asi va minoralar qoldiqlari tepalik kurinishini egallagan. Koson shahriga eramizdan avvalgi I asrda asos solingan bo’lib, Kushon davlati xukmronlik qilgan davrda Farg’ona vodiysining bosh shahri hisoblangan xunarmandchilik rivojlangan.  Kosonsoy daryosi soxillari rekreatsiya resurslari bo’lib xizmat qilmoqda. SHu maqsadda dam olish zonalari va bolalar oromgohlari barpo etilgan.  Professor A. Bernshtamning «Ko’xna Farg’ona» (1951 yil) kitobchasida va gazeta xabarlarida 1947-1948 yillarda Kosonsoy tumani hududida o’tkazilgan qazishmalarning natijalariga ko’ra shu yerda Mug’xona yodgorligi topilib, o’rganilganligi ta’kidlab o’tildi. Mug’-xona (qurum, mug’tosh) lar qadimda birinchidan otashparastlar qarorgoxi bo’lsa, ikkinchidan eradan avvalgi III-II va melodiy V-VI asrlarda o’tov shaklida toshdan yasalgan qabr inshootlari vazifasini bajargan. Hozirgi Kosonsoy shahri yaqinida ilk bor A.Bernshtam tomonidan topilib, keyinchalik turli tadqiqotchilar tomonidan o’rga-nilgan Mug’xona inshootlarining devorlari siniq va yupqa toshlardan qorishma ishlatilmay, oval shaklida (5 x 8, 5 m) qurilgan. Ichki xonaning chiqish tuynugi bo’lib, toshtaxta bilan berkitilib qo’yilgan. Mug’xonadan odam suyaklari, ko’za, tuvak, dastali piyola, pichoq, qilich va jez, temir o’q uchi, jez ko’zgu, zirak, munchoq va boshqalar topilgan. Idishlar qizil va qora angob bilan tirnab, xoshiyalangan. Mutaxassislarning fikriga ko’ra, Mug’xona topilmalari SHimoliy Farg’onaning yarim o’troq qabilalariga mansubdir. www.arxiv.uz

Namangan-Nanay yo’nalishi  Nanay qishlog’i viloyatning shimolida, Podshootasoy soxilida joylashgan. Qishloq tabiatining go’zalligi, toza havosi, tez oqar Podshootasoy sayyohlarni miriqib dam olib, xordiq chiqarish uchun yetarli imkoniyatlar yaratadi. Nanay qishlog’ida «Ko’ksaroy» turistik bazasi barpo etilgan bo’lib, yiliga 2500 dan ortiq kishilir dam oladilar. Bu yerda ham o’ziga xos sayohat yo’nalishlari mavjud bo’lib, ular: 1.Podshoota-Sarichelak, 2.Ko’ksa-roy tog’i, 3.Ko’ksaroy-Safedbilol deb nomlanadi. Bu yo’nalishlar sayyohlarni xordiq chiqarishini samarali tashkil etishda asosiy o’rin tutadi. www.arxiv.uz

Namangan-Munchoqtepa yo’nalishi  1989 yil may oyida Mun-choqtepa arxeologik yodgorliklarini qazish chog’ida g’oyat noyob Pop sag’anisi topilishiga sabab bo’ldi. Pop sag’anasi yer osti qurilmasi bo’lib, balandligi 2 metr, satxi 15 m2 ni tashkil etadi. Sag’anada xammasi bo’lib 47 ta tobut besh qavat holda ustma-ust qo’yilgan. Tobutlar asosan qamishlardan yasalgan. Bu tobutlar har xil yoshdagi erkaklar va ayollar jasadi bo’lib, shundan 22 tobut saqlanib qolgan.  Topilmalar ichidagi idish-tovoqlar, ipakdan tayyorlangan materiallar, to’quvchilik dasgoxlarining qoldiqlari, qimmatbaho toshlardan va xayvon suyaklaridan yasalgan 10 000 donaga yaqin munchoqlar, qo’xna musiqa asboblari bu yerda kulolchilik, to’qima-chilik, xunarmandchilik kabi sohalar rivojlanganligidan darak beradi. Bu tarixiy yodgorliklar sayyohlar uchun qadimgi Farg’ona aholisining urf-odatlari hududiy o’zlashtirish holati, ishlab chiqa-ruvchi kuchlar taraqqiyoti iqtisodiy-ijtimoiy va madaniy xayoti bo’yicha batafsil ma’lumotlar beradi. Namangan viloyatida boy rekreatsiya resurslarining mavjudligi bu resurslarga investitsiyalarni jalb etish, yangi sayyohlik yo’nalishlarini ochish, sayyohlik xizmati orqali iqtisodiy samaradorlikka erishish uchun yetarli imkoniyatga egadir. www.arxiv.uz

Namagan-Pop-CHodak yo’nalishi  Bu marshrut turli maqsadlarga yo’nalishi bilan xarakterlidir. CHunki, unda tabiiy, tarixiy, diniy va madaniy hamda tog’ ekoturistik imkoniyatlari yuqoridir. Pop viloyatdagi eng qadimiy va tarixiy shahardir. Pop shahriga tashrif buyurgan sayyohlar xalq amaliy san’ati, milliy xunarmandchilik buyumlari, shuningdek zargarlik, zardo’zlik, yog’och o’ymakorligi, kashtachilik va boshqa mahsulotlar bilan bevosita tanishadilar. Pop shahridan boshlanadigan tog’ marshrutlari ham ko’pchilikni qiziqtiradi. Ayniqsa, tog’ yon bag’rida joylashgan CHodak qishlog’i so’limligi bilan ajralib turadi. CHodaksoy bo’yiga qurilgan qisqa muddatli dam olish joylari, bolalar ormgohlarida xordiq chiqarish, shuningdek tog’ yo’nalishlari tomon qilingan ishlari ekoturizm kishilarni yaxshi dam olishga yordam beradi. Bu topilmalar Namangan viloyatida ishlab chiqaruvchi kuchlarni o’z davrida yuksak darajada rivojlanganligidan dalolat beradi. www.arxiv.uz

XULOSA  Mazkur BMI ekologik turizm muammolarini ilmiy jihatdan yechishga qaratilgan bo’lib, unda e’tibor Namangan viloyati misolida ekoturlarning tasniflanishi, geografik komplekslarning ekoturistik imkoniyatlari, ekoturistik rayonlarni ajratish va ularda marshrutlar tashkil etishga qaratilgan.  Mazkur ekoturizm muammosining yechimi jarayonida quyidagi bir-biri bilan bog’liq bo’lgan ilmiy natijalarga erishildi.  1.Ekologik turizm yoki ekoturizm dunyo miqyosida tez sur’atlarda rivojlanib kelayotgan turizm tarmoqlaridan biridir.  2. Hududning ekoturistik imkoniyatlarini aniqlashda geografik komplekslar (landshaftlar) asosiy baholanish ob’ekti bo’lib, hududning tabiiy imkoniyatini ob’ektiv aks ettiradi. SHuning uchun biz geokomplekslarni aniqlashni, kartaga tushirishni va ularni har tomonlama o’rganishni hududning ekoturistik imkoniyatlarini aniqlashda va baholashda bajariladigan dastlabki bosqich deb hisoblaymiz.  3. Viloyatning o’ziga xos tabiiy sharoiti va ekoturistik imkoniyatlarining xilma- xilligi uning hududini ekoturistik rayonlashtirishni talab etadi.  Hozirgi kunda chet ellarda (Kanada, Avstraliya, Germaniya, Afrikaning bir qancha mamlakatlari, Nepal va boshqa) daromadlarning katta qismi sayyohlik orqali keladi. O’zbekistonda, jumladan Namangan viloyatida ham chetdan keladigan valyuta miqdorini ko’paytirish uchun turizm, xususan ekoturizm sohasini keng miqyosda rivojlantirish lozim. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ekologik madaniyat

ekologik madaniyat

ekologik madaniyat

Ekologik madaniyat va ekologik ong masalasi

Ekologik ekspertizani baholash