Biotexnologiya fanining predmeti, ob'ekti va vazifalari - Biotexnologiya - Slaydlar

Biotexnologiya fanining predmeti, ob'ekti va vazifalari

Yuklangan vaqt:

09.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3356.1396484375 KB

Ko'chirib olish

Muallif: M.MahmudovBIOTEXNOLOGIYA 01

 KIRISH. BIOTEXNOLOGIYA FANINING PREDMETI, OBEKTI VA VAZIFALARI

 REJA :  1. Biotexnologiyaning predmeti va vazifalari  2. Biotexnologiyaning rivojlanish tarixi  3. Biotexnologiyaning zamonaviy yo`nalishlari  4. Biotexnologiyaning sanoat, sog`liqni saqlash va qishloq xo`jaligidagi ahamiyati  5. Biotexnologiyada qo`llaniladigan asosiy metodlar.  6. O`zbekistonda biotexnologiyaning rivojlanishi

 O`zbekistonda biotexnologiyani fan sifatida ikki yo`nalishini ko`rish mumkin:   1. HOZIRGI ZAMON BIOTEXNOLOGIYASI.  2. KLASSIK BIOTEXNOLOGIYA.   Hozirgi zamon biotexnologiyasi gen va hujayra injenerligi usullari genetik transformatsiya qilngan ob’yektlarni yaratish texnologiyalari, ular orasida turli mahsulotlarni ishlab chiqarishdir.   Klassik biotexnologiya esa tabiiy biologik ob’yektlardan foydalangan holda turli moddalarni ishlab chiqarish usullari va texnologiyalaridir (non pishirish, pivo, vino, sirka, qatiq tayyorlash).

 TAYANCH SO`ZLAR : biotexnologiya, hozirgi zamon biotexnologiyasi, klassik biotexnologiya, sanoat biotexnologiyasi, hujayra injenerligi, gen injeneriyasi, mikroorganizm, molekulyar biotexnologiya , yo`nalishlar, vazifalar, qo`llaniladigan metodlar.  Ma’lumki, biologiyaga boshqa tabiiy fanlar – fizika, kimyo, matematika kabi fanlarning tatbiq qilinishi natijasida zamonaviy biologiya rivojlandi. XX asrning ikkinchi yarmida bioximiya, molekulyar genetika va molekulyar biologiya sohalarida erishilgan fundamental tadqiqotlarning yutuqlari hujayra faoliyatini turli mexanizmlar yordamida boshqarish imkonini berdi. Biologiya sohasida yaratilgan olamshumul yangiliklar va ishlanmalar zamonaviy biotexnologiyani rivojlanishiga turtki bo`ldi va ular quyidagilardir:  1. Biologik sistemalardagi irsiy axborotni saqlanishi va avloddan- avlodga uzatilishida nuklein kislotalar rolini isbotlanishi;  2. Barcha tirik organizmlar uchun universal hisoblangan genetik kod tuzilishini aniqlanishi;  3. Organizmlar bir avlodining hayoti jarayonida genlar faoliyatini boshqarish mexanizmlarini ochib berilishi;  4. Mikroorganizmlar, o`simlik va hayvon hujayralari kulьturasini olishning ma’lum bo`lgan texnologiyalarni mukammallashtirish va yangi texnologiyalarini yaratilishi;  5. Genetik va hujayra injeneriyasi metodlarini rivojlanishi va ular yordamida sanoat miqyosida ishlatiladigan organizmlarning yuqori mahsuldor shakllarini yaratish.

“ Biotexnologiya” terminini 1917 yilda Venger injeneri Karl Ereki kiritgan. Uning ta’rifiga ko`ra “biotexnologiya – bu tirik organizmlar yordamida xom ashyodan u yoki bu mahsulot olinadigan ishlarning barcha turidir”, ya’ni biotexnologik jarayonlarning sxemasi quyidagichadir:

 Xom ashyo  ↓  Boshlang`ich ishlov berish  ↓  Fermentatsiya va biotransformatsiya  ↓  Oxirgi ishlov berish  ↓  Mahsulot

 BIOTEXNOLOGIYANI 3 TA ASOSIY QISMGA BO`LISH MUMKIN:   1. Sanoat biotexnologiyasi. Bunda biotexnologik jarayonlar amalga oshishining umuiy tamoyillari o`rganiladi, biotexnologiyaning asosiy ob’yektlari va uni qo`llash mumkin bo`lgan sohalar, mikroorganizmlar ishlatiladigan bir qator ko`p masshtabli sanoat biotexnologiyasi bilan tanishiladi.  2. Hujayra injenerligi. Bu qismning asosiy maqsadi – hujayra kulьturasini olish va bu ob’yektlardan amaliyotda foydalanish Bilan tanishtirishdir. Bunda hayvon va o`simlik hujayralari kulturasini olish usullari bilan tanishtiriladi. Hujayra biotexnologiyasi yordamida selektsiyada chidamli, mahsuldorlik va sifatli o`simlik va hujayralarning muhim formalari va liniyalarini olish, qimmatli genotiplarni ko`paytirish, oziq ovqat, yem va tibbiyotda ishlatiladigan qimmatli biologik faol moddalarni olish tezlashdi.  3. Gen injeneriyasi. Zamonaviy biotexnologiyaning asosiy yutug`i genetik transformatsiya, ya’ni begona gen va boshqa irsiy belgilarni tashuvchi materiallarni mikroorganizmlar, o`simlik va hayvon hujayralariga o`tkazish, yangi belgi va xususiyatli transgen organizmlarni olishdir.

 Biotexnologiyaning vazifalari :  Kerakli mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun biologik ob’yektlar, sistema va jarayonlardan foydalanish;  Mikroorganizmlar, hujayra kulьturalari va ularning alohida komponentlaridan ishlab chiqarishda foydalanish maqsadida bioximik, mikrobiologik va injenerlik bilimlarini kompleks qo`llash;  Turli tipdagi foydali mahsulotlarni olish va ko`paytirish uchun biologik jarayonlardan foydalanish;  Kerakli mahsulotlar olish yoki servis texnologiyasini yaratish maqsadida biologik agentlar yordamida ishlov berish uchun ilmiy va injenerlik printsiplardan foydalanish.  Biotexnologiya so`zi grekcha so`zlar yig`indisi bo`lib, «bios” - hayot, «texne» - san’at, texnika va «logos” – tushuncha, ta’limot ma’nolarini bildiradi.

 BIOTEXNOLOGIYA YO`NALISHLARINING VAZIFALARI QUYIDAGILARDIR:  Sog`liqni saqlash sohasida turli kasalliklarni davolash, diagnostikasi va profilaktikasi uchun yangi biologik aktiv moddalar va dorivor preparatlarni yaratish;  Qishloq ho`jaligi o`simliklarini kasallik qo`zg`atuvchilar va zararkunandalardan himoyalashning biologik vositalarini, bakterial o`g`itlar va o`simlik va hayvonlarning o`sish regulyatorlarini; noqulay atrof-muhit omillariga chidamli yangi o`simlik navlarini hamda foydali xususiyatga ega bo`lgan yangi hayvon zotlarini (transgen hayvonlar)ni yaratish;  Qishloq xo`jaligi hayvonlarining mahsuldorligini oshirish uchun qimmatli ozuqa qo`shilmalarini (ozuqaviy oqsil, aminokislotalar, vitaminlar, ozuqalarni hazm qilishga yordam beruvchi fermentlar va b.) yaratish;  Qishloq ho`jaligi va veterinariyada turli maqsadlarda qo`llanadigan yuqori samarali preparatlarni bioinjenerlik metodlari yordamida yaratish;  Oziq-ovqat, kimyoviy va mikrobiologik sanoat uchun qimmatli mahsulotlarni yaratish va ularni olishning yangi texnologiyalarini yaratish;  Qishloq xo`jaligi, sanoat va maishiy chiqindilaridan kelgusida foydalanish mumkin bo`lgan mahsulot olish uchun qayta ishlashning yangi texnologiyalarini yaratish va ularni amalda qo`llashdir.

Sana Voqealar 1917 Karl Ereki «biotexnologiya” terminini kiritgan 1943 Sanoat miqyosida penitsillin ishlab chiqarilgan 1944 Everi, Mak Leod va Mak Kartilar genetik material DNKdan tuzilganligini ko`rsatib berishgan 1953 Uotson va Krik DNK molekulasining tuzilishini aniqlashgan 1961 “ Biotexnologiya va bioinjeneriya” jurnali ta’sis etilgan 1961- 1966 Genetik kod 1970 Birinchi restriktsion endonukleaza ajratib olingan 1972 To`liq hajmli RNK geni sintez qilingan 1972 Rekombinant DNK texnologiyasiga asos solingan 1975 Monoklonal antitela olingan 1976 Rekombinant DNKni olish bo`yicha yo`riqnoma ishlangan 1976 DNKning nukleotid ketma-ketligini aniqlash metodi ishlab chiqilgan 1978 E.coli yordamida inson insulini ishlab chiqilgan 1982 Rekombinant DNK texnologiyasi bo`yicha olingan 1 vaksinani hayvonlarda qo`llashga ruxsat berilgan 1983 Gibrid Ti–plazmidadan foydalanib o`simliklar transformatsiyalangan 1988 Polimerazaning zanjir reaktsiyasi metodi yaratilgan 1990 Insonning somatik hujayrasidan foydalanib gen terapiyasi sinash rejasi tasdiqlandi 1990 “ Inson genomi” loyihasi bo`yicha ishlar boshlandi 1994- 1995 Inson xromosomasining genetik va fizik haritasi chop etildi 1996 Rekombinant DNK katta miqdorda sotildi 1997 Somatik hujayradan sut emizuvchi klonlashtirildi

 FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR  1. Глик Б., Пастернак Дж. Молекулярная биотехнология: принципы и приложения. М.: Мир. 2002  2. Сассон А. Биотехнология: свершения и надежды, М.:Мир. 1987  3. Овчинников Ю.А. Биоорганическая химия. М.: Просвещение. 1987.  4. Альбертс. Клетка молекулярной биологии. М.: Мир. 1994.

 E’tiboringiz uchun rahmat! Muallif: M.Mahmudov 01

O'xshashlar

Biotexnologiya fanining rivojlanish istiqbollari va muammolari

Genetik injeneriya va biotexnologiya

Biotexnologiya va ekologik muammolar

Farmatsevtik biotexnologiya

Biotexnologiya sanoatida qo’llaniladigan jarayonlari va qurilmalar