O‘simlik kasalliklariga qarshi kurashda biotexnologik usullardan foydalanish istiqbollari - Biotexnologiya - Slaydlar

O‘simlik kasalliklariga qarshi kurashda biotexnologik usullardan foydalanish istiqbollari

Yuklangan vaqt:

16.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

330.3408203125 KB

Ko'chirib olish

MUSTAQIL ISH O‘simlik kasalliklariga qarshi kurashda biotexnologik usullardan foydalanish istiqbollari

Qishloq xo‘jaligida yetishtirilayotgan o‘simliklaring katta qismi har yili turli xil kasalliklar hisobiga nobud bo‘ladi. O‘simlik kasalliklarini asosan uch toifaga mansub parazit mikroorganizmlar chaqiradi. Ular viruslar, bakteriya va zamburug‘lardir.

Virusli infeksiyalarga qarshi kurashning qiyinligi shundaki, ular o‘simlik yoki hayvon organizmida obligat parazit hisoblanadi. Ulari yo‘qotish tirik organizm hujayralarining o‘zini nobud bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Viruslar bilan kasallangan o‘simliklari amalda to‘liq davolash mumkin emas, ular bilan kurash usullari, asosan, viruslarni kelib chiqishi va tarqalishini oldini olishga asoslanadi.

 Tabiiy sharoitlarda o‘simliklaring kasallik chaqiruvchi fitopatogen zamburug‘lar boshqa zamburug’larning parazit holda yashab, ko‘payish holatlari ham ko‘p uchraydi. Boshqa parazit zamburug‘larda rivojlanadigan parazit zamburug‘lar ikkilamchi tartibdagi giperparazitlar degan nom bilan yuritiladi. Agar birinchi parazit qaysidir kasallikni chaqiruvchisi bo‘lsa, ikkinchisidan shu kasallik bilan kurashda foydalanish mumkin.  Biotexnologiyaning vazifasi ochiq va himoyalangan yer sharoitidagi fitopatogenlarga qarshi kurashda ishlatiladigan mikrobiologik preparatlarni ishlab chiqarish jarayonlarining ishlanmasini tuzishdir.

O‘simliklarni kasalliklardan himoya qilishda mikroorganizmlar ishlab chiqaradigan antibiotik moddalar alohida o‘rin tutadi. Antibiotiklar fitopatogen mikroorganizmlarga qarshi kurashda foydalaniladigan boshqa vositalarga qaraganda bir qator afzalliklarga ega. Ular o‘simliklarning organ va to'qimalariga oson kirib boradi, shuning uchun ularing ta’sir etish mexanizmi tashqi muhit omillariga juda kam darajada bog‘liqdir. O‘simlik hujayralariga, ayniqsa, neytral tabiatli (xloramfenikol, pentsillin) oson o‘tsa, amfoterlari (xlortetratsiklin, oksitetrasikin) va asosli- antibiotiklar (neomitsin, streptomitsin) qiyin o'tadi.

Antibiotiklar birinchi marta o‘simlik kasalliklariga qarshi ba’zi Yevropa mamlakatlari va AQSHda qo’llanilgan. Streptomitsin, tetratsiklin bilan kombinatsiyada sabzavot va poliz ekinlarining bakterial kasalliklariga qarshi qo'llanilgan. Keyinroq ayni shu maqsadda siklogeksemid va grizeofulvin ishlatila boshlandi. Xorijiy mamlakatlarda o‘simliklarni kasalliklardan himoya qilishda hozir ham tibbiy maqsadlarda foydalaniladigan antibiotiklar ishlatiladi. Masalan, agrisept preparati 37% li streptomitsin sulfat, fitomitsin-20%li streptomitsin nitrat, agrimitsin-10-15% li streptomitsin va oksitetratsiklinning 10:1 nisbati va hokazolardan iboratdir

Fitobakteriomitsin asosida bir necha xil tovar ko‘rinishidagi preparatlar ishlab chiqariladi: urug‘larga ishlov berish uchun 2-5% li fitobakteriomitsin , o‘simliklarga sepish uchun fitolavin-100 ning 10% li eruvchan kukuni qo‘llaniladi. Fitobakteriomitsinning 12% li dusti loviya bakterioziga, 5% lisi bug‘doy va ildiz chirishiga qarshi qo‘llaniladi. Urug‘larga ekish oldidan ishlov berilganda loviya o‘simligida bakterioz bilan kasallanish 70% ga kamayishi va hosildorlik 1,5-3 s/ga oshishi aniqlangan. Umuman, bu preparatlari urug‘larga ekish oldidan ishlov berishda 2- 3kg/t miqdorda qo‘llaniladi.

Olingan tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha, fitobakteriomitsin g‘o‘za gommozi, dukkakli ekinlarda fuzarioz so‘lish, garmdorida vertitsillyoz so’lish, qoraqatda antraknoz, bedada dog‘lanish kabi kasalliklarga qarshi kurashda yaxshi samara beradi.

Antibiotiklar kashf etilgach, mikroorganizmlaring o‘zi emas, balki ular ajratib chiqaradigan moddalar qo‘llanila boshlandi. Biroq hozirda ham ko‘pchilik mamlakatlarda mikrob preparatlari ishlab chiqarilmoqda. Ular o‘simlik kasalliklariga qarshi nobud qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. Shu yo‘sinda ushbu sohada ikki xil yo'nalish - antibiotiklar va mikrob - antogonistlardan foydalanish tarmoqlari kelib chiqdi. O‘simlik urug‘laridagi infeksiyalar va o‘simliklaring o‘suv davridagi kasalliklariga qarshi ishlov berish uchun antibiotik moddalaridan foydalanilsa, o'simlik qoldiqlari bilan birga saqlanib qolgan tuproq infeksiyalariga qarshi yoki tuproqni boyitish maqsadida kompost sifatida mikrob antagonistlaring o‘zidan yoki toza kulturasidan foydalaniladi. Chunki antibiotiklaring o‘zidan foydalanish samaradorligi past bo‘lib, bu ularning tuproq mikroorganizmlari ishtirokida tez parchalanib ketishi bilan bog’liqdir. Antagonist sifatida bakteriyalar, viruslar, zamburug‘lar qo’llanilishi mumkin.

Antagonsit - zamburug‘lar orasida trixoderma avlodi vakillari keng qo‘llaniladi. Trixoderma mevali daraxtlar kuydirgisiga qarshi qo'llaniladi. Hozirda AQSHda trixodermani yeryong‘oq sklerotiniyasiga qarshi tuproqqa berish maqsadida ishlab chiqarish usullari takomillashtirilmoqda. Fransiyada uzumning qo‘ng‘ir chirish kasalligiga qarshi trixoderma preparatlari bilan ishlov berish ijobiy natijalar bergan. Isroilda kartoshkaning rizoktonioz kasalligi va boshqa kasalliklariga qarshi trixodemin preparati ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan.

Trixodermin preparati trixoderma zamburug‘ini turli xildagi o‘simlik chiqindilari va boshqa substratlar (non mag‘zi, somon, g‘alla chiqindilari, torf) da o‘stirish asosida olinadi. U tuproqda uchraydigan turli xil qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklari - ildiz chirishi, zig‘ir o‘simligi kasalliklari, g‘o‘zaning vertisellez so’lishi va boshqalarga qarshi qo‘llaniladi. Yashil trixoderma (Trichoderma viridae) va u asosida ishlab chiqarilgan preparat tarkibida ikki xil antibiotik - gliotoksin va viridin bo‘lib, ular antibakterial va zambumg‘larga qarshi ta’sir xususiyatiga ega.

Tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha, bug‘doy urug‘lariga ekish oldidan 4 kg/ga miqdorda trixodermin bilan ishlov berish o‘simliklarning butun vegetatsiya davomida kasallanishini 54- 71% ga kamaytirib, hosilni 2 s/ga oshiradi. Trixoderminni torf chiqindisi solingan tuvakchalarga 50 mg miqdorda kiritish bodringni ildiz chirish bilan kasallanishini 60% ga kamaytirib, hosilini 31-74% ga oshiradi. 1 gramm trixoderminni g‘o‘za o‘simligida qo‘llash samaradorligi +51,2% ga teng. Biotexnologiya va gen muhandisligi usullari o'simlik kasalliklariga qarshi mikroorganizmlaring odam va hayvonlarga zararsiz va yuqori samarador yangi shakllarini yaratishga imkon beradi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

Biotexnologik jihozlar

Gormonlar biotexnologiyasi

Molekulyar biotexnologiyada foydalaniladigan biotexnologik ob’yektlar

Yangi biotexnologik mahsulotlar va preparatlar bozori

Biotexnologik usulda olingan mahsulotlarning genetik xavfsizligi