logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Botanika
  4. Poyaning o’tkazuvchi to’qimalari ularning tuzilishi

Poyaning o’tkazuvchi to’qimalari ularning tuzilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4913.5 KB
Ko'chirib olish
Poyaning o’tkazuvchi to’qimalari ularning tuzilishi Reja 1. Poya va barg o’tkazucxhi to’qimalarbing bog’liqligi 2. Poyada birlamchi to'qimalarning prokambiydan hosil bo'lishi 3. Poyada Oziq moddalarning harakatlanishi www.arxiv.uz Poya Umumiy ta ' rif . Bo ' g ' inlar va bo ' g ' in oraliqlaridan tashkil topgan va uchki hamda interkolyar o ' suvchi novda o ' qidir . Bo ' g ' in orali - g ' ining uzun - kaltaligiga qarab , uzun bo ' g ' in oraliqli va kalta bo ' g ' in oraliqli bo ' ladi ; ikkinchisi amalda faqat bo ' g ' in oraliqlaridan tashkil topgan bo ' lishi mumkin ( zubturum , nilufar va boshq .). Poyaning asosiy vazifasi — tayanch va o ' tkazish : ildizni barglar bilan bog ' lab turadi . Ko ' p yillik poyalarda ozmi - ko ' pmi oziqa moddalar jamg ' ariladi . Epiderma ostida xlorenximasi bo ' lgan yosh poyalar fotosintezda faol ishtirok etadi . To ' qimalarning joylashuviga ko ' ra , poya , odatda , nisbatan si - lindrik shaklga va radial simmetriyaga ega , lekin ko ' pincha ko ' n - dalang kesmada 3—4, ko ' p burchakli bo ' lishi , ba ' zida butunlay yassi yoki qanotli bo ' lishi mumkin . www.arxiv.uz • Poya anatomiyasi • Ilgari novda apeksida gistogenlarning — protoderma va prokam - biyning qanday hosil bo ' lishi va ulardan tegishlicha epiderma va kambiyning hosil bo ' lishi to ' g ' risida aytilgan edi . Bundan tash - qari , prokambiy bilan protoderma orasidagi asosiy meristema • poyaning birlamchi po ' stlog ' ini , prokambiy ichkarisidagi asosiy meristema esa o ' zakni beradi . • apikal (uchki) meristemaning birlamchi yon me ristema — prokambiy va interka-liar meristema bilan qanday bog'- langanligi ko'rsatilgan. www.arxiv.uz • Birinchi barg bo'rtmasi sat-hida apikal meristemada periferik meristema (initsial halqa) shakl-lanadi, unda prokambiy hosil bo'-ladi, prokambiy xossasiga (xa- rakteriga) barg murtaklari kuchli ta'sir ko'rsatadi. Prokambiy yak-ka-yakka bog'lamlar yoki uzluksiz halqa sifatida hosil bo'lishi mumkin • Birlamchi meristemalar fao-liyati tufayli poyaning birlamchi tuzilishi shakllanadi va uzoq vaqt saqlanishi mumkin, lekin pro-kambiydan kambiy hosil bo'lsa, unda u ikkilamchi to'qimalarni bera boshlaydi va bu hoi ikkilamchi yo'g'onlashishga olib keladi. Uzoq vaqt yo ' g ' onlashishda epiderma va birlamchi po'stloq nobud bo'ladi va periderma, ko'p yillik peri-dermalar yig'indisi — ritidom bilan almashinadi www.arxiv.uz Poya va barg o ' tkazuvchi to ' qimalarning bog ’ liqligi Oldingi bo ' limlarda biz poyaning tuzilishini uning ko ' ndalang kesmasida o ' rgandik , lekin poya tuzilishi to ' g ' risida to ' liq ma ' lu - motga ega bo ' lish uchun uning to ' qimalari poya bo ' ylab qanday joylashganligini va ular barg to ' qimalari bilan qanday bog ' lan - ganligini o ' rganish zarur . Barg o ' tkazuvchi to ' qimalari bevosita poyaga o ' tadi . Novdaning o ' tkazuvchi sistemasi uning apek - sida shakllanadi va u yerda novda metamerlari — bargli bo ' g ' inlar va kurtaklar ( bo ' g ' in oralig ' i bir - muncha keyinroq ) shakllanadi . Bo ' g ' in orqali novda o ' qi ( uning stelasi ) ga taraqqiy etayotgan barg - ning o ' sayotgan prokambial bog '- lamlari kiradi . www.arxiv.uz Poya va barg o ' tkazuvchi to ' qimalarning bog ’ liqligi Oldingi bo ' limlarda biz poyaning tuzilishini uning ko ' ndalang kesmasida o ' rgandik , lekin poya tuzilishi to ' g ' risida to ' liq ma ' lu - motga ega bo ' lish uchun uning to ' qimalari poya bo ' ylab qanday joylashganligini va ular barg to ' qimalari bilan qanday bog ' lan - ganligini o ' rganish zarur . Barg o ' tkazuvchi to ' qimalari bevosita poyaga o ' tadi . Novdaning o ' tkazuvchi sistemasi uning apek - sida shakllanadi va u yerda novda metamerlari — bargli bo ' g ' inlar va kurtaklar ( bo ' g ' in oralig ' i bir - muncha keyinroq ) shakllanadi . Bo ' g ' in orqali novda o ' qi ( uning stelasi ) ga taraqqiy etayotgan barg - ning o ' sayotgan prokambial bog '- lamlari kiradi . www.arxiv.uz Novdalarning nodal anatomiyasi xususiyatlarini solishtirib , o ' simliklarning har xil guruhlarining qarindoshlik darajasi to ' g '- risida so ' z yuritish mumkin . Poya ko ' ndalang kesmasidagi halqa ko ' rinishida joylashgan o ' tkazuvchi bog ' lamlar barg izlari bog ' lamlaridan yoki sintetik bog ' lamlardan iborat . Sintetik bog'lamlar faolroq kambiyga ega Poyada birlamchi to ' qimalarning prokambiydan hosil bo ' lishi Vertikal uzun prokambiy hujay - ralari asosan uzunasiga bo ' linadi . Shuning uchun o ' zini qurshab tur - gan izodiametrik parenxima hu - jayralaridan yaqqol ajralib turadi (127- rasm ). Birlamchi o ' tkazuvchi sistema taraqqiyotida prokambiy embrional fazadan iborat . Prokambiy barg murtagi ostida hosil bo'lib, uning taraqqiyoti akro-petal, ya'ni barg boshlang'ich mur tagi ichiga qarab va bazipetal — pastga qarab yo'nalishda davom etadi va oldin hosil bo'lgan pastdagi bog'-lamlariga qo'shiladi. Birlamchi ksi-lema va floemaning prokambiydagi taraqqiyoti ham yuqoridagi ketma- ketlikda amalga oshadi: oldin barg murtagi ostida, keyin ikki yo'na lishda — akropetal va bazipetal Odatda, floema oldin hosil bo'ladi, ksilema keyin. Floema ekzarx va taraqqiyoti markazga intilma yo ' nalishda , ksilemaniki aksincha yo ' nalishda bo ' ladi . Birlamchi yo ' g ' onlashish kortikal ( lot . cortex — po ' stloq , agar birlamchi po ' stloq kuchli taraqqiy etsa ) yoki me - dullar ( lot . medulia — o ' zak ko ' proq taraqqiy etsa ) bo ' lishi yoki ikkovi barobar bo ' lishi mumkin . To'qimalarning ko'ndalang yo'na lishda differensiyalanishining ketma-ketligi ko'rsatilgan. www.arxiv.uz Poyaning birlamchi yo ' g ' onlashishi O'sish konusining bevosita yaqinida poyaning yo'g'onlashishi apikal meristema hujayralarining bo'linishi va o'sishi hamda ular-dan hosil bo'lgan birlamchi to'qimalarning taraqqiyoti hisobiga amalga oshadi. Bu birlamchi yo'g'onlanish deyiladi. Keyin esa kambial — ikkilamchi yo'g'onlanish boshlanadi. Birlamchi yo'g'onlanish hajmi novdaning uzunasiga o'sa bo-rishi bilan o'zgarib boradi, xususan, bu hoi bir yillik o'tlarda yaxshi kuzatiladi. O'simta (maysa)da apikal meristema hajmi ki-chik, undan hosil bo'lgan novda ham ingichka, kichik. Keyin bo'g'indan bo'g'inga qarab yo'nalishda apeks kengayib boradi. Bunda tegishlicha poyaning birlamchi yo'g'onlanishi ham kuchayib boradi, ya'ni o'sishning kuchayishi ro'y beradi. Nati-jada poyaning pastki tomoni teskari konussimon shaklga ega bo’ladi. Novdaning gullar hosil bo'ladigan uchki tomonida apikal meristemaning hajmi kamayadi va poya torayadi. Poyaning bir lamchi yo'g'onlanishi natijasida hosil bo'lgan bunday shaklni qisman yoki to'liq ikkilamchi to'qimalarning hosil bo'lishi bilan to'ldirilishi (g'iloflanishi) mumkin. Poya birlamchi strukturasining evolutsiyada murakkablashishi Evolutsiya jarayonida poya tuzilishining har xil tiplari qanday paydo bo'lganligini Fransiya botanigi Van Tigemning stelyar na-zariyasi tushuntirib beradi. Van Tigem stela deb ildizning birlamchi o'tkazuvchi to'qima-lar yig'indisi va ularni o'rab turgan perisikl hujayralarini atagan. Keyin poya o'tkazuvchi to'qimalari va ular orasidagi to'qimalar yig'indisini (perisikl bilan birga) ham shu atama bilan atadii Bu nazariya keyingi vaqtda Telom nazariyasida ham tasdiqlangan. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Stelaning eng qadimiy va primitiv tipi — gaplostela yoki protostela. 1, Gaplostela (yunon. gaplos — oddiy yoki potostela yaxlit) ksilema tasmasidan iborat bo'lib, tashqi tomondan floema qavati bilan o'ralgan. Riniofitlar va ba'zi boshqa primitiv o'simliklar poyalari ham shunday tuzilishga ega Poyaning butun hayoti davomida bog ' lamli tuzilish saqlanib qoladi . Kambiyning hosil bo ' lish vaqti va ishlash tezligi har xil . Daraxtlarning va butalarning ko ' p yillik uzoq vaqt yashaydigan poyalari taraqqiyotning 1—2- tipi bo ' yicha amalga oshadi . Uzoq vaqt yashamaydigan qisqa umrli o ' t poyalarda yo ' g ' onlashish o ' ta chegaralangan bo ' lib , tuzilishi bog ' lamli bo ' ladi . 1- va 2- tiplar evolutsiya nuqtayi nazaridan birmuncha pri - mitivdir , 3- va 4- tipdagilar esa progressiv hisoblanadi . Taxminlarga ko ' ra , o ' tsimon poyalar daraxtsimon poyalardagi kambiy faol - ligining progressiv pasayishi natijasida hosil bo ' lgan . Markaziy silindrda ikkilamchi o ' zgarishning har qanday tipida birlamchi ksilema markazga « suriladi » va uning qoldiqlari o ' zak bilan chegaradosh joyda saqlanadi . Aksincha , birlamchi floema taraqqiy etayotgan ikkilamchi floema tomonidan tashqariga — periferiyaga suriladi . Birlamchi floema qoldiqlari ikkilamchi flo ema chegarasining tashqi tomoni bo ' ylab joylashadi . www.arxiv.uz www.arxiv.uz Poyaning butun hayoti davomida bog ' lamli tuzilish saqlanib qoladi . Kambiyning hosil bo ' lish vaqti va ishlash tezligi har xil . Daraxtlarning va butalarning ko ' p yillik uzoq vaqt yashaydigan poyalari taraqqiyotning 1—2- tipi bo ' yicha amalga oshadi . Uzoq vaqt yashamaydigan qisqa umrli o ' t poyalarda yo ' g ' onlashish o ' ta chegaralangan bo ' lib , tuzilishi bog ' lamli bo ' ladi . 1- va 2- tiplar evolutsiya nuqtayi nazaridan birmuncha pri - mitivdir , 3- va 4- tipdagilar esa progressiv hisoblanadi . Taxminlarga ko ' ra , o ' tsimon poyalar daraxtsimon poyalardagi kambiy faol - ligining progressiv pasayishi natijasida hosil bo ' lgan . Markaziy silindrda ikkilamchi o ' zgarishning har qanday tipida birlamchi ksilema markazga « suriladi » va uning qoldiqlari o ' zak bilan chegaradosh joyda saqlanadi . Aksincha , birlamchi floema taraqqiy etayotgan ikkilamchi floema tomonidan tashqariga — periferiyaga suriladi . Birlamchi floema qoldiqlari ikkilamchi flo ema chegarasining tashqi tomoni bo ' ylab joylashadi . Kelajakda ular parchalanib ketib , uncha ko ' zga tashlanmaydi yoki perisikl tolalaridan farq qilmaydigan lub tolalari sifatida saqlanadi . www.arxiv.uz Daraxt tanasining asosiy qismi o ' lik hujayralardan iborat bo ' lib , ular moddalar transportida qatnashmaydi , lekin ular katta og ' ir - likni — daraxt kronasini ko ' tarib turadi , po ' stloqning o ' lik to ' qi - malari ichkaridagi to ' qimalarni himoya qilib turadi . Yog ' och - ksilemaning tuzilishi Ko'p miqdordagi qalin devorli elementlarga ega bo'lgan yog'och puxta va qattiq bo'ladi. Ular qattiq yog'och kerak bo'lgan joylarda ishlatiladi. Yupqa devorli elementlarga ega bo'lgan yog'och yumshoq bo'ladi va oson ishlov beriladi. Oq qayin yog'ochi qattiq, lekin tez chiriydi. Shuning uchun bu kabi yog'ochlarni qurilishda namlik tegib turadigan joyga ishlatib bo'lmaydi: tez chiriydi. Qora qarag'ay va qarag'ay yog'ochi qurilishda, mebel va qog'oz ishlab chiqarishda ko'p ishlatiladi. Yog'ochning manzaraliligi qiy-mati ham anatomik tuzilishi bilan belgilanadi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • POYADA OZIQ MODDALARNING HARAKATLANISHI • Barcha tirik mavjudotlar singari, o’simliklar ham oziq moddalar bilan tirik. Shunday ekan, bu oziq moddalar poyada qanday harakat qiladi, degan savol tug’iladi. Tarkibida mineral tuzlar bo’lgan suv yog’ochlik orqali ildizdan barglar tomon harakatlanadi. Buni tajribada sinab ko’rish mumkin. Buning uchun barg chiqargan novda yoki ochilib turgan gullardan foydalanish mumkin. Agar berilgan siyohrang suvga daraxtning bargli novdasini solib qo’yib, 2-3 soatdan keyin ko’ndalangiga va uzunasiga kesilsa, rangli suv yuqoriga qarab ko’tarilayotgani uchun yog’ochlik bo’yalgantni ko’rish mumkin. • Oziq moddaiar lubdagi elaksimon naylar bo’ylab harakatlanadi www.arxiv.uz Poyada oziq moddalarning harakatlanishi www.arxiv.uz • Shakar suvda oson erib, lubning elaksimon naychalari orqali o’simlikning turli qismlarida to’planadi. Shakar ayrim o’simliklarning, masalan, sabzi va lavlagining ildizmevasida, boshqalarning esa mevasi va urug’ida to’planadi. Kartoshka tugunagida esa shakar kraxmalga aylanadi. • Oziq moddalarning barglardan lubga va u orqali boshqa organlarga o’tishini tajribada ko’rish mumkin. Buning uchun tol yoki terakning bir xil uzunlikdagi ikkita bargli novdasidan kesib olinadi. Novdalardan binning pastki qismidan sal yuqorirog’idagi po’stlog’i halqa shaklida kesib olinadi. Novdalar bir vaqtda suvga solinadi. Lekin po’stlog’i halqa shakiida kesilgan novdaning faqat pastki uchi suvga tushiriladi. Oradan ikki hafta o’tgach, nazorat uchun olingan novdaning pastki qismida ildizlar paydo bo’ladi. Po’stlog’i halqa shaklida kesib olingan novdada esa ildizlar po’stlog’i kesilgan joyining (halqaning) yuqorisida hosil bo’ladi. Bundan ko’rinib turibdiki, novdaning po’stlog’i kesib olingan pastki qismiga oziq moddaiar o’tmas ekan. • Xulosa qilib aytganda, organik moddalarning o’simlik bo’ylab harakatlanishida lub qavati katta rol o’ynaydi. • Shunday qilib, suvda erigan holdagi mineral moddaiar (oziq moddalar) nay tolali bog’lamlar orqali o’simlikning barcha organlari bo’ylab harakatlanadi. O’simliklarning oziqlanishida ularning barcha organlari bir-biriga bog’liq holda ishtirok etadi. Agar ulardan birortasi qatnashmasa, oziqlanish jarayoni buziladi. Masalan, ildiz suv va unda erigan mineral tuzlarni zarur miqdorda yetkazib bermasa, barglarda organik moddalar kam hosil bo’ladi. Aksincha, barglarda organik moddalar yetishmasa, o’simliklaming barcha hujayra, to’qima va organlari o’sish va rivojlanishdan to’xtaydi. www.arxiv.uz O’simlikdagi oziq moddalarning harakatini ularning shox-shabbasiga shakl berish va qisqartirish hisobiga maqsadga muvofiq tomonga yo’naltirish mumkin. Masalan, g’o’zani chilpish organik moddalarni barglardan gul va mevalarga tomon yo’naltirish imkonini beradi. Shunday qilib, poyaning yog’ochlik qismi orqali suv va unda erigan mineral tuzlar, lub qavati orqali esa organik moddalar harakatlanadi. 1. Suv va unda erigan mineral tuzlar ildizdan banilarga poyaning qaysi qismi orqali ko’tariladi. 2. Organik moddalar o’simliklarning qaysi organlarida to’planadi? 3. Barglardagi organik moddalar poyaning qaysi qavati orqali harakatlanadi? 4. Oziq moddalarning harakatlanishini boshqarish mumkinmi? Oziq moddalar harakati. Lub (po’stloq). Yog’ochlik. Xona o’simliklaridan xinaning bitta shoxchasini olib, siyohli (rangli) suvga solib unda moddalarning harakatini kuzating. Uning shoxchasini ko’ndalangiga kesib ko’rish mumkin. www.arxiv.uz • Foydalangan adabiyotlar • 1. Madumarov . T . Dariyev . Ro ’ zimatov . E . Botanika . • 2. Ikromov . M . I ., Normurodov . X . N , Yuldashev . A . S . • Botanika . O ’ simliklar anatomoyasi va morfologiyasi . • Toshkent O ’ zbekiston 2002. • 3. Mustafoyev S . M . “ Botanika ” Toshkent “ O ’ zbekiston nashryoti ” • 2012 • 4. To’xtayev A. “O’simliklar anatomiyasi morfologiyasi” Toshkent • 2001 • www.ziyonet.uz • www.pedagog.uz • www.arxiv.uz

O'xshashlar

Poyaning morfologik tuzilishi. Poyaning tuzilishiga tashqi muhitning ta’siri
Shoxlarning turlari. Poyaning birlamchi va ikkilamchi anatomik tuzilishi
Meva urug’ tuzilishi, tiplari va klassifikatsiyasi. Jinsiy ko’payish evolyutsiyasi
Barglarning ichki tuzilishi
Egiluvchan sagovnikning (cycas revoluta) tuzilishi va taraqqiyoti