Yarovizatsiya va fotoperiodizm - Biologiya - Slaydlar

Yarovizatsiya va fotoperiodizm

Yuklangan vaqt:

10.05.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1315.5 KB

Ko'chirib olish

Yarovizatsiya va fotoperiodizm . Reja:  1.O’simliklar yashash muhiti omillari.  2.Yorug’lik – muhitning ekologik omili.  3.O’simliklarning yorug’likka ehtiyojiga ko’ra tasnifi.  4.Yarovizatsiya(Vernalizatsiya).

Muhitning tirik organizm, populyatsiya, tabiiy jamoalarga ta’sir ko’rsatadigan fizik-kimyoviy, biologik shart-sharoitlari ekologik omillar deyiladi. Ekologik omillar abiotik, biotik, antropogen omillarga ajratiladi. Abiotik omillar-anorganik tabiat tarkibiy qismlari sanaladi. Ular 4 guruhga bo’linadi: a) iqlim omillari-yorug’lik,harorat, namlik, havo tarkibi, atmosfera bosimi, shamol tezligi; b)edafik omillar-tuproqning xususiyatlari (namligi, zichligi, mineral tarkibi, organik moddalar miqdori); d)topografik omillar-joy relyefi; e) fizik omillar-yerning tortish kuchi, magnit maydoni, ionlashtiruvchi va elektromagnit nurlanishlar; Biotik omillar-tirik tabiat omillari kiradi. Biotik omillar fitogen (o’simliklarning ta’siri), zoogen (hayvonlarning ta’siri), mikogen (zamburug’larning ta’siri), mikrobiogen (mikroorganizmlarning ta’siri) kabi turlarga bo’linadi. Antropogen omillar-inson faoliyati natijasida yuzaga keladigan omillar.

Yerda hayot mavjudligining asosiy sharti koinotdan yetib keladigan quyosh energiyasidir. Quyosh energiyasi tabiatdagi biologik jarayonlarni energiya bilan ta’minlaydi, fotosintez uchun issiqlik va yorug’lik manbayi hisoblanadi, suv almashinuvida ishtirok etadi, organizmlarda issiqlik me’yorini saqlashda ishtirok etadi. Biologik ahamiyatiga ko’ra quyosh nuri uch xil spektrga: ultrabinafsha, ko’rinadigan, infraqizil nurlarga ajratiladi.

ULTRABINAFSHA NURLAR to’lqin uzunligi 30-400nm gacha bo’ladi. Ularning tirik organizmlarga ta’siri to’lqin uzunligiga va miqdoriga bog’liq. To’lqin uzunligi 290-380nm bo’lgan ultrabinafsha nurlarining kam qismigina OZON ekranidan o’tib, yer yuziga yetib keladi. Bu nurlar BAKTERIYALARNI nobud qilish xususiyatiga ega. Qisqa to’lqinli ultrabinafsha nurlari (290nm dan kam) tirik organizmlar uchun halokatli ta’sir etadi,ular ozon ekranidan o’tmaydi.Uzun to’lqinli ultrabinafsha nurlar ta’sirida teri pigmenti-melanin,ko’z to’r pardasi pigmenti va D vitamin sintezlanadi. KO’RINADIGAN NURLAR (to’lqin uzunligi 400-750nm) quyosh spektridagi yerga yetib keladigan nurlarning 50% ga yaqinini tashkil etadi. Bu nurlar ishtirokida Fotosintez jarayoni amalga oshadi. INFRAQIZIL NURLAR (to’lqin uzunligi 750nm dan yuqori) quyosh spektridagi yerga yetib keladigan nurlarning 45%dan ortig’ini tashkil etadi. Bu nurlar issiqlik manbayi hisoblanadi. Shuning uchun ISSIQLIK NURLARI ham deyiladi.

O’simliklar yorug’lik ta’sirida organlarning fazoda joylashuvini o’zgartirish xususiyatiga ega.  Fototropizm (yunon. ”photos” - yorug’lik) - o’simlik organlarining yorug’lik tomonga o’sish orqali amalga oshadigan harakatlari sanaladi. Masalan, o’simlik novdasi yorug’lik tushadigan tomonga burilib o’sadi.  Fotonastiya-o’simliklarda sutkaning yorug’ va qorong’i vaqtining almashinishi bilan bog’liq harakatlar. Masalan, ba’zi o’simliklarning gullari yorug’da ochilib, qorong’ida yopiladi (lola, qoqio’t), ba’zilari esa aksincha kun botganda ochiladi, tongda yopiladi (namozshomgul).

Fotoperiod tirik organizmlar hayotida katta ahamiyatga ega. Fotoperiod kun uzunligi bo’lib, u yil fasllari bilan belgilanadi. Kun uzunligi o’simliklarning o’sishi, gullashi, meva tugishi, xazonrezgilik,tinim davriga o’tish kabi biologik jarayonlarni boshqaradi.

O’simliklar yorug’likka ehtiyojiga ko’ra YORUG’SEVAR va SOYASEVAR o’simliklarga bo’linadi. Yorug’sevar o’simliklar quyosh energiyasini ko’p qabul qiladi. Bu o’simliklar dasht, cho’l, o’tloq kabi ochiq joylarda o’sadi. Masalan, zupturum, saksavul, gledichiya, qarag’ay, qayin, shumtol, yapon saforasi, makkajo’xori, oqjo’xori(sorgo), shakarqamish. Soyasevar o’simliklar o’rmonlarning quyi yaruslarida va suv tubida o’sadi. Masalan,yo’sin, plaun, qirqquloq, qirqbo’g’im, qizil va qo’ng’ir suvo’tlar. Yorug’likda yaxshi o’ssada, soyaga chidamli o’simliklar ham mavjud: nastarin, lipa, qulupnay, binafsha.

YORUG’SEVAR O’SIMLIKLAR***

O’simlik va hayvonlarning o’sishi, rivojlanishi kun uzunligiga bog’liqligi “ FOTOPERIODIZM ” deyiladi.

Fotoperiodizm tirik organizmlardagi morfologik, fiziologik, biokimyoviy jarayonlarning kun uzunligiga bog’liq ravishda ritmik o’zgarishlaridir. Kun uzunligiga nisbatan javob reaksiyasiga ko’ra o’simliklar ekologik guruhlarga ajratiladi: uzun kun o’simliklari, qisqa kun o’simliklari, neytral o’simliklar.

 Uzun kun o’simliklari-mo’tadil iqlimli mintaqalarning o’simliklari bo’lib, yilning uzun kunli(13 soat va undan ortiq) davrlarida-yoz oylarida gullaydi.  Agar kun qisqa bo’lsa, o’simlik o’sishda davom etadi, lekin gullamaydi.  O’simliklarning aynan shu xususiyati ularni ekish vaqtini belgilaydi.  Uzun kun o’simliklari:kartoshka,sabzi, piyoz, karam, rediska, sholg’om.  Qisqa kun o’simliklari tropik va subtropik mintaqalarda o’sadi.  Ular qisqa kun(12 soatdan kam) sharoitida, bahor va yoz oylarida gullaydi.  Qisqa kun o’simliklari:qalampir, baqlajon, pomidor, bodring, g’o’za, qulupnay,xrizantema, kartoshkagul, shoyigul.  Neytral o’simliklarning gullashi kun uzunligiga bog’liq emas(no’xat, qoqio’t).

YAROVIZATSIYA- VERNALIZATSIYA Yarovizatsiya (vernalizatsiya) – bu o’simliklarni ekishdan oldin ularni sifatli navlarini tanlash va ularni tashqi muhitning noqulay ta’siriga qarshi kurashish uchun dastlabki ishlov berishdir. Masalan: -Urug’larni nimjon va nozik urug’lardan tozalab tashlab, ozuqa moddalarga boy bo’lgan baquvvat urug’lar ajratib olinadi. -Bu urug’lar ma’lum bir tinim davrini o’tgan bo’lishi shart. -Urug’lar turli zamburug’lar va kasallik keltiruvchi mikroorganizmlarga qarshi kimyoviy ishlov beriladi ya’ni dorilanadi. -Yarovizatsiya bosqichidan o’tgan urug’lar yer yuziga tez va sifatli unib chiqadi.

BUNDAN TASHQARI YAROVIZATSIYA BOSQICHI BIZGA O’SIMLIKLARNI CHIROYLI VA SIFATLI NAVLARINI TAQDIM ETADI VA YUQORI HOSIL OLISH IMKONINI BERADI

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!

O'xshashlar

Mikroorganizmlarga ekologik omillarning ta’siri

Biologik maromlar

Modda va energiya almashinuvi va uning oqibatlari

Vaksinalar va zardoblar

Biosfera va inson