Suvo’tlar - Botanika - Slaydlar

Suvo’tlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

605 KB

Ko'chirib olish

Suvo’tlar Suvo’tlar Reja.Reja. 1. Bir hujayrali suvo’tlari.1. Bir hujayrali suvo’tlari. 2. Ko’p hujayrali suvo’tlari.2. Ko’p hujayrali suvo’tlari. 3. Ko’k-yashil suv o’tlari. 3. Ko’k-yashil suv o’tlari. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Suvo'tlar (tuban) ancha sodda tuzilgan Suvo'tlar (tuban) ancha sodda tuzilgan o'simliklar bo'lib, ularning tanasi ildiz, poya va o'simliklar bo'lib, ularning tanasi ildiz, poya va barglarga bo'linmagan. Suvo'tlar orasida bir barglarga bo'linmagan. Suvo'tlar orasida bir hujayrali va ko'p hujayralilari ham bor. Ko'p hujayrali va ko'p hujayralilari ham bor. Ko'p hujayrali tuban o'simliklar tanasi hujayrali tuban o'simliklar tanasi qattana qattana yoki yoki tallom tallom (ildiz, poya va bargga bo'linmagan (ildiz, poya va bargga bo'linmagan tana) deb ataladi.tana) deb ataladi.  Hozirgi vaqtda suvo'tlarning fanga ma'lum Hozirgi vaqtda suvo'tlarning fanga ma'lum bo'lgan turlari bo'lgan turlari 30000 30000 ga yaqin bo'lib, ular ga yaqin bo'lib, ular orasida orasida ko'k-yashil, sarg'ish-yashil, yashil, ko'k-yashil, sarg'ish-yashil, yashil, qo'ng'ir, qizil qo'ng'ir, qizil va va tilla tilla rangli suvo'tlar bor. Bu rangli suvo'tlar bor. Bu suvo'tlarning hujayralarida xlorofilldan tashqari, suvo'tlarning hujayralarida xlorofilldan tashqari, yana har xil rang beradigan pigmentlar bor. yana har xil rang beradigan pigmentlar bor. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 SuvoSuvo '' tlarning tlarning suvdan tashqarida — zasuvdan tashqarida — za kk tuproqlarda, sernam tuproqlarda, sernam sharoitda sharoitda oo ’suvchi daraxtlar ’suvchi daraxtlar popo '' stlogstlog '' idaida , , toto '' nkalardankalarda , daryo , daryo yoqasidagi toshlar ustida yoqasidagi toshlar ustida oo ’suvchi turlari ’suvchi turlari ham uchraydiham uchraydi ..  Bir hujayrali suvoBir hujayrali suvo '' tlar juda mayda tlar juda mayda — — oddiy kooddiy ko '' z bilan koz bilan ko '' rib rib bobo '' lmaydigan organizmlardirlmaydigan organizmlardir . . Lekin ularning toLekin ularning to '' plamlarini oddiy koplamlarini oddiy ko '' z z bilan kobilan ko '' rish mumkinrish mumkin . . Yozda ariqYozda ariq , , hovuzda uzoq turib qolgan kohovuzda uzoq turib qolgan ko '' lmak lmak suvlar yashil rangga kirib qoladisuvlar yashil rangga kirib qoladi . . Bunday suvniBunday suvni « « gullab qolgan suvgullab qolgan suv » » deyishadideyishadi . . Aslida yashil gAslida yashil g '' ubor hamubor ham , , suvning yashil rangi ham suvning yashil rangi ham toto '' planib qolgan bir hujayrali suvoplanib qolgan bir hujayrali suvo '' tlardirtlardir .. 47-rasm. Xlorella: 47-rasm. Xlorella: 1—1— hujayra qobigi, hujayra qobigi, 2-sitoplazma; 3-2-sitoplazma; 3- mag'iz;mag'iz; 4- xromatofor. 4- xromatofor. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 AgarAgar « « gullab qolgan suvgullab qolgan suv »» ning bir tomchisini buyum ning bir tomchisini buyum oynasiga tomiziboynasiga tomizib , , mikroskop ostida qaralsamikroskop ostida qaralsa , , bu bu suvda bir talay mayda tirik xlorelladoshlar oilasiga suvda bir talay mayda tirik xlorelladoshlar oilasiga mansub bir hujayrali yashil suvomansub bir hujayrali yashil suvo '' tni tni — — oddiy oddiy xlorellani xlorellani koko '' rish mumkinrish mumkin . . Bu hujayraning usti Bu hujayraning usti yupqa va mustahkam qobiq bilan oyupqa va mustahkam qobiq bilan o '' ralganralgan . . Ichida Ichida boshqa oboshqa o '' simliklar hujayrasida bosimliklar hujayrasida bo '' lgani kabilgani kabi , , sitoplazma bilan magsitoplazma bilan mag '' iz boriz bor , , Hujayrada sitoplazma Hujayrada sitoplazma va magva mag '' izdan tashqari xlorofill bilan yashil rangga izdan tashqari xlorofill bilan yashil rangga bo'yalgan bo'yalgan — — xromatofor xromatofor ham joylashgan.ham joylashgan.  Xromatofor yuksak o'simliklar bargidagi xlorofill Xromatofor yuksak o'simliklar bargidagi xlorofill donachalari vazifasini bajaradi. Yorug'lik ta'sirida donachalari vazifasini bajaradi. Yorug'lik ta'sirida unda suv va karbonat angidriddan kraxmal, oqsil unda suv va karbonat angidriddan kraxmal, oqsil va boshqa organik moddalar hosil bo'ladi,suvga va boshqa organik moddalar hosil bo'ladi,suvga esa kislorod ajralib chiqadi.esa kislorod ajralib chiqadi. Xlorella suvni ham, unda erigan karbonat angidrid Xlorella suvni ham, unda erigan karbonat angidrid va mineral va mineral tuzlarm ham tuzlarm ham po’sti orqali shimib oladi. po’sti orqali shimib oladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

48-rasm. 48-rasm. Xlamidomonada:Xlamidomonada: 1—1— xivchini; xivchini; 2—2— vakuoli;vakuoli; 3— 3— qobig'i;qobig'i; 4— 4— mag'izi;mag'izi; 5— 5— xromatofori.xromatofori. Xlorellaning Xlorellaning 40 40 dan ortiq turi aniqlangan. O'rta Osiyoda esa dan ortiq turi aniqlangan. O'rta Osiyoda esa 5 5 ta turi ta turi mavjud. Bulardan tabiatda eng ko'p tarqalgani oddiy xlorelladir.mavjud. Bulardan tabiatda eng ko'p tarqalgani oddiy xlorelladir. Xlamidomonadadoshlar oilasiga mansub bir hujayrali yana bir suvo't Xlamidomonadadoshlar oilasiga mansub bir hujayrali yana bir suvo't — — xlamidomonadadir xlamidomonadadir (48-rasm). U ko'pincha iflos va azotli (48-rasm). U ko'pincha iflos va azotli birikmalarga boy suv havzalarida uchraydi, ba'zan akvarium birikmalarga boy suv havzalarida uchraydi, ba'zan akvarium devorlarida ham o’sadi.devorlarida ham o’sadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Xlorella asosan jinssiz — hujayrasiniXlorella asosan jinssiz — hujayrasini ng bo'linishi ng bo'linishi yo'li bilan ko'payadi. Bunda ona hujayra ichidagi yo'li bilan ko'payadi. Bunda ona hujayra ichidagi tirik qismlar tirik qismlar 4 4 yoki yoki 8 8 teng bo'lakka bo'linadi va bu teng bo'lakka bo'linadi va bu bo'laklarning har biri alohida qobiq bilan o'ralib, bo'laklarning har biri alohida qobiq bilan o'ralib, mayda hujayrachalarga aylanadi.Ular suvga chiqadi mayda hujayrachalarga aylanadi.Ular suvga chiqadi va o'sib mustaqil yashovchi xlorellaga aylanadi.va o'sib mustaqil yashovchi xlorellaga aylanadi.  Xlorella juda tez koXlorella juda tez ko '' payadipayadi . . Bir kechaBir kecha -- kunduz kunduz yashagan har bir yosh hujayra ham boyashagan har bir yosh hujayra ham bo '' lina lina boshlaydiboshlaydi . . Bitta xlorella avlodi bir oy ichida Bitta xlorella avlodi bir oy ichida ko'payib, bir necha millionga yetishi mumkin.ko'payib, bir necha millionga yetishi mumkin.  Kuz kelishi bilan xlorella qalin, zich qobiqqa o'ralib, Kuz kelishi bilan xlorella qalin, zich qobiqqa o'ralib, sporaga aylanadi va shu holda qishlaydi. Bahor sporaga aylanadi va shu holda qishlaydi. Bahor kelib, qulay sharoit tug'ilgach, spora shaklida qish-kelib, qulay sharoit tug'ilgach, spora shaklida qish- lagan hujayraning oddiy bo'linishi natijasida bir lagan hujayraning oddiy bo'linishi natijasida bir necha xlorella hosil bo'ladi. Ular hujayra qobig'ini necha xlorella hosil bo'ladi. Ular hujayra qobig'ini yorib chiqadi va mustaqil hayot kechira boshlaydi.yorib chiqadi va mustaqil hayot kechira boshlaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Chuchuk suvlarda yashaydigan ko'p hujayrali suvo'tlarning ko'pchiligi Chuchuk suvlarda yashaydigan ko'p hujayrali suvo'tlarning ko'pchiligi oddiy yoki shoxlanib ketgan iplar shaklida bo'ladi. Ularga xos oddiy yoki shoxlanib ketgan iplar shaklida bo'ladi. Ularga xos belgilardan biri o'sish davrida hujayralarining to'xtovsiz bo'linib turishi belgilardan biri o'sish davrida hujayralarining to'xtovsiz bo'linib turishi natijasida qattananing doim o'sib kattalashib borishidir. Bularga natijasida qattananing doim o'sib kattalashib borishidir. Bularga ulotriks, spirogira, kladofora ulotriks, spirogira, kladofora va va xara xara kabi suvo'tlar misol bo'ladi.kabi suvo'tlar misol bo'ladi.  Daryo va soylarimizda ko'p uchraydigan Daryo va soylarimizda ko'p uchraydigan belbog'li ulotriks belbog'li ulotriks suv suv betiga yaqin joylashgan suv tagidagi toshlar, yog'ochlar va boshqa betiga yaqin joylashgan suv tagidagi toshlar, yog'ochlar va boshqa narsalarga yopishib o'sadi. Ulotriks ipchasi zanjirsimon tizilgan bir xil narsalarga yopishib o'sadi. Ulotriks ipchasi zanjirsimon tizilgan bir xil hujayralardan tashkil topgan. U shoxlamaydi. Uning suv tagidagi hujayralardan tashkil topgan. U shoxlamaydi. Uning suv tagidagi narsalarga birikkan hujayrasiga narsalarga birikkan hujayrasiga rizoid rizoid deb ataladi. Boshqa deb ataladi. Boshqa hujayralari yashil, qisqa silindr shaklida bo'lib, bir qator joylashgan. hujayralari yashil, qisqa silindr shaklida bo'lib, bir qator joylashgan. Har bir hujayraning qobig'i, sitoplazmasi, mag'zi va o'rtasida belbog' Har bir hujayraning qobig'i, sitoplazmasi, mag'zi va o'rtasida belbog' ko'rinishidagi xromatoforasi bor.ko'rinishidagi xromatoforasi bor. Ulotriks Ulotriks hujayrasini hujayrasini tuzilishi:tuzilishi: a-qobig’, b-xromatofor,a-qobig’, b-xromatofor, d-sitoplazma, e-yadro. d-sitoplazma, e-yadro. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ulotrikslarning Ulotrikslarning 25 25 ta turi bo'lib, ko'pchiligi chuchuk suvlarda o'sadi.ta turi bo'lib, ko'pchiligi chuchuk suvlarda o'sadi.  Hovuzlarda, zovurlarda va sekin oqadigan suvlarda ko'p Hovuzlarda, zovurlarda va sekin oqadigan suvlarda ko'p uchraydigan suvo'tlardan yana biri uchraydigan suvo'tlardan yana biri spirogiradir spirogiradir (50-rasm). (50-rasm). Spirogira iplari shoxlanmagan va yirik silindrsimon hu jayralardan Spirogira iplari shoxlanmagan va yirik silindrsimon hu jayralardan tuzilgan bo'lib, hech narsaga yopishmay suvda erkin holda qalqib tuzilgan bo'lib, hech narsaga yopishmay suvda erkin holda qalqib turadi.turadi.  Spirogiralarning Spirogiralarning 340 340 turi ma'lum.turi ma'lum.  O'zbekistonning daryo, ko'l va suv omborlarida yashil suvo'tlardan O'zbekistonning daryo, ko'l va suv omborlarida yashil suvo'tlardan kladoforani ko'p uchratish mumkin. U yirik suvo't, uning bo'yi kladoforani ko'p uchratish mumkin. U yirik suvo't, uning bo'yi ba'zan ba'zan 1 1 m ga yetadi.m ga yetadi. AriqAriq , , hovuzhovuz , , koko '' l vasholipoyalardakengtarqalganbegona ol vasholipoyalardakengtarqalganbegona o '' t t — — xara xara ham koham ko '' p hujayrali suvop hujayrali suvo '' tlar qatoriga kiraditlar qatoriga kiradi . . Uning boUning bo '' yi yi 30—60 30—60 sm sm uzunlikdagi sershox ouzunlikdagi sershox o '' simliksimlik ..  50-rasm. 50-rasm. Spirogira:Spirogira:  11 —xromatofor; —xromatofor;  2— 2— mag'iz; mag'iz;  3— 3— qobiq;qobiq; 4— 4— sitoplazmasitoplazma .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

OO '' zbekistondagi suvozbekistondagi suvo '' tlarni otlarni o '' rganishda Organishda O '' zbekiston Fanlar zbekiston Fanlar akademiyasining haqiqiy aakademiyasining haqiqiy a '' zosi Azosi A . . MM . . Muzaffarovning xizmatlari kattaMuzaffarovning xizmatlari katta . . U OU O '' rta Osiyorta Osiyo , , xususanxususan , , OO '' zbekiston suv havzalaridagi suvozbekiston suv havzalaridagi suvo '' tlarni tlarni oo '' rganibrganib , , ulardan xalq xoulardan xalq xo '' jaligidajaligida foydalanish yo'llarini ko'rsatib berdi.foydalanish yo'llarini ko'rsatib berdi. Dengiz suvo'tlarining bo'yi bir necha santimetrdan Dengiz suvo'tlarining bo'yi bir necha santimetrdan 60-70 60-70 m gacha m gacha boradi. Ular suv tagidagi loy, qum, tosh va boshqa narsalarga yopishib boradi. Ular suv tagidagi loy, qum, tosh va boshqa narsalarga yopishib o'sadi.o'sadi. Dengiz suvo'tlariga misol qilib, Laminariya turkumiga oid yapon laminariyasini keltirish mumkin (51- rasm). 51- rasm . Yapon laminariyalari . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Yapon laminariyasi yirik oYapon laminariyasi yirik o '' simlik bosimlik bo '' liblib , , tanasining tanasining yuqori qismi uzun lentasimonyuqori qismi uzun lentasimon , , bobo '' yi yi 2—6—12 2—6—12 mm , , eni eni 1010 —75 —75 sm keladism keladi . . Pastki qismi esa kalta silindrsimon yoki Pastki qismi esa kalta silindrsimon yoki novsimonnovsimon . . Yapon laminariyasi dengiz qirgYapon laminariyasi dengiz qirg '' ogog '' idan idan boshlabboshlab , , to to 25—35 25—35 m chuqurlikkacha bom chuqurlikkacha bo '' lgan va lgan va suvning doimo harakatlanib turadigan yerlarida osuvning doimo harakatlanib turadigan yerlarida o '' sadisadi . . UU , , ayniqsaayniqsa , , Yapon dengizining shimoliy qismida keng Yapon dengizining shimoliy qismida keng tarqalgantarqalgan .. Yapon laminariyasi jinssiz va jinsiy yo'llar Yapon laminariyasi jinssiz va jinsiy yo'llar bilan ko'payadi.O'simlik tanasida ko'p miqdorda bilan ko'payadi.O'simlik tanasida ko'p miqdorda darmondorilar, shakar va boshqa oziqbop moddalar darmondorilar, shakar va boshqa oziqbop moddalar to'planadi. Shuning uchun ham odamlar unga «Dengiz to'planadi. Shuning uchun ham odamlar unga «Dengiz karami» deb nom qo'yishgan va qadimdan undan turli karami» deb nom qo'yishgan va qadimdan undan turli xil ovqatlar, har xil konservalar va shirin mahsulotlar xil ovqatlar, har xil konservalar va shirin mahsulotlar tayyorlashgan.tayyorlashgan. Sanoatda dengiz suvo'tlaridan yod va brom olinadi. Sanoatda dengiz suvo'tlaridan yod va brom olinadi. Ba'zi suvo'tlarning Ba'zi suvo'tlarning 1 1 kg kukunidan kg kukunidan 5 5 g dan g dan 20 20 g gacha g gacha toza yod olish mumkin.toza yod olish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ko’k-yashil suvo’tlari o’simliklar dunyosining eng qadimgi vakillari, sodda tuzilishi bilan boshqa suvo’tlardan farq qiladi. Hujayrasida xilma-xil pigmentlar uchraydi, lekin ular orasida ko’k fikosian va yashil xlorofill pigmentlari ko’proq bo’ladi.  Ko’k yashil suvo’tlar bo’limining bir hujayrali vakillariga xrokokk, ipsimon holdagi vakillariga ossillatoriyani, koloniyali holdagi vakillariga esa nostokni ko’rsatish mumkin www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ossillatoriya-oddiy ipsimon, Ossillatoriya-oddiy ipsimon, shilimshiq pardasi bo’lmagan shilimshiq pardasi bo’lmagan hujayrasining eni bo’yidan hujayrasining eni bo’yidan bir necha marta katta bir necha marta katta ossillatoriya ipi tanasi ossillatoriya ipi tanasi bo’ylab bir xilda tuzilgan bo’ylab bir xilda tuzilgan hujayralardan iborat. hujayralardan iborat. Sitoplazmada rangsiz Sitoplazmada rangsiz sentroplazma va uni o’rab sentroplazma va uni o’rab olgan rangli xromatoplazma olgan rangli xromatoplazma ajratiladi. Ossillatoriya ipi ajratiladi. Ossillatoriya ipi alohida gormogoniylarga alohida gormogoniylarga ajralib ketish yo’li bilan ajralib ketish yo’li bilan ko’payadi.ko’payadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Nostok- koloniya holda yashovchi suv o’ti bo’lib, koloniya Nostok- koloniya holda yashovchi suv o’ti bo’lib, koloniya yong’oq yoki olxo’ri donasidek kottalikda shilimshiq po’st bilan yong’oq yoki olxo’ri donasidek kottalikda shilimshiq po’st bilan qoplangan koloniyada shar simon hujayralar marjonsimon, qoplangan koloniyada shar simon hujayralar marjonsimon, xilma-xil buralgan, ipsimon ko’rinishlarda joylashgan. Markaziy xilma-xil buralgan, ipsimon ko’rinishlarda joylashgan. Markaziy Osiyo cho’llarida ko’k-yashil suv o’tlar tuproq hosil bo’lishi Osiyo cho’llarida ko’k-yashil suv o’tlar tuproq hosil bo’lishi jarayonlarida qatnashadi.Ular atmosferadagi erkin azotni jarayonlarida qatnashadi.Ular atmosferadagi erkin azotni o’zlashtirish xususiyatiga ega. Yaponiya va Xitoyda ba’zi turlari o’zlashtirish xususiyatiga ega. Yaponiya va Xitoyda ba’zi turlari ozuqa sifatida ishlatiladi.ozuqa sifatida ishlatiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Foydalanilgan adabiyotlar.Foydalanilgan adabiyotlar.  1. 6-sinf botanika (darslik 63-70-betlar)1. 6-sinf botanika (darslik 63-70-betlar)  2. 9-sinf Sitologiya va genetika asoslari 2. 9-sinf Sitologiya va genetika asoslari (darslik 17-18-betlar).(darslik 17-18-betlar).  3. Oliy o’quv yurtiga kiruvchilar uchun 3. Oliy o’quv yurtiga kiruvchilar uchun qo’llanma.qo’llanma. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

O’simliklarning inson hayotidagi ahamiyati va ularning xilma-xilligi

Suvo'tlar bo'limi boyicha slayd test

Tuban o'simliklar

Yashil suv o’tlar bo’limi-chlorophyta

Zamburug’lar va suvo’tlarining tuzilishi va ahamiyati