logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Botanika
  4. Kuzgi ekinlar

Kuzgi ekinlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1618.5 KB
Ko'chirib olish
Kuzgi ekinlar • Kuzgi ekinlar odatda kuzda ekiladi va hosili kelgusi yili yig’ishtirib olinadi. Kuzda ekiladigan ekinlar bir yillik bo’lib yaxshi hosil beradi. Kuzda ekinlarning bahorgi ekinlardan asosiy farqi yarovatsiyasida. Kuzgi don ekish o’simliklarning nisbatan past temperaturada uzoq vaqt yarovatsiya holatini kechirish uchun ekiladi. Kuzgi don urug’ini bahorda ekish yaxshi samara bermaydi, chunki urug’ uzoq yarovatsiya bosqichini boshidan kechirolmay qoladi, juda katta ildiz sistemasini hosil qiladi va tuproq tagi vegetatsiya jarayoni kechiriladi, barg hosil bo’ladi, hosil kurtagi kam biroq urug’ beradigan qismi yaratilmaydi ekin hosil bermaydi. Kuzgi ekinlar ekilgandan keyin ancha sovuq temperaturada uzoq vaqt (30-70 kun) yarovatsiya davrini kechiradi. Qishki harorat ko’tarilib ketgan taqdirda yarovatsiya sekinlashadi va o’simlikning unib chiqishi 100 kunga cho’ziladi, shuni ham aytish mumkin kerakki, shimoliy rayonlarning ko’plarida tuproqning muzlashi kuzgi don urug’iga salbiy ta’sir qiladi va u unib chiqmaydi. www.arxiv.uz • Kuzgi ekinlarning o’ziga xos agrotexnik ahamiyati ham bor. Kuzgi ekinlar erta bahorda ko’pgina begona o’tlardan ham oldin unib chiqadi va bahorgi ekinlarga nizbatan kami bilan 10-15 kun erta pishadi. Kuzgi o’simlikda begona o’tlar kam bo’ladi va u bahorgi ekindan oldin yig’ishtirib olinadi natijada urim-yig’im paytida (kuzgi va bahorgi donni birga urish) qiiynchiligi bo’lmaydi, ekinzor urnidan ikkinchi hosil uchun foydalanish imkoniyati tug’iladi. • Kuzgi ekiladigan ekinlar ichida kuzgi bug’doy, kuzgi javdar va kuzgi arpaning ulushi katta. • Dala ekinlari ichida bug’doyning ahamiyati alohidadir. Bug’doyning qimmatli oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadigan ekin. Bug’doy yetishtirishda bu boisdan ham dunyo dehqonchiligida katta urin berilgan. Dunyoda kuzgi va bahorgi bug’doyning maydoni 230 million gektarni tashkil qiladi. www.arxiv.uz Kuzgi bug’doy • O’zbekiston qishloq xo’jalik ishlab chiqarishda kuzgi bug’doy yetishtirishga katta e’tibor beriladi. Kuzgi bug’doy asosan Shimoliy Kavkaz, Ukraina, Moldaviya, Qora tuproqli markaz, Belorusiya va Boltiqbo’yi respublikalarida ekiladi. • Paxta ishlab chiqarish majmuasi respublikamizda dehqonchilik sanoat majmuining asosiy tarmog’i bo’lib, mamlakat xalq xo’jaligining ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini oshirishda va tarmoqlar o’rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashda alohida urin egallaydi. Paxta xom ashyosi hamda undan olinadigan birlamchi va tayyor mahsulotlar nafaqat mamlakatimiz ichki bozorini tuldirishda, balki ularni eksport qilish asosida respublika byudjetini chet el valyutalari bilan tuldirishda asosiy manba bo’lib hisoblanadi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Bugungi kunda O’zbekiston paxta ishlab chiqarish bo’yicha Xitoy (27,3%), AQSH (18,4%), Pokiston (10,6%) va Hindiston (9,7%) dan 5 urinda turadi. Jahon bo’yicha ishlab chiqariladigan tolaning 7,3 foizi yoki 1,3 million tonnasi bizning respublikada yetishtiriladi. Paxta eksporti bo’yicha O’zbekiston AQSH dan keyingi ikkinchi urinni egallaydi va jahon paxta eksportining qariyib choragi (24%) respublikamiz zimmasiga to’g’ri keladi. • Paxta texnika ekinlari ichida eng qimmatli hisoblanadi. U asosan tolasi uchun o’stiriladi. Paxta tolasi juda keng miqyosida va turli xil maqsadlar uchun ishlatiladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Paxta tolasining o’ziga xos xususiyati boshqa tabiiy va sun’iy tolalarda uchramaydi. Paxta tolasidan xilma-xi gazlamalar, ip, arqon, baliq ovlaydigan tur, tasma, transportyor lentlari rezina shlanga, hamda balonlar uchun maxsus to’qimalar va boshqalar tayyorlanadi. Jumladan, bir tonna paxtada 340-350 kg tola, 50-60 kg momiq va 600 kg chigit olinadi. Bir tonna chigitdan esa 170 kg moy, 400 kg kunjara, 50-60 kg momiq, 60 kg o’simlik oqsili, 300 kg sheluxa olinadi. Bundan tashqari undan margarine, kir sovun va atir sovunlar, alif moyi tayyorlashda foydalaniladi. Hozirgi vaqtda chigit tarkibidagi moy ximiyaviy usulda to’liq ajratib olinmoqda. Bu esa chigitdan chiqadigan moy miqdorini oshirish imkonini bermoqda. O’zbekistonda har yili taxminan 500 ming tonna paxta moyi tayyorlanmoqda. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Ma’lumki, chigit mag’zi tarkibida gossinol degan zaharli modda bo’lib, buni yog’ zavodlarida ajratib olinadi. Bundan ko’pchilik sanoatda shuningdek kimyo sanoatida polimerlar tayyorlashda, meditsinada dorivorlar ishlab chiqishda qo’llaniladi. Chigitning moyi olingandan keyin qolgan mahsulot-kunjara hisoblanadi. Kunjara asosan chorva mollarining ba’zi turlari uchun tuyimli oziq sifatida ishlatiladi. Sheluxa deb ataladigan chigitning tashqi pustidan sanoatda texnik spirt, lok, urov qog’ozlari, karton va boshqalar olinadi. Chigit sirtidan ajratib olingan tuk-momiq paxta deb aytiladi. Undan issiq kiyimlar, kurpa-tushak tayyorlashdi, mebel sanoatida, meditsinada, sun’iy ipak, sun’iy teri, fotonlyonka, kino lentasi, sun’iy oyna, linolsum, plastmassa, qog’oz, portlovchi modda va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda foydalaniladi. www.arxiv.uz • Paxtachilikda almashib ekish alohida ahamiyat kasb etadi. O’zbekistonda paxta ishlab chiqarish majmuasi agrosanoat iregrasiyasining muhim tarkibiy qismi bo’lib respublika iqtisodiyotida asosiy o’rin egallaydi. Qisqa tarixiy davr ichida respublikada paxta yetishtirish va u bilan bog’liq bo’lgan xalq xo’jaligini boshqa tarmoqlari rivojlandi. • Paxtachilik texnalogik intizomning buzilishi hamda agronomik tadbirlarning o’z vaqtida va sifatli bajarmaslik salbiy ekalogik oqibatlarga olib kelmoqda. Tuproqqa ishlov berishni sifatsiz o’tkazish haddan tashqari mineral o’g’itlar solish zararkunandalarga qarshi zaharli moddalarni ko’plab qo’llash zarur. www.arxiv.uz www.arxiv.uz

O'xshashlar

Don yetishtirish va kuzgi ekinlar
Narkotik ekinlar. Tamaki ekini
Almashlab ekish
Begona o'tlarga qarshi kurashish usullari
O’simlikshunoslik fanining rivojlanish tarixi, maqsadi va vazifalari