logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Biologiya
  4. Xemosintez procesi

Xemosintez procesi

Yuklangan vaqt:

11.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3735.9609375 KB
Ko'chirib olish
Ózbekstan Respublikası joqarı bilimlendiriw, ilim hám innovaciyalar ministrligi. Ájiniyaz atındaǵı nókis qalalıq pedagogika institutı Sırtqı bilimlendiriw bólimi BIOLOGIYA tálim baǵdarı <<5-B>> Kurs studenti Mambetkarimova Aksunguldiń Biologiya oqitiw texnologiyaları páninen Óz betinshe jumısı Tema: Xemosintez procesi Xemosintez procesi Xemosintez - bul fotosintezdan parıq qılıwshı, biraq ol menen tıǵız baylanıslı bolgan biologiyalıq process. Bunda organikalıq zatlar suw, karbonat angidrid hám jaqtılıq energiyası esabınan sintezlenedi. Bul process barlıq avtotrof organizmler, sonıń ishinde, jasıl ósimlikler, ayırım bakteriya hám algalar ushın xarakterli. Quramında xlorofill pigmenti bolmagan ayırım bakteriyalar da organikalıq birikpeler payda etiw qábiletine iye. Olar anorganikalıq zatlardıń ximiyalıq reakciyası sebepli payda bolgan energiyadan paydalanadı. Ximiyalıq reakciyalar energiyasın payda bolatuģın organikalıq birikpelerdiń ximiyalıq energiyasına aylandırıw xemosintez dep ataladı.  Xemosintez procesi  Xemosintez procesinde qatnasatuģın zatlar  Xemosintez procesiniń basqıshları  Xemosintez procesiniń Fotoximiyalıq tiykarları  Xemosintez procesindegi reakciyalar  Xemosintez procesinde qatnasatuģın fermentler, Xemosintez procesinde Vakuolalardıń roli  Xemosintez procesinde Energiya bólinip shiģiwi, Xemosintez procesiniń áhmiyeti  Xemosintezge misal  Juwmaq  Ádebiyatlar Xemosintez Ne? 1 Táriyip Xemosintez-bul avtotroflar tárepinen organikalıq zatlardı, olardıń kletkalarında jaylasqan xloroplastlar járdeminde ximiyalıq energiya esabınan (jaqtılıq energiyasın ATF ǵa aylandırıw) sintez etiw procesi. 2 Maqset Xemosintez procesi nátiyjesinde avtotroflar kislorod bólinip shiǵadı hám energiya belgili bir formada (ATP) toplanıp qaladı. Bul energiya keyin ala biologiyalıq proceslerde paydalanıladı. 3 Xloroplast Xemosintez procesi xloroplastlarda júz beredi. Xloroplast - ósimlik kletkalarında, áyne jasıl plastidada jaylasqan, xlorofill hám basqa pigmentler saqlanǵan organella. Xemosintez (xemo hám sintez), xemolitoavtotrofiya - quramında xlorofill pigmenti bolmagan mikroorganizmler (bakteriyalar) tárepinen anorganikalıq birikpeler (vodorod sulfid, kúkirt, vodorod, ammiak, azot kislota, temir peroksidi, marganec hám basqalar) dan oksidleniw reakciyasında payda bolgan energiya esabınan karbonat angidridtiń ózlestiriliwi hám organikalıq birikpelerdiń biosintezleni Xemosintez rus mikrobiologi S.N.Vinogradskiy tárepinen ashilgan (1887). Xemosintezdiń oylap tabılıwı tiri organizmlerde ótetuģın zatlar almasıw procesiniń tiykarģı tipleri haqqındaǵı túsinikti ózgertip jiberdi. Fotosmnyazdan parıqlı túrde xemosintez procesinde jaqtılıq energiyasınan emes, al oksidleniw qálpine keliw reakciyalarında ajıralǵan energiyadan paydalanıladı hám bul energiya adenozintrifosfat kislotasın (ATF) sintezlewde jeterli boladı. Elektronlardıń donorları sıpatında ápiwayı organikalıq emes birikpelerden paydalanatuģın organizmler xemolitroflar dep ataladı. Bularga vodorod, kúkirt, temir bakteriyaları hám denitrifikaciyalawshı bakteriyalar kiredi. Vodorod bakteriyalarınan jabıq ekologiyalıq sistemada belok alıwda, atmosferanı SO2 dan tazalawda paydalanıw múmkin. Xemosintetik bakteriyalar biosferada túrli elementlerdi ózlestiriwde qatnasadı. Xemosintez procesinde qatnasatuģın zatlar Kirisiw Zatlar Xemosintez procesinde tómendegi kiris zatlar qatnasadı: • Karbonat angidrid (CO2) • Suw (H2O) • Jaqtılıq energiyası Shigiw Zatları Xemosintez procesi nátiyjesinde tómendegi zatlar payda boladı: • Glukoza (C6H12O6) • Kislorod (O2) Energiya Sarplanıwı Xemosintez procesinde energiya jumsalıwı júz beredi, sebebi karbonat angidrid hám suwdı glyukozaģa aylandırıw ushın energiya talap etiledi. Bul energiya jaqtılıq energiyasınan alınadı. Xemosintez procesiniń basqıshları 1Jaqtılıq basqıshı Xemosintez procesiniń jaqtılıq basqıshında xloroplastlardaǵı fotosistemalar járdeminde jaqtılıq energiyası ATP ge hám NADPH2 ge ózgertiledi. 2 Qaranlıq basqıshı Xemosintez procesiniń qarańǵı basqıshında ATP hám NADPH2 energiyası esabınan CO2 niń organikalıq zatqa aylanıwı (karboksilleniw) júz beredi. 3Payda bolgan Zat Xemosintez procesiniń aqırģi ónimi glyukoza (C6H12O6) bolip tabıladı. Payda bolgan glyukoza keyin bir qatar reakciyalar arqalı jana organikalıq birikpeler hám energiya dereklerine aylanadi. Xemosintez procesiniń Fotoximiyalıq tiykarları Xlorofill Xemosintez procesiniń tiykarģı pigmenti xlorofildir. Xlorofill Quyash nur energiyasın jutıp, fotoximiyalıq reakciyalardı baslaydı. Fotosistemalar Fotosistemalar xloroplastlardaģı membrana sistemalarında jaylasqan bolip, jaqtılıq energiyasın elektr energiyasına aylandırıw ushin arnalgan. Fotofosforillaniw Fotofosforillanıw - bul xloroplastlarda júz beretuģın hám ATF di payda etiwge alıp keletuģın elektron transport procesi. Xloroplastlar Xemosintez procesi xloroplastlarda júz beredi. Xloroplastlar ósimlik kletkasının jasıl organellaları bolip tabıladı. Xemosintez procesindegi reakciyalar Jaqtılıq reakciyası Xemosintez procesiniń jaqtılıq basqıshında fotosistemalar járdeminde suw molekulaları tarqalıp, kislorod hám vodorod ionları payda boladı. Qarańǵılıq reakciyası Xemosintez procesiniń qarańǵı basqıshında karbonat angidrid hám vodorod ionları glyukoza payda boliwi ushin isletiledi. Uliwma Reakciya Xemosintez procesiniń uliwma teńlemesi: 6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2 Xemosintez procesiniń tábiyatın S.N.Vinogradskiy (1887-j.) anıqlagan. Bul proceste C 0 2 hám H 20 ximiyalıq energiya esabınan oksidlenedi. Xemosintez procesi kúkirt bakteriyaları, nitrifikatorlar, temir, tion hám vodorod bakteriyaları tóbesinen ámelge asırıladı: 2N H 3 + 3 0 2 = 2 H N 0 2 + 2H 20 + 658 kJ. 2) 2 H N 0 3 + 0 2 = 2H NO, + 180 kJ. 4 F eC 0 3+ 6H20 + 0 2 = 4Fe (O H) 3 + 4C 0 2 + 167 kJ, 2H2 + 0 2 -> 2H20 + 575 kJ. Kúkirt bakteriyaları H 2S payda bolatuģın suw basseynlerinde keń tarqalgan. Bular H2S -> S -> H2S 0 4 shekem oksidlenedi. 2H2S + 0 2 = 2H 20 + S. S + 2HzO + 3 0 2 = 2H2S 0 4 + 479 kJ. Kúkirt bakteriyaları tábiyatta keń tarqalgan bolip, S niń tábiyatta aylanıwında úlken áhmiyetke iye. Bul bakteriyalarga reńsizlerden Beggiotoa, Thiophysa, Thiospirillum, Thiotrix hám basqalar mısal boladı. Bulardan basqa, kletkasında pigment (bakteriopurpurin) bolgan qızıl hám jasıl reńli kúkirt bakteriyaları da belgili. Qızıl reńli bakteriyalar kletkasında ximiyalıq quramı jaģınan karotinoidlarga (likopin toparına) jaqın bolgan bakteriopurpun hám hawada oksidlengende xlorofillge jaqın ónim payda etiwshi jasıl pigment - bakterioxlorin ushiraydı. Xemosintez procesinde qatnasatuģın fermentler Rubisko Karboksilleniw reakciyasın katalizleydi. ATP Sintezi ATP sintezin ámelge asıradı. Ferredoksin tasiw transportında qatnasadı. Plastokvinon Elektron transportini ta&#39;minlaydi. Xemosintezde qatnasatuģın fermentler bul procestiń nátiyjeli hám óz waqtında ámelge asıwın támiyinlewshi tiykarģı katalizatorlar bolip tabıladı. Xemosintezde kóplegen túrli fermentler qatnasadı, sebebi process túrli ximiyalıq zatlardıń oksidleniwi menen baylanıslı. Tómende xemosintez procesinde qatnasatuģın ayırım áhmiyetli fermentler keltirilgen: 1. Sulfid oksidlenetuģın bakteriyalardagı fermentler Xemosintezde sulfidler (máselen, vodorod sulfid, H2S) oksidlenip, energiya islep shigarıladı. Bul proceste qatnasatuģın fermentler tómendegiler: Sulfid degidrogenaza (SDH): Bul ferment vodorod sulfidti (H2S) sulfatqa (SO42−) oksidleydi. Sulfat reduktaza (SR): Sulfatti sulfidruxatta azaytıwda qatnasadı, bul process ayırım bakteriyalar tárepinen ámelge asırıladı. Bul ferment elektron transport shinjırında qatnasadı, sulfidler oksidlenip, energiya islep shigarıladı. 2. Metan oksidlewshi bakteriyalardagı fermentler Ayırım mikroorganizmler metandı (CH4) energiya deregi sipatında paydalanıp, xemosintez procesin ámelge asıradı. Bul proceste qatnasatuģın fermentler: Metanmonooksigenaza (MMO): Metannı oksidlew procesinde qatnasadı. Metilkoenzim (MCR): Bul ferment metandı hám onıń tuwındıları oksidlenip energiya islep shigarıw ushın qatnasadı. 3. Ammiak oksidlewshi bakteriyalar (nitrifikatorlar) fermentleri Xemosintez procesinde ammiaktı (NH3) oksidlew arqalı energiya islep shigarıwshı mikroorganizmler bar. Bul process ushın qatnasatuģın fermentler: Ammoniy monooksigenaza (AMO): Ammiaktı azot oksidi (NO) ge aylandıradı. Nitrit oksidaza (NXR): Nitritti azot oksidi (NO2−) ge oksidleydi. Nitrat reduktaza (NR): Nitratti azotli birikpelerge aylandırıwda qatnasadı. 4. Shetlengen uglerod birikpelerin oksidlewshi fermentler Ayırım xemosintez procesleri uglerod birikpelerinen paydalanadı, bul proceste qatnasatuģın fermentler: Karbonat angidraz (CA): Karbonat ionların uglerod dioksidi (CO2) ge aylandıradı. RubisCO (Ribulosa-1,5-bisfosfat karboksilaza/oksigenaza): Bul ferment fotosintezde de qatnasadı, xemosintez procesinde CO2 niń birikpelerin payda etiwde áhmiyetli. 5. Kofaktorlar hám energiya islep shıǵarıw proceslerinde qatnasatuǵın fermentler Xemosintez procesinde energetikalıq molekulalar (máselen, ATF hám NADPH) islep shıǵarıw ushın qatnasatuģın fermentler: ATP sintaza: Bul ferment ATP molekulaların jaratıwda qatnasadı, energiya islep shigarıladı. NADPH oksidaza: Elektronlardı tasıw hám oksidleniw-redukciyalıq reakciyalarda qatnasadı. Xemosintez procesinde qatnasatuģın bul fermentler, organizmniń energiya islep shigarıw hám biologiyalıq funkciyalardı orinlaw ushin zárúr bolgan ximiyalıq zatlardı tolıq oksidlew hám qayta islewdi támiyinleydi. Hárbir fermenttiń ózine tán wazıypası bar hám olar birgelikte islesiw arqalı energiya islep shıǵarıw procesin tolıq dárejede orınlaydı. Xemosintez procesinde Vakuolalardıń roli Xloroplastlar Xemosintez procesi xloroplastlarda júz beredi. Xloroplastlar ósimlik kletkalarında fotosintez ushın juwapker organellalar. Vakuolalar Vakuolalar xloroplastlardı qorgaydı, olardıń jaylasıwın hám háreketin támiyinleydi. Sonday-aq, vakuolalar xloroplastlarga suw hám azıqlıq zatlardı jetkerip beredi. Óz ara baylanıslar Xloroplastlar hám vakuolalar óz ara birge islesip, xemosintez procesin tabıslı ámelge asırıw ushın zárúr sharayatlardı támiyinleydi. Vakuolalar óziniń tipik roli menen kóbirek kletka ishindegi zatlardıń saqlanıwı hám organizm ushin zárúr bolgan zatlardıń balansın saqlawga xizmet etedi. Xemosintez procesinde bolsa vakuolalar tómendegi rollerdi orınlawı múmkin: Zatlardı saqlaw hám tasıw: Xemosintezde ximiyalıq energiya derekleri sipatında paydalanılatuģın zatlar, máselen, sulfidler, karbonat dioksidi yamasa basqa organikalıq birikpeler, kletkada vakuolalarda saqlanıwı múmkin. Vakuolalar bul zatlardı waqtinsha toplap, keyin ala olardı kerekli jerge (máselen, energiya islep shigarıw proceslerine) jiberedi. Ximiyalıq zatlar menen reakciyaga kirisiw: Ayırım jagdaylarda vakuolalar ishinde ximiyalıq reakciyalar ámelge asıwı múmkin. Vakuola ishinde saqlanģan zatlar, máselen, kislotalar yamasa bazalar, xemosintez procesindegi ximiyalıq reakciyalar ushin áhmiyetli boliwi múmkin. Osmotikalıq teń salmaqlılıqtı saqlaw: Xemosintez procesinde, ásirese, bakteriyalardı óz ishine algan organizmlerde, vakuolalar kletkanıń osmotikalıq teń salmaqlılıǵın saqlawga járdem beredi. Bul, iyisli yamasa ziyanlı zatlar menen tásirlesiw procesinde kletka ishindegi teń salmaqlılıqtı saqlaw ushın zárúr. Energiya islep shigarıwda qollap-quwatlaw: Xemosintez procesinde energiya islep shigarıw ushin zárúr bolgan zatlar kletka ishinde vakuola tárepinen saqlanıp, olar tárepinen energiya islep shigarıw procesine qosılıwı múmkin. Solay etip, xemosintez procesinde vakuolalar kletka ishindegi ximiyalıq zatlardı saqlaw, transport etiw hám reakciyalardı qollap-quwatlawda áhmiyetli rol oynaydı. Xemosintez procesinde Energiya bólinip shiģiwi 1Jaqtılıq Energiyası Xemosintez procesinde Quyash nur energiyası xloroplastlardaǵı fotosistemalar tárepinen jutıladı hám ATP hám NADPH2 sıyaqlı energiya rezervlerin payda etiwge jumsaladı. 2 Ximiyalıq Energiya Jaqtılıq energiyası esabınan payda bolgan ATP hám NADPH2 energiyası, keyin ala organikalıq zatlar sintezinde paydalanıladı. Bul process nátiyjesinde ximiyalıq energiya bólinip shiǵadı. 3Biologiyalıq Energiya Xemosintez procesi nátiyjesinde payda bolgan organikalıq zatlar, tirishilik iskerliginiń tiykargı energiya deregi esaplanadı. Bul energiya barlıq avtotrof organizmler hám olarga baylanıslı geterotroflar tárepinen paydalanıladı. Xemosintez procesiniń áhmiyeti 1 Atmosfera quramın qáliplestiriw Xemosintez nátiyjesinde atmosferadaģı kislorod muģdarı artadı, karbonat angidrid bolsa azayadı. Bul bolsa jer sharındaǵı tirishiliktiń saqlanıwında úlken áhmiyetke iye. 2 Energiya rezervlerin jaratıw Xemosintez procesi nátiyjesinde payda bolgan organikalıq zatlar energiya rezervlerin jaratadı. Bul rezervler keyin ala jer sharındaǵı barlıq tiri organizmler tárepinen paydalanıladı. 3 Insan ómiri ushın áhmiyet Xemosintez procesi nátiyjesinde payda bolgan organikalıq zatlar, energiyanın tiykargı deregi esaplanadı. Sonıń menen birge, xemosintez procesi jasıl ósimlikler ushın da úlken áhmietke ie. Xemosintezge misal Bakterial hám arxeyadan tısqarı, ayırım iri organizmler ximiyasintezge súyenedi. Tereń gidrotermal tesikler átirapında júdá kóp ushirasatuģın úlken truba qurtı jaqsı mısal bolip tabıladı. Hárbir qurt trofosoma dep atalıwshı organta ximiyasintetikalıq bakteriyalardı jaylastıradı. Bakteriyalar qurt ortalıǵınan kúkirtti oksidlep, haywanģa kerekli azıq payda etedi. Energiya deregi sipatında vodorod sulfidten paydalanıp, ximiya-sintez reakciyası: 12 H 2 S + 6 CO 2 → C 6 H 12 O 6 + 6 H 2 O + 12 S Bul fotosintez arqalı uglevod islep shıǵarıw reakciyasına uqsaydı, tek fotosintez kislorod gazin shıǵaradı, ximiya-sintez bolsa qattı kúkirt payda etedi. Reakciyanı atqaratuģın bakteriyalar citoplazmasında sarı kúkirt granulaları kórinedi. xemosintezdiń jáne bir mısalı 2013-jılı okean túbiniń shókpesi astındaǵı bazaltta jasawshı bakteriyalar tabılganda tabıldı. Bul bakteriyalar gidrotermal ventilyaciya menen baylanıslı emes edi. Bakteriyalar vodorodtı tasti shomılgan teńiz suwındaǵı minerallardıń azayıwı nátiyjesinde paydalanıwı usınıs etilgen. Bakteriyalar metan islep shiģarıw ushin vodorod hám karbonat angidrid penen reakciyaga kirisiwi múmkin. Kitaplar hám monografiyalar: &#34;Biologiya&#34; by Neil A. Campbell and Jane B. Reece Bul kitap biologiya pániniń tiykargı qollanbası bolip, onda xemosintez procesi de sáwlelengen. Kitapta xemosintez hám fotosintez procesleri arasındaǵı parıqlar hám olar qalay ámelge asırılıwı haqqında keń túsinikler bar. &#34;Microbial Ecology: Fundamentals and Applications&#34; by Ronald M. Atlas and Richard Bartha Mikroblar ekologiyasına tiyisli kitap bolıp, xemosintez procesinde qatnasatuģın mikroorganizmler, olardıń ekologiyalıq áhmiyeti hám ximiyalıq energiyanı qalay islep shigarıwı haqqında magliwmatlar beriledi. &#34;Brock Biology of Microorganisms&#34; by Michael T. Madigan and John M. Martinko Xemosintezdi mikrobiologiyalıq kózqarastan úyreniw ushin júdá paydalı derek. Bul kitapta xemosintez procesinde qatnasatuģın mikroorganizmler, fermentler hám olardıń energiya islep shigarıw procesleri tolıq sáwlelendirilgen. Xalıqaralıq jurnallar: 4. Nature Microbiology 5.FEMS Microbiology Ecology 6. Applied and Environmental Microbiology 7. Journal of Bacteriology 5. Internet derekleri: NCBI (National Center for Biotechnology Information) Resources Xemosintez hám mikroorganizmlerdiń ximiyalıq energiya islep shigarıw procesleri boyinsha kóplegen ilimiy maqalalar hám izertlewler bar. NCBI PubMed platformasınan xemosintezge baylanıslı maqalalar hám ilimiy qollanbalardı tabıw múmkin. Encyclopedia of Life (EOL) Xemosintez procesi hám onda qatnasıwshı organizmler haqqında magliwmatlar beriwshi onlayn enciklopediya. Bul derek ilimiy hám bilim beriw izertlewleri ushin paydalı. ScienceDirect Xemosintez procesi boyınsha kóplegen ilimiy maqalalar hám izertlewler bar bolǵan platforma. Xemosintezde qatnasatuģın fermentler, mikroorganizmler hám olardıń ekologiyalıq áhmiyeti haqqında tolıq magliwmatlarga iye boliw múmkin. 2. Ilimiy maqalalar: &#34;Chemosynthesis: The Basis of the Deep-Sea Hydrothermal Vent Ecosystems&#34; by J. A. M. van der Heijden, et al. (2006) Bul ilimiy maqalada tereń okean ventleri átirapındaǵı ekosistemalarda xemosintezdiń roli, procesler hám ósimlikler hám mikroorganizmler arasındaǵı óz ara tásirlerdi úyrenedi. &#34;Chemosynthetic Primary Production in the Deep Sea: A Review&#34; by Michael J. S. M. Jørgensen (2004) Xemosintezdiń tereń tenizdegi birinshi óndiriste (primary production) qanday rol atqarıwı hám bul processte qatnasatuģın bakteriyalar hám mikroblar haqqında magliwmatlar beriledi. &#34;Chemosynthesis and the Carbon Cycle&#34; by Nancy J. S. P. Soltwedel, et al. (2011) Xemosintez hám karbon cikli arasındaǵı baylanıstı úyreniw ushın áhmiyetli maqala. Onda xemosintez procesinde uglerodtıń birikpesi hám energiya islep shıǵarıwdıń ekologiyalıq áhmiyeti sáwlelendirilgen.

O'xshashlar

Vegetativ nerv sisteması. Seziw aǵzalar
Nurlaniwshi antitelolar usiliniń virusologiyada qollaniliwi
Atirgúller tuqımlasına tiyisli dárilik ósimlikler biologiyası hám ekologiyası
Mikroorganizmlar fiziologiyasi
Ionlaniwshi nurlardin biologiyaliq tasir mexanizmleri