Dunyo mamlakatlari energiya ta’minotida quyosh energetikasidan foydalanish holati va rivojlanish istiqbollari - Ekologiya - Slaydlar

Dunyo mamlakatlari energiya ta’minotida quyosh energetikasidan foydalanish holati va rivojlanish istiqbollari

Yuklangan vaqt:

09.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3077.1611328125 KB

Ko'chirib olish

Dunyo mamlakatlari energiya ta’minotida quyosh energetikasidan foydalanish holati va rivojlanish istiqbollari Reja: 1. Quyosh energetikasining bugungi holati va rivojlanish istiqbollari. 2. Quyosh batareyalari - quyosh energetikasi asosiy elementi. 3. Quyosh elektr stansiyalari turlari.

№ Ишлаб чиқарувчи мамлакат- лар Ишлаб чиқарилади ган Электр энергияси (ТВт*соат) Дунё бўйича улуши % Ўрнатилган қуввати бўйича Қуввати (ГВт) Мамлакатлар (Ўнта ишлаб чиқарувчи) Электр энергиясини ишлаб чиқаришда қуёш фотоэлектр тизимининг улуши % 1 Хитой 45 18,3 Хитой 43,2 Италия 8,1 2 Германия 39 15,7 Германия 39,8 Германия 6,0 3 Япония 36 14,5 Япония 34,2 Япония 3,4 4 АҚШ 32 13,0 АҚШ 21,7 Испания 2,9 5 Италия 23 9,3 Италия 18,9 Австралия 2,4 6 Испания 8 3,4 Буюк Британия 9,2 Буюк Британия 2,2 7 Буюк Британия 8 3,1 Франция 6,8 Франция 1,3 8 Франция 7 2,9 Хиндистон 5,1 Хитой 0,8 9 Австралия 6 2,4 Испания 4,9 АҚШ 0,7 10 Хиндистон 6 2,3 Австралия 4,4 Хиндистон 0,4 Қолган мамлакатлар 37 15,1 Қолган мамлакатлар 32,0 Қолган мамлакатлар 0,5 Дунё бўйича 247 100 Дунё бўйича 220,2 Дунё бўйича 1,0Қуёш фотоэлектрик энергиясини ишлаб чиқариш 1-жадвал Изоҳ: Юқоридаги маълумотлар 2015 йил ҳолатига нисбатан олинган

ҚУЁШ ЭНЕРГИЯСИНИ ФОТОЭЛЕКТР ЎЗГАРТИРУВЧИЛАРНИНГ ФИЗИК ҲУСУСИЯТЛАРИ I n I p I Σ а ) б )Si Si Si Si Si Si Si Si Si Si 1-расм. Тоза кремнийнинг кристаллик панжараси I p I Σ б )Si B Si Si Si а )PSi Si Si SiI n I Σ 2-расм. Легирланган кремнийнинг кристаллик панжараси: а – фосфор билан; б – бор билан а ) ∆ Е р ∆ Е п б ) в )Ўтказувчанлик соҳаси Валентлик соҳаси соҳасиТақиқланган E C ∆ Е E V 3-расм. Яримўтказгичлардаги Ферми сатҳи (пунктир): а – аралашмасиз яримўтказгич, б – п- турдаги аралашма, в – р- турдаги аралашма.

78 б) рп 2 66 5 4 рп 13 а) 4-расм. Қуёш фотоэлементи (ҚФЭ) да электр токининг генерацияси: 1-юклама; 2-рекомбинацияланган «тешик» 3-юқори контакт; 4-қўйи контакт; 5-фотонлар; 6-ўтказгич; 7-электроннинг ҳаракати; 8-тешикнинг кўчиши. а ) Фотонлар(5) электрон-тешик жуфтларни ҳосил қилади. Олдинги фотон билан ҳосил бўлган электрон ва тешик ҚФЭ контактлар (3 ва 4) га ҳаракатланади. Электронлар ташқи (6-1-6) занжир орқали кўчади, электр токни ҳосил қилади. б ) Фотон (5) билан ҳосил бўлган тешик n-p -ўтиш орқали ўтади ва мусбат контакт (4) га ҳаракатланади. Фотон билан ҳосил бўлган электрон ҳам n-p -ўтишдан ўтиб, мафий контакт (3) га ҳаракатланади. Электрон n- яримўтказгичдан ўтказгич (6) га ўтади. Электрон р- яримўтказгичга ўтиб, тешик (2) билан рекомбинацияланади. 0 5 10 15 20 25 I , мАU , B 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 a 5-расм. ҚФЭнинг волт-амперли тавсифи I , мА 25 20 15 10 5 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 U , B1 2 6-расм. Волт-амперли тавсифи: 1 – 25 0 С ва 2 – 60 0 С температураларда. Потенциаллар фарқи, мос ҳолда, ҚФЭ ҳосил қила оладиган, электр юритувчи куч (ЭЮК) ҳам кўп факторларга яъни, қуёш нурланиш интенсивлигига, фотоэлементнинг юзасига, конструкциянинг ФИКга ва температурага боғлиқ бўлади. Температурали режими ҚФЭнинг иши учун муҳим фактор бўлиб ҳисобланади. Элемент 25 0 С дан бир градус юқорига қизиганда ҚФЭ 0,002 В кучланишни йўқотади яъни 0,4 %/градус

Қуёш фотоэлементининг конструкцияси ва материаллари Намунавий қуёш фотоэлемент (7-расм) кўп қатламли материал бўлиб, у қуйидагилардан иборат: - тиниқ шишали қопловчи қатлам, ташқи таъсирлардан ҳимоя қилади; - тиниқ боғловчи қатлам, қуёш фотоэлемент сиртида шишани тутиб туради; - қайтаришга қарши қатлам, энергияни ютилишини максимал оширади ва фотоэлементга тушадиган ёруғликни қайтаришдан сақлаб қолади; - юқори контакт қатлам, электр токини ўтказади; - фосфор аралашмали п -турдаги кремний яримўтказгичнинг юпқа қатлами; - бор аралашмали р -турдаги кремний яримўтказгичнинг иккинчи юпқа қатлами; - қуйи контакт қатлам, электр токини ўтказади. 9 7 64 51 2 3 8 7-расм. Оддий ҚФЭнинг конструкцияси: 1-ҳимоя қилувчи шиша; 2-тиниқ боғловчи модда; 3-қайтаришга қарши қатлам; 4-тароқли тузилмадаги юқори электроконтакт; 5- п- турдаги яримўтказгич; 6- р -турдаги яримўтказгич; 7-қуйи яхлит электроконтакт; 8 ва 9-контактли шиналар. ҚФЭларни ишлаб чиқариш учун асосий материаллар қуйидагилардан иборат: • Кремний ( Si ) – Хозирги даврда қуёш фотоэлектр элементларини ишлаб чиқаришда қўлланиладиган энг муҳим материал бўлиб ҳисобланади. • Галлий арсениди ( GaAs ) – юқори самарали ҚФЭларни ишлаб чиқариш учун фойдаланилади. Ушбу материал кўп ҳолларда концентрацияланган фотоэлектр тизими ва космик қурилмаларда ишлатилади. Концентрацияланган қуёш радиациясида унинг ФИК 25% дан 28% гача бўлади. Махсус турларида эса ФИК 30% дан ортади. • Кадмий теллуриди ( CdTe ) – юпқа плёнкали материал, чўқиш ва чангитиш билан ҳосил қилинади, фотоэлектр тизимлар учун келгусида арзон иситқболга эга бўлган материал. Лаборатория нусхаларда қуёш фотоэлементларининг ФИК 16%, саноатдаги нусхаларда эса 8% гача бўлади. • Мисиндийли диселенид ( СuInSe2 ёки CIS ) – юпқа плёнкали материал бўлиб, ФИК 17% гача. У истиқболли материал бўлиб, ишлаб чиқариш жараёни ўзига хос хусусиятларга эга бўлганлиги сабабли ҳозирги даврда кенг фойдаланилмайди.

ҚФЭларнинг асосий учта турлари тайёрланади: монокристалли элементлар, битта катта кремний кристаллдан кесиб олинади; поликристалли элементлар, бир қанча миқдор кристаллардан тайёрланади; аморфли (юпқа пленкали) элементлар Ушбу турлар орасидаги фарқ кремний атомлари кристаллда қандай ташкил этилганлигига боғлиқ. Моно- ва поликристалли ҚФЭлар деярли бир хил ФИКга эга ва аморфли кремнийдан тайёрланган ҚФЭлардан катта бўлади. Ҳозирги даврда жадал тадқиқотлар натижасида турли хил турдаги ҚФЭлар тайёрланмоқда . Назарий ва илмий тажриба тадқиқотлари ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш, ФИК ошириш, ҳамда ҚФЭларнинг таннархини камайтириш учун йўналтирилган. Лаборатория шароитларда ФИК 45% га яқинлашган натижаларга эришилган . Серияли ишлаб чиқарилаётган ҚФЭларнинг ФИК қуйидагича: монокристалли: 15-22 %; поликристалли: 12-17%; аморфли: 6-10%; кадмий теллуриди: 8-12%.

Қуёш фотоэлектр тизимлар • Қуёш фотоэлектр элемент (ҚФЭ) – фотоэлектр тизимларнинг асосий ташкил этувчи қисми. • Фотоэлектр модул, батарея (ҚФБ) – ҚФЭларни кетма-кет ва параллел қўшиш билан ҳосил қилинади. ҚФБни қўлланилиши юқори универсаллиги билан тавсифланганлиги ҳолда: кичик габаритлилиги ва зарур бўлган жойга осонлик билан етказилиши билан ажралиб туради ҳамда ундан коммунал истеъмолчилар учун электростанция сифатида фойдаланиш мумкин. • Фотоэлектр панеллар (ҚФП) - бир нечта ҚФБларини электромонтаж йўл билан қўшилган блоклар кўринишида, эксплуатация қилинадиган жойда ўрнатиш учун тайёр ҳолатда, ташкил қилинади. • Фотоэлектр массив (ҚФМ) - бир нечта ўзаро бирлаштирилган ҚФПлардан тузилади. 8-расм. ҚФЭдан то ҚФМ гача: 1 – ҚФЭ; 2 – ҚФБ; 3 – ҚФП; 4 - ҚФМ

Қуёш фотоэлектр тизимлар (ҚФТ) - кетма-кет ва параллел қўшилган ҚФМлар комбинацияси билан шаклланади. Уларнинг тарқибига (9-расм) аккумулятор батареяси (АКБ), зарядлаш-зарядсизланиш контролёри, инвертор-ўзгартиргич, механик таянчли конструкцияси, кабеллар, алмашлаб улагич ва бошқалар киради. ҚФТларидан турли хил электр энергияси истеъмолчиларида яъни ёритишда, сувни узатишда, аккумуляторни зарядлашда, алоқа воситаларида, тибиёт муассасаларида, маҳаллий бизнесда, электр энергиясини электр тармоққа узатишда ва бошқаларда фойдаланиш мумкин. 2 31 4 9-расм. Индивидуал уй учун ҚФТнинг тузилмали схемаси: 1-ҚФБ; 2-зарядлаш-зарядсизланиш контролер; 3-аккумулятор батареяси; 4-инвертор. Қуёш фотоэлектр тизимларни, таркибига ва бажарадиган вазифасига қараб, қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: автоном, резерв (эҳтиёт) ва тармоққа доимий уланган тизимлар (On-Grid, Grid-Tied).

Автоном ҚФТ . Автоном фотоэлектр тизимлар объектни шаҳар электр тармоғига уланиш имконият бўлмаган ҳолларда фойдаланилади. Одатда бундай тизимлар билан котеж, дала ҳовлиси ва бошқалар таъминланади. Элементларнинг параметрларга боғлиқ бўлган ҳолда бундай ҚФТлар катта бўлмаган доимий юклама (ёруғлик диод лампалар, радио, ноутбук ва ҳ.к.), ёки даврий равишда катта юклама (электр насос, электр чойнак, ва ҳ.к.) учун фойдаланилмоқда. Автоном электр таъминот тизимининг таркибида шамол генератори, дизел ёки бензин генераторлар бўлиши мумкин (10-расм). 7 10 1 9 65 3 822 4 10-расм. 1-ҚФБ; 2-зарядлаш контролери; 3-инвертор; 4- аккумулятор батареяси; 5-резерв генератор; 6-ўзгарувчан ток таъминот шити; 7-ўзгармас ток таъминот шити; 8- юклама контролери; 9- ўзгарувчан ток юкламаси; 10- ўзгармас ток юкламаси.

Резерв (эҳтиёт) ҚФТ. Резерв фотоэлектр тизимларидан электр тармоғида электр таъминоти қониқарли бўлмаган ҳолларда фойдаланилади. Резерв электр таъминот тизимининг автоном ҚФТдан фарқи шундаки, у электр тармоғига доимий ҳолда уланган бўлади. Агарда электр тармоғида кучланишнинг таъминот кўрсаткичлар қониқарсиз ёки тармоқда кучланиш йўқоладиган бўлса автоматик равишда (байпас функцияли инвертор) юкламани резерв электр таъминот тизимига улашни таъминлайди. Резерв ҚФТнинг таркибига ҳимоя автоматикаси, зарядлаш контролери, байпас функцияси билан инвертор ва қуёш батареялар киради (11-расм). 791 6 2 23 5 42 82 11-расм. Резерв қуёш фотоэлектр тизимининг тузилма схемаси: 1-ҚФБ; 2-ҳимоя автоматикаси; 3- зарядлаш контролери; 4-байпас функцияси билан инвертор; 5- аккумулятор батареяси; 6-тақсимлаш щити; 7-электр ўлчагич; 8-электр тармоқ; 9-резерв юклама

Шаҳар электр тармоғига доимо қушилган тизимлар (On-Grid, Grid-Tied). On-Grid тизимлар - электр тармоғига доимо қушилган тизимлар бўлиб, уларнинг автоматикаси мини-электростанцияларни (қуёш, гидро-, шамол- ва бошқаларни) электр тармоқ билан синхрон ишлашини таъминлайди. Бундай тизимининг асосий элементи – инвертор, яъни электр тармоғига доимо қушилган ҳолда ишлаш учун мулжалланган (Grid Tie Invertor GTI) Grid Tie Invertor тизими бўлиб у ортиқча ишлаб чиқарилган энергияни электр тармоғига узатиш имкониниятига эгадир (12-расм). 41 65 32 a b 15-расм. Шаҳар тармоғига доимо қўшилган қуёш фотоэлектр тизимининг тузилма схемаси: 1-ҚФБ; 2-Grid-Tie инвертор; 3-ҳимоя автоматикаси; 4-энергияни ҳисобга олувчи асбоб; 5-электр энергиянинг истеъмолчилари; 6-электр тармоқ; a- ўзгармас ток; b- ўзгарувчан ток Ушбу тизимларнинг ўзига хос хусусиятлари ва афзалликлари: - Инверторнинг қуёш батареяга бевосита уланиши (аккумулятордан фойдаланиш зарурати йўқ). - Инверторнинг максимал қувват нуқтасини кузатиш (максимал қувват нуқтасида автоматик блокировкалаш) функциясидан фойдаланиш ўз навбатида ҚФБнинг электр энергиясидан максимал самарали фойдаланиш имкониятини яратади. Бу эса электр энергиянинг ишлаб чиқаришни 20...30% гача оширишга имкон беради

Қуввати 100 МВт қуёш фотоэлектр станцияси: Perovo Solar Power Station, Украина, Қрим, Перово қишлоғи. Компания : Activ Sola Қуввати 84,2 МВт қуёш фотоэлектрстанцияси: Montaltodi Castro PV Power Plant, Витербо, Италия. Компания: Sun Power Қуввати 82,2 МВт қуёш фотоэлектрстанцияси: Solar park Finsterwalde, Финстервалд, Германия. Компания LDK Solar и Q-Cells International

Quyosh elektr stansiyalar Quyosh fotoelektr stansiyalar bilan birga kо‘p mamlakatlarda termodinamik siklda ishlaydigan (nurlanish→issiqlik tashuvchisini qizdirish→bug‘→turbinani aylantirish→elektr energiya) quyosh issiqlik elektr stansiyalar (QIES) loiyqalanadi va ishlatiladi. Parabolali-silindrik quyosh nurlanish konsentratorlar asosida tarqoq modulli quyosh elektr stansiyalarning ishi asoslangan. Bunday QIES katta sondagi modullardan iborat, ularning har qaysi parabolalik-silindrik konsentratorni va uning fokusda joylashgan issiqlik qabul qilgichni о‘z ichiga oladi. Issiqlik qabul qilgichda sirkulyatsiyalanuvchi issiqlik tashuvchisi qizdiriladi, u esa elektr generator bilan birlashtirilgan issiqlik dvigatel uchun ishchi suyuqlik sifatida ishlatiladi. Ushbu turdagi eng katta QIES AQShda qurilgan va u 12,5 MVt quvvatga ega. Katta quvvatga ega bо‘lmagan modulli turidagi QIESlar minorali QIESlarga qaraganda ancha samarali. Odatda modulli turidagi QIESlarda konsentratsiyalash maksimal darajasi 100 ga yakin bо‘lgan quyosh energiya chiziqli konsentratrlardan foydalaniladi. 1-rasmda parabolali-silindrik konsentratorlar bilan SEGS-1 turidagi QIESning sxemasi kо‘rsatilgan.

1-Rasm Parabolali-silindrik konsentratorli QIESning sxemasi: 1-parabolali konsentratorlar; 2-gaz bilan ishlaydigan qizdirgich-dubler; 3-issiqlik almashtirgich; 4-kondensator; 5-turbogenerator

2-rasm. Modulli QIESning parabolali-silindrik quyosh nurlanish konsentratorli modul

Issiqlik tashuvchi oqimining sirkulyatsiyani ta’minlash uchun elektr energiyasidan sarfni pasaytirish va qabul qiluvchi quvurlarning diametrlarni maksimal kamaytirish uchun isiqlik tashuvchi sifatida sintetik moy foydalaniladi. Bunday turidagi stansiyalar bir nechta yuzlab kо‘zgu (1) larga ega, qora qoplamali ingichka zanglamaydigan pо‘latli quvurlarga nurlanish yо‘naltiriladi. О‘ta qizdirilgan moy (390 o S) issiqlik amashtirgich (3) ga о‘zatiladi, unda u о‘zining issiqlikni suvga beradi, suv bug‘ga aylanadi. О‘ta qizigan bug‘ oddiy turbogenerator (5) ni harakatga keltiradi, ishlatilgan bug‘ kondensator (4) ga о‘tadi. Quyosh nurlanish yetarli bо‘lmaganda gazda ishlaydigan isitgich (2) dan foydalaniladi. Quyosh minorali issiqlik (termodinamik) elektr stansiyalarda elektr energiyani ishlab chiqish uchun quyosh radiatsiya energiyasidan foydalaniladi. Ularda quyosh energiya ketma-ketlik bilan issiqlikka aylantiriladi, undan keyin elektr energiyaga (bug‘ qozon - turbina – generator sikli bо‘yicha). Bunday qurilmalar quyidagi prinsip bо‘yicha ishlaydi: balandligi 40...100 m bо‘lgan minoalar chо‘qqiga suvli qozon-issiqlik qabul qilgich о‘rnatiladi, unga katta maydondan yassi kо‘zgular yordamida quyosh nurlari fokuslanadi. Qozonda hosil bо‘lgan 200...500 o S temperaturali bug‘ elektr energiyani ishlab chiqarish uchun turbinaga uzatiladi (2-rasm).

3-Rasm. Minorali turidagi quyosh issiqlik elektr stansiyaning tarkibiy sxemasi: 1-minora; 2-issiqlik qabul qilgich; 3-geliostatlar; 4-sovuq issiqlik tashuvchi uchun rezervuar 5-issiq issiqlik tashuvchi uchun rezervuar; 6-issiqlik almashtirgich; 7-bug‘ turbina; 8-elektr generator; 9-kondensator; 10-transformator; 11-elektr tarmoq; 12- issiq issiqlik tashuvchi; 13- sovuq issiqlik tashuvchi; 14-bug‘

Torresol Energy kompaniya Fuentes-de-Andalusiyada (Ispaniya) Gemasolar Power Plant quyosh isssiqlik elektr stansiyani qurilgan, quvat 20 MVt (4-rasm). Minoradagi issiqlik qabul qilgichning temperaturasi 500...1000 o S tashkil etadi. Issiqlik tashuvchi sifatida azot kislotalar tuz ishlatiladi. Bu esa issiqlik tashuvchining 500 o S temperaturada 13...24 soat davomida issiqlikni saqlash imkoniyatni beradi. QIES tungi vaqtda va bulutli ob-havoda ham ishlash mumkin.

5-Rasm Gemasolar Power Plant quyosh issiqlik elektr stansiyasi (Ispaniya)

Abengoa Solar kompaniyasi tomonidan qurilgan PS20 quyosh issiqlik elektr stansiya 20 MVt quvatga ega (5-rasm). Minoraning balandligi 161 m, 1255 geliostatlar, geliostatlardagi har bir ko‘zguning yuzasi 120 m 2 . Issiqlik qabul qilgichning temperaturasi 538...1482 o S tashkil etadi. Stirling Energy System Inc firma tomonidan AQSH Arizona shtatda qurilgan quyosh mini-stansiya parabolali konsentratorli Stirling dvigatellar bilan 6 ta modullardan iborat (6- rasm). Parabolalik ko‘zgularning diametri 11 m, har bir modulning quvati 25 kVt. Stirling dvigatelda ishchi modda sifatida vodorod ishlatiladi.

Quyosh va an’anaviu energiya manbada ishlaydigan qurama elektr stansiya. 1-geliostat; 2-havo filtri; 3-markaziy issiqlik qabul qilgich; 4-minora; 5-yonish kamerasi; 6- gaz turbinasi; 7-kompressor; 8-qozon utilizaton; 9,11-elektr generator; 10-bug’ turbinasi; 12-kondensator; 13 – ta’minot nasosi

1-geliostat; 2-havo filtri; 3-markaziy issiqlik qabul qilgich; 4-minora; 5-yonish kamerasi; 6- gaz turbinasi; 7-kompressor; 8-tutun mo’risi; 9 – qozon utilizator; 10,13-elektr generator;11-baraban; 12-bug’ turbinasi; 14 – kondensator; 15-nasos

Эътиборингиз учун раҳмат !

O'xshashlar

Tuproqlarning hozirgi ifloslanish holati

Barqaror rivojlanish

Tabiatni muhofaza qilish va undan foydalanishning ekologik, ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy jihatlari

Atrof muhit global muammolari

Ekologiya fanining rivojlanish tarixi va ahamiyati