Ionlaniwshi nurlardin biologiyaliq tasir mexanizmleri - Biologiya - Slaydlar

Ionlaniwshi nurlardin biologiyaliq tasir mexanizmleri

Yuklangan vaqt:

28.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

405.224609375 KB

Ko'chirib olish

Ionlaniwshi nurlardin biologiyaliq tasir mexanizmleri Joba: 1. Radiobiologik effektler 2. Nurlaniw 3. Ionlaniwshi. Nurlaniw

Radiobiologik effektler dep biologiyalıq sistemalarǵa ionlanuvchi nurlanıw tásir etkende payda bolatuǵın ózgerislerge aytıladı. Ularni qáliplesiw dárejesine, júzege shıǵıw waqıtına, jaylasıwına, nurlanıw dozasi menen baylanısıwına, nurlatilgan organizm ushın áhmiyetine, naslden-naslge beriliwine qaray túrlerge bolıwadı.

Biotizimlar nurlatilganda biomolekulalarning nurlanıwdıń ózi menen, yamasa suw radiolizi ónimleri menen tásirlesiwi nátiyjesinde molekulyar dárejedegi ózgerisler júz boladı. Olar ishinde DNK hám biologik membranalar zaqım aliwi jeń áhmiyetli bolıp tabıladı. DNK dıń zaqım aliwi keyinirek xromosom abberasiyalarga alıp keledi. Biologiyalıq membranalar lipidlarida yerkin radikallar aktivlesiwi nátiyjesinde to'yinmagan maylı kislotalar oksidleniwi ónimleri toplana baslaydı. Nátiyjede metabolik processlerde patologikalıq ózgerisler júz boladı.

Nurlanıw. Nurlanıwdıń kishi dozasi yutilganda úlken biologiyalıq buzılıwlar júz beriwi múmkin. Nurlanıw alǵan obiektlaming tásiri naslge ótedi. Sol sebepli nurlanıwdan qorǵawlanıw úlken áhmiyetke iye. Nurlanıwdıń bir qıylı dozasiga kletkanıń túrli kismlarining bayqaǵıshlıǵı túrlishe bolıp tabıladı, nurlanıwdıń tásirine kletkalaming yadrosi eń bayqaǵısh bolıp tabıladı. Bóliniw qábileti kletkalaming eń názik funksiyası bolǵanı ushın nurlanıwda eń aldın o'suvchi toqımalar jaralanadı.

Nurlanıwdıń genetikalıq tásirin anıqlaw júdá qıyın. Lekin radiatsiya tásirinde mutasiya nátiyjesinde xromosomada buzılıwlar yamasa DNK shınjırında ózgerisler júzege keledi. Yaponiyada alıp barılǵan tekserisler nátiyjesine kóre házirge shekem genetikalıq effektler gúzetilmegen. Lekin házireha onsha kóp waqıt ótpegen.

Radioaktiv izotop J yodni skanerleytuǵın apparat járdeminde ańsat anıqlaw múmkin. Radioaktiv nurlardan kóplegen rak keselliklerin emlewde isletiw múmkin. Túrli qıylı rak keselliklerin xirurgik jollar yamasa radiatsiya járdeminde emlew múmkin. Kóplegen jaǵdaylarda radiasion usıl jaqsı nátiyje beredi. Mısalı, tamaq rakini xirurgiya jol menen alıp taslawda 80% tabısqa jerisiw múmkin.

Biraq bul halda dawıs aǵzaları buz'ladı hám adam tolıǵıncha gápira almasligi múmkin yamasa onı talay jamanlastıradı. Onı radiasion usıl menen emlewde da 80% tabısqa jerisiw múmkin. Lekin bul halda dawıs shólkemleri ózgermeydi. Ishki organlarda jaylasqan o'simtalarni radiatsiya menen nurlantirganda nurlanıw sırtqı derekten jiberiledi. Bunday o'simtalarni buzıw ushın zárúr bolǵan bir aylıq nurlanıw dozasi 60 Greyga teń. Ápiwayı rentgen apparatlarda ónim etiletuǵın rentgen nurlar energiyası 150 keV ga teń. Bul nurlardıń energiyası organizm ishki bólimlerine kiriwge yyetarli emes

Sol sebepli emlewde 60Co izotopidan shıǵıp atırǵan γ nurlar isletiledi. Onıń energiyası 1 MeV ga teń. Bul nurlar rentgen nurına qaraǵanda organizmge talay tereń kiredi. ázirgi waqıtta energiyası 4 MeV ga teń bolǵan elektronlar aǵımınan paydaianiladi. Organizmdiń júdá ishki bólimlerinde jaylasqan o'simtalami nurlantirish ushın uglerod, kislorod yamasa neon ionlaridan paydalanıw jaqsı nátiyjeler bered

Bul halda o'simta átirapındaǵı saw toqımalar júdá az nurlanıw alar eken. Biraq házirgi waqıtta bunday ionlami talay joqarı energiyalerge tezlestiriwshi tezlatgichlar islep shıǵarıw qımbatqa túsedi. Usınıń sebepinen bunday apparatlar keleshekte kóplegen islep shıǵarılıwı múmkin. Tómendegi kestede házirgi kúnde keselliklerge kesellikti anıqlaw qoyıwda paydalaniletuǵın izotoplar keltirilgen.

Akademik A.M. Kuzin teoriyası boyınsha atom nurları tásirinde zat almasınıw processinde sitoplazmatik processler sebepli kletka strukturasında ózgerisler júz boladı. Bul teoriya menen akademik A.M. Kuzin tiri organizmde fenolni xinonga aylanıwında semixinon, ortoxinon sıyaqlı zatlar ózgeriwi bolıp “nur keselligi”ni vujudga keltiredi deydi. Keyingi teoriyalerden biri, Yu. B. Kudryashov teoriyası bolıp, radiatsiyaǵa

shıdamlılıq organizmdegi yendogen qorǵaw rolin atqaratuǵın zatlarǵa baylanıslı deydi hám krisa, tıshqanlar daǵı endogen mısalında tastıyıqlaydı. Bunda radioaktiv uranli topraqta ósip atırǵan ósimlikler mısalında prof. N. Norboyev da tastıyıqlaydı. Yaǵnıy joqarı radioaktiv topraqta ósip atırǵan ósimliklerde rutin, kvarsetin, sietin-sestialin zatları ápiwayı topraq (15-25 mkR/s) qa salıstırǵanda kóbirek sintez bolıp tóplanǵanlıǵı tájiriybeler járdeminde tastıyıqlandi.

Leykotsitlar ádetdegi yadro kletkaları bolıp tabıladı. Olar infektsiyadan qorǵaw funktsiyasına iye. Ionlashtiruvchi nurlar menen nurlanganda leykotsitlar qabıl etilgen dozaga proporcional túrde azayadı. Leykotsitlarning azayıwı denediń infektsiyalarǵa shıdamlılıǵın pasaytiradi. Limfotsitlar ionlashtiruvchi nurlanıw nátiyjesinde jetkizilgen záleldiń eń bayqaǵısh kórsetkishi bolıp tabıladı. Limfotsitlar sanınıń tómenlewi nurlanıwdan keyin tezlik penen gúzetiledi hám 1 - 3 kúninde maksimal dárejege jetedi hám usınıń menen immunitet sistemasın susaytiradi.

Trombotsitlar qan jibisiw processinde zárúrli rol oynaydı. Radiatsiyaǵa dus kelgende olardıń sanı azayadı hám sol sebepli qan jibisiwi menen baylanıslı máseleler payda boladı. Radiatsiya tásiri astında kletkalar jańalanishining túrli basqıshlarında gematopoez procesi aynıwı múmkin.

O'xshashlar

Radioaktiv nurlardin’ organizimge tasiri Nurlaniw dozasi

Biotexnologiya

Jaña insektecid ham akaracid zatlar

Sholi - biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Sitologiya fanining qisqacha tarixi va boshqa fanlar bilan aloqasi