Changlanish xillari. Chetdan va o’z-o’zidan changlanish - Botanika - Slaydlar

Changlanish xillari. Chetdan va o’z-o’zidan changlanish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1939.5 KB

Ko'chirib olish

Changlanish xillari. Chetdan va o’z-o’zidan changlanish R eja: 1. Changlanish va otalanish xaqida tushuncha. 2. O`z-o`zidan changlanish. 3. С hetdan changlanish. www.arxiv.uz

1. Changlanish va otalanish xaqida tushuncha. Changning otalanish changdonidan onalik og`izchasiga kelib tushishi changlanish deyiladi. Changlanishi 2 xil bo`ladi: 1. O`zidan changlanish-Avtogamiya 2. Chetdan changlanish-Ksenogamiya 3. O`z-o`zidan changlanish. Bu jarayon quyidagicha kechadi. 1. Changlanish va otalanish xaqida tushuncha. Changning otalanish changdonidan onalik og`izchasiga kelib tushishi changlanish deyiladi. Changlanishi 2 xil bo`ladi: 1. O`zidan changlanish-Avtogamiya 2. Chetdan changlanish-Ksenogamiya 3. O`z-o`zidan changlanish. Bu jarayon quyidagicha kechadi. www.arxiv.uz

1) Avtogamiya - urug`chining tumshuqchasiga shu gulning changdonidan chiqqan chang tushadi. Bunday changlanish asosan 2 jinsli gullarida o`tadi. 2) Geytenogamiya - bir o`simlik individuli o`rtasida bo`ladi, ya`ni bir gul changdonidan chiqqan chang shu o`simlik individumidagi ikkinchi gulning tumshuqchasiga tushadi. 3) Kleystogamiya - bunda gul ochilmasdan oldin, ya`ni yopiqlik paytida changlanish bo`ladi. Kleystogam gullarni binafsha (viola), yeryong`oq (Arachis), arpa (Hordeum) o`simliklarida ko`rish mumkin. www.arxiv.uz

Buyuk biolog Charlz Darvin o`zining 27 yil mobaynida o`simlik gulining tuzilishini o`rgandi. CH.Darvin changlanish usullarini tekshirib ko`rdi. Darvin o`simliklarning o`zidan changlanishi tabiatda ozroq bo`lishi, chetdan changlanish esa ko`proq bo`lishini ko`rdi. Darvin o`simliklarning o`zidan changlanishida xosili sog`lom bo`lmasligini, chetdan changlanishda xosili sog`lom va o`zgaruvchan bo`lishini ta`kidlab o`tadi. Ivan Vlad, Michurin o`simliklarning chetdan changlanishini evolyutsiya taraqqiyot davrida progressiv faktor deb xisobladi. O`zidan changlanuvchi o`simliklarga: arpa, bug`doy, no`xat, loviya, suli, tariq, pamidor, g`o`za, zig`ir kiradi. Bu o`simliklar ba`zan chetdan ham changlanib turadi. Ba`zan paxta, zig`ir 3-5% chetdan changlanadi. Ba`zida ularda chetdan changlanish 50% gacha boradi.www.arxiv.uz

• Gullarning o’z-o’zidan changlanishi. Agar bir tup o’simlik changchisidagi chang shu guldagi urug’chining tumshuqchasiga tushsa bunday changlanish o’z-o’zidan changlanish deyiladi. Bunday changlanish changdondagi chang va urug’chilar bir vaqtda yetilgandagina sodir boladi. o’z-o’zidan changlanadigan o’simliklarda, odatda, urug’chi changchiga nisbatan qisqaroq bo’ladi. www.arxiv.uz

Faqat o`zidan changlanuvchi o`simliklar juda kam uchraydi. Bularning gullari mayda, ko`rimsiz va ochilmaydigan bo`ladi. Bunday gullarni kleystogamiya deyiladi. Mas. Yeryong`oq (Arachis), arpa (Hordeum). Yeryong`oqning yer ustidagi gullari xosil bermay, tuproq ostki kleystogamiya gullari xosil beradi. Binafsha (viola) ning bahorgi chiroyli gullari xosil bermaydi. Yozgi ko`rimsiz gullar esa xosil beradi,o`zidan changlangan bo`ladi. (Fabaceae) Dukkaklilar oilasidagi ba`zi o`simliklarning loviya, no`xat g`unchalik vaqtida o`zidan changlanadi. www.arxiv.uz

Arpa, bug`doylarning ham gullari qinli barglardan ochilmasdan turib, changlanib qo`yadi. O`simliklarning ko`pchiligi odatda chetdan changlanadi. Shu jumladan 2 jinsli gullar ham chetdan changlanadi. Chunki bu gullarda otalik-onaliklari bo`lsa ham ular bir vaqtda voyaga yetmaydi. Bunday xodisani dixogamiya deyiladi. (dixo- ayrim). Ba`zan o`simliklarning otaligi oldin yetishadi. Bunday o`simliklar protandriya deyiladi. (protos-oldin,andriya-mujchina). Bularga astradoshlar (Asteraceae), chinni-guldoshlar (Caryophyllaceae), yasnotkadoshlar (Lamiaceae), kiruvchi o`simliklar misol bo`ladi. www.arxiv.uz

O`simliklarda otaliklaridan oldin onaliklari yetishi xodisai ham bo`ladi. Buni protogeniya deyiladi. karamguldoshlar (Brassicaceae), atirguldoshlar (Roseceae), zikrdoshlar (Berberidaceae). Ba`zan o`simliklar otalik, onaliklari baland past joylashgan bo`ladi. Bular geterostiliya deyiladi. M,primula (Primula) grechixa (Fagopyrum). Shuningdek ba`zi o`simliklarning otalik changi onaligi uchun zaxarli xisoblanadi. Buni orxid deb ataluvchi tropik o`simliklarda ko`ramiz. Qora bug`doy-roj o`simligining otalik changi onaligini changlata olmaydi. Shuning uchun ham ko`pchilik o`simliklar chetdan changlanadi. www.arxiv.uz

Chetdan changlanish 2 narsa ishtirokida bo`ladi: 1. Shamol -Anemofil-veteropilyayemiye rast. 2. Xashoratlar yordamida -Entomofiliya-nasekomoopilyayemiye. Ba`zi o`simliklar, mayda qushlar, mayda xayvonlar yordamida changlanadi. Hashoroatlar yordamida changlanishni entomofiliya deyiladi. Entomofil o`simliklarning guli yaxshi rivojlangan, ko`pincha to`pgullarga birlashgan bo`ladi. Gultoj barglari yaqqol ko`zga tashlanadi. Ranglari: oq, pushti, sariq, ko`k, qizil. Gullarida nektar bezlari yaxshi rivojlangan changlari yirik tukli yopishqoq bo`ladi. O`rik, gilos, shaftoli, anjir, nok kabi daraxt o`simliklar hashoratlar yordamida changlanadilar. M.tropik mamlakatlarda ba`zi o`simliklar va mayda daraxtlar kolibri degan kichkina qush yordamida changlanadi. Avstraliya o`rmonlaridagi o`simliklar olmaxonlar yordamida changlanadi. O`simliklar suv yordamida ham changlanadi. www.arxiv.uz

Bunday changlanish gidrofiliya, o`simliklar esa gidrofil o`simliklar deyiladi. Suvda o`sadigan elodeya, valesneriya o`simliklar suv yordamida changlanadi. Bularning changlari po`sti bir qavat, changni tashqi qavat ekzina bo`lmaydi.Changning shakli ipsimon. Changning solishtirma og`irligi suvning solishtirma og`irligi bilan teng. Shamol bilan changlanadigan o`simliklar anemofil o`simliklar, changlanish esa anemofiliya deb ataladi. Anemofil o`simliklarning gullari ko`rimsiz, mayda va ko`pincha kuchala to`pgulga birlashgan. Nektar bezlari yo`q. Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarga ochiq urug`li o`simliklardan: archa, qarag`ay, yopiq urug`li o`simliklardan:terak, tol, yong`oq, nasha, jo`xori kiradi. M.qandlavlagining otalik changi shu qadar yengilki 2000 m balandlikka ko`tarila oladi. Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarning changlari juda ko`p bo`ladi va kichikroq bo`ladi. M.o`rmon yong`og`ining 1 ta otalik gulida kuchalasida 4 mln. chang bo`ladi. www.arxiv.uz

Bularning changlari po`sti bir qavat, changni tashqi qavat ekzina bo`lmaydi. Changning shakli ipsimon. Changning solishtirma og`irligi suvning solishtirma og`irligi bilan teng. Shamol bilan changlanadigan o`simliklar anemofil o`simliklar, changlanish esa anemofiliya deb ataladi. Anemofil o`simliklarning gullari ko`rimsiz, mayda va ko`pincha kuchala to`pgulga birlashgan. Nektar bezlari yo`q. www.arxiv.uz

Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarga ochiq urug`li o`simliklardan: archa, qarag`ay, yopiq urug`li o`simliklardan:terak, tol, yong`oq, nasha, jo`xori kiradi. M.qandlavlagining otalik changi shu qadar yengilki 2000 m balandlikka ko`tarila oladi. Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarning changlari juda ko`p bo`ladi va kichikroq bo`ladi. M.o`rmon yong`og`ining 1 ta otalik gulida kuchalasida 4 mln. chang bo`ladi. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIY О TLAR 1.N.Grin va boshq. “Biologiya”. 1990y. 2.A.S.Troshin va boshq. “Sitologiya”. 1970y-. 3.T.B.Boyqobilov, X.Ikromov “Sitologiya.”1980y. Sattiboev M.S. “O’simlik hujayrasi”.T. 1990y. Maqsudov Z.M. “Umumiy genetika”. Toshkent. «Uqituvchi», 1981. Hamidov JX. va boshq. “Tibbiy biologiya va irsiyatdan qo’llanma”. Toshkent. «Ibn Sino». 1992. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Changlanish xillari va ahamiyati

Gullarning changlanishi

O’simliklarda urug’lanish hodisasi va uning xususiyatlari

Gullar mavzusi bo'yicha slayd test

Gul. Gulning tuzilishi. Androtsey va genetsiy