Vitaminlar, fenolli va terpenoidli birikmalar

Vitaminlar, fenolli va terpenoidli birikmalar

Yuklangan vaqt:

10.05.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6210 KB

Ko'chirib olish

VITAMINLAR, FENOLLI VA TERPENOIDLI BIRIKMALAR

Reja:  1. Vitaminlar birikmalarning tuzilishi,xususiyati va asosiy vazifalari ;  2. Terpenoid birikmalarning tuzilishi, xususiyati va asosiy vazifalari  3. Fenol birikmalarining tuzilishi, xususiyati va asosiy vazifalari

Vitaminlar haqida umumiy tushuncha  Vitamin - (lotincha vita - hayot), darmon dori — tirik organizmning hayot faoliyati va normal moddalar almashinuvi uchun zarur boʻlgan organik birikmalar. Ular turli xil kimyoviy tuzilishga ega.

Vitaminlar haqida umumiy tushuncha  Ovqatda vitamin mutlaqo boʻlmagand a AVITAMINOZ ;  yetishmaganda GIPOVITAMINOZ ;  oshiqcha miqdor bo‘lish GIPERVITAMINOZ.

Vitaminlar haqida umumiy tushuncha  Oziq moddalar tarkibida qandaydir moddalar yetishmasligi natijasida odamlar kasal boʻlishi toʻgʻrisidagi maʼlumotlar qadimgi Xitoy manbalarida, keyinchalik Gippokrat asarlarida uchraydi.  Xususan qadimgi Xitoyda guruch kepagi bilan davolanib ketadigan « BERI-BERI » kasalligining (very – singal tilida-nimjonlik) uchrashi to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud edi. Bu kasallikda mushaklar atrofiyasi, yurak- tomir tizimini izdan chiqishi kuzatilar edi.  Shuningdek qadimgi xitoy yozuvlarida «Shapko‘rlik» kasali to‘g‘risida ham ma’lumotlar keltirilgan bo‘lib, bu kasallikni jigar iste’mol qilish yo‘li bilan davolash mumkinligi ham ma’lum edi. SINGA kasalini belgilari to‘g‘risidagi ma’lumotlar dastlab eramizdan oldin yashab o‘tgan buyuk mutafakkir, tabib, faylasuf Gippokrat qalamiga mansubdir.

Beri-beri Singa

Vitaminlar haqida umumiy tushuncha  Singani davolashga qaratilgan izlanishlar olib boorish buyuk geografik kashfiyotlar davriga, ya’ni, XVI-XVII asrlarga to‘g‘ri keladi. 1601 yil J.Lankaster ingliz harbiy dengiz floti askarlarini oziqa ratsioniga limonni kiritishni taklif etdi. Shuning uchun bu askarlarni keyinchalik «Limonxo‘rlar» deb nomlay boshladilar. Biroz keyinroq ingliz shifokori J.Lind o‘zining «Singa haqida qissa» asarida (1757 y). «Organizmni singaga chalinishdan saqlaydigan omil meva va sabzavotlardir» deb e’tirof etdi.

 1882 yilda Takaki degan yapon hakimi ekipajida taxminan 300 nafardan dengizchisi bo‘lgan ikkita kemadagi odamlarning holatini kuzatdi.  Kemalar 9 oy davomida dengizda suzib yurishgan bo‘lib, birinchi ke ma dengizchilari shu paytda dengizchilar uchun odatdagi oziq-ovqat mahsulotlarini ist’emol qilishgan bo‘lsa, ikkinchi kema dengizchilari ovqatl ari tarkibiga sof sabzavot maxsulotlari ham kiritilgan edi. Bunda birinchi ke ma dengizchilaridan 170 nafari beri-beriga chalingan bo‘lib, 25 nafari vafot etdi.  Ikkinchikemada esa kasallikning faqat yengil shakli 14 nafar dengizc hida kuzatildi va bu kasallardan biron kishi vafot etmadi. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha

 XVIII asrda raxitni davolash uchun shifokorlar triska balig‘I yog‘idan foydalanishgan. Shu davrda Ispaniya qiroli Filipp-Vning shifokori G.Kazal (1735 y.) pellagra (italyancha-pella agra-ko‘chadigan-po‘st tashlaydigan teri) to‘g‘risida ma’lumot berdi.  Bu kasallikda oldin teri shikastlanadi, so‘ng til, oshqozon-ichak yo‘lining silliq pardasi yallig‘lanadi va yana keyinroq asab-ruhiy shikastlanish paydo bo‘ladi.  1816-yilda fransuz fiziologi F.Majandi birinchilar qatori fiziologiyada eksperimental tafsifli ishlarni taklif qildi, hamda eksperime ntal hayvonlarni sun’iy ravishda tuzilgan ratsion bilan oziqlantirdi. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha

Vitaminlar haqida umumiy tushuncha  Vitaminlar to‘g‘risidagi ta’limotni rivojlanishida N.I. Luninning (1880 y.) xizmati katta. U kishi hay - von organizmi oziqa tarkibida oqsil, karbonsuv, yog‘, mineral moddalar va suvdan tashqari hozirgacha ma’lum b o‘lmagan, lekin ularni o‘rnini bosib bo‘lmaydigan qandaydir moddalarning bo‘lishini talab qilinishini isbotladi. Bu ilmiy xulosa F.Xopkins v a K.Funk (1912 y.)lar tomonidan keyinchalik yanada to‘liqroq is botlandi.  Ayniqsa, shu yiliK.Funk guruch kepagi ekstraktidan «beri- beri»ni oldini oladigan kristall moddani ajratib oldi. Bu modda tarkibida amin guruh bo‘lganligi uchun uni «HAYOT AMINI» (Vita-hayot) deb nom berdi.

Yog‘da eriydigan vitaminlar  Dastlab vitaminlar shartli ravishda lotin alifbosining bosh harflari: A, V, S, D, Ye, R va h.k. bilan belgilangan.  Keyinchalik vitaminlarning kimyoviy tuzilishiga binoan xalqaro standartlashtirishning yagona nomi qabul qilindi. Vitaminlar suvda eriydigan, yogʻda eriydigan va vitaminsimon birikmalarga ajratiladi.  Yogʻda eriydigan vitaminlarga A, D, Ye va K,  Suvda eriydiganlariga B kompleksi vitaminlari va S, RR kiradi.

Yog‘da eriydigan vitaminlar A VITAMIN (RETINOL)  tabiatda keng tarqalgan.  Oʻsimlik toʻqimalarida A provitamin (organizmda retinolga aylanadigan karotinoid pigmentlar) holida uchraydi.  Koʻrish pigmentlari hosil boʻlishida qatnashib, organizmning normal oʻsishini, koʻzning turli darajadagi yorugʻlikka moslashishini taʼminlaydi. Organizmda retinol yetishmasa, teri qurishib oqaradi, qipiqlanadi, muguzlanadi, unda mayda toshmalar paydo boʻladi, terining yiringli kasalliklari avj oladi, soch quruq, xira boʻlib, toʻkila boshlaydi, tirnoq moʻrtlashib qoladi.  Yoruqqa qaray olmaslik, shabkoʻryaik, konʼyunktivit, blefaritta asosan A vitamin yetishmasligi sabab boʻladi. A provitamin (karotin) oʻsimliklarda, ayniqsa ularning yashil barglarida, A vitamin hayvon va baliq jigarida, baliq moyida koʻp.

 Kalsiferol moddalarning mineral almashinuviga, suyak hosil boʻlishiga taʼsir koʻrsatadi. U yosh bolalar skeletining jadal oʻsishi va suyaklanishi davrida ayniqsa zarur. Organizmda D vitamin yetishmasa raxit kasalligi paydo boʻladi. Tunes, treska va boshqa baliqlar moyi kalsiferol manbai hisoblanadi.

 Tokoferol (tokos-nasl fero-tashish koʻpayish vitamini) muskul va jinsiy bezlar faoliyatini kuchaytiradi, ichki aʼzolarda yogʻda eriydigan barcha vitaminlar, ayniqsa retinol toʻplanishiga yordam beradi. Oʻsimliklarning yashil qismi hamda ulardan olinadigan moyda (kungaboqar moyida) moʻl boʻladi.

VITAMIN  Filloxinon — qon ivishining asosiy omillaridan biri. Organizmda K vitamin yetishmaganda turli aʼzolar (burun, milk, meʼda-ichak va b.)dan qon ketishi kuzatiladi. Filloxinon salat, karam, ismaloq, qichitqi oʻtning yashil qismida boʻladi. Yuqorida aytib oʻtilgan V.dan tashqari, organizm uchun zarur boʻlgan boshqa biologik faol moddalar (vitaminsimon birikmalar) ham bor. Bularga bioflavonoidlar, xolin, inozit, lipoat, orot, pangamat, paraaminbenzoat kislotalari va b. moddalar kiradi.

 Tiamin — koʻpgina oziqovqat mahsulotlari tarkibiga kiradi. U asosan donning murtagi va qobigʻi (kepagi)da boʻladi. Tiamin organizmda uglevodlar almashinuvida muhim ahamiyatga ega; ovqat uglevodlarga serob boʻlsa, ularni oʻzlashtirish uchun tiamin koʻproq talab qilinadi. Tiamin boʻlmasa, polinevrit kasalligi roʻy beradi. Organizmda bu vitamin boʻlmasa yoki yetishmasa, nerv sistemasining ogʻir kasalligi — beri-beri paydo boʻladi, shuningdek ichak peristaltikasi susayadi, qabziyat, muskullar boʻshashishi, jismoniy va ruhiy ish qobiliyatining pasayishi kuzatiladi.Suvda eriydigan vitaminlar

 Oʻsish jarayonida qatnashadi va oʻstiruvchi omillarga kiradi. Oqsil, yogʻ va uglevodlar almashinuvida ishtirok etadi. Markaziy nerv sistemasi holatini rostlaydi, koʻz gavharidagi moddalar almashinuviga taʼsir etadi, yorugʻlikni sezish va rang ajratishga yordam beradi. Riboflavin organizmga oziq-ovqat bilan kiradi, ovqatda riboflavin yetishmasa ogʻiz burchagi, lab yoriladi (qarang Lab bichilishi), soch toʻkiladi, konʼyunktivit va blefarit kuzatiladi. V2 vitamin asosan hayvon mahsulotlari — tuxum, pishloq, sut, goʻsht hamda galla va dukkakli oʻsimliklarda moʻl-koʻl. Riboflavin

 hujayralarning nafas olishida, oqsillar almashinuvida qatnashadi, organizmda oʻsimlik oqsillarining hazm boʻlishini tezlashtiradi, meʼdaning sekret va harakat faoliyatini normallashtiradi, meʼda osti bezi ishlab chiqaradigan sekret va shira tarkibini yaxshilab, jigar ishini barqarorlashtiradi.  Organizmda nikotin kislota yetishmasa pellagra kasalligi roʻy beradi. Nikotin kislota uy parrandasi, mol goʻshti, jigari, buyragida, achitqi, guruch kepagi, bugʻdoy murtagida koʻp boʻladi. Nikotinamid, nikotin kislota (PP vitamin)

Pantoten kislotasi  Pantoten kislotasi (B guruhi vitaminlariga mansubdir) — teri yallig‘lanishini oldini oladi, soch to‘kilishidan himoya qiladi, to‘qimalarga ijobiy ta’sir o‘tkazadi, ichaklarda ovqatning so‘rilish jarayonida ishtirok etadi. Undan asosan yallig‘lanish jarayonida, muzlaganda, boldir jarohatlarida foydalaniladi. Pantotenat kislota (B5 vitamin) — o‘simlik va hayvon to‘qimalarida ko‘p. Nerv sistemasi hamda buyrak usti va qalqonsimon bezlar faoliyatini normallashtiradi.  Pantoten kislotasi sulida, yangi va quritilgan no‘xatda, kartoshka, pomidor va zemlyanikada mavjuddir. Sutkalik dozasi kattalarga — 0,4-0,8 gr, bolalarga — 0,1-0,4 gr.

 Koʻpgina oʻsimlik va hayvon mahsulotlari: achitqi, bugʻdoy murtagi, jigar, baliq, mol goʻshti va dukkakli donda boʻladi. U oqsil va yogʻning normal hazm boʻlishini taʼminlab, azot almashinuvida muhim rol oʻynaydi.  Organizmda piridoksin yetishmasa bolalar oʻsmay qoladi, meʼda-ichak ishi buziladi, kamqonlik roʻy beradi. Homiladorlarda stomatit, terining yalligʻlanishi, qoʻzgʻaluvchanlik, uyqusizlik kuzatiladi. Kishi organizmi uchun zarur miqdordagi piridoksin ichak bakteriyalari taʼsirida hosil boʻladi. Piridoksin

Biotin ( Vitamin H)  1935 yilda F. Kyogl tomonidan birinchi marta tuxum sarig‘idan ajratib olindi.  1939 yilda hayvonlarda o‘tkazilgan tajribalarda ularga xom tuxum oqsilini berish toksik ta’sir ko‘rsatishi natijasida terini yallig‘lanishini paydo bo‘lishi va bu kasallik jigar, hamirturush ekstrakti berish yo‘li bilan davolanishi ma’lum bo‘ldi.  Bu toksik omil oqsil- glikoprotein bo‘lib chiqdi, bu oqsilni tuxumdan ajratib olinganligi uchunavidin deb nomlandi.

Folat kislota  Baʼzi aminokislotalar almashinuvida va sintezida, shuningdek nuklein kislotalar sintezida qatnashadi, koʻmikning qon yaratish funksiyasini kuchaytiradi, V 12 vitaminning yaxshi oʻzlashtirilishiga yordam beradi. Folat kislota oʻsimlik va hayvon mahsulotlarida, ayniqsa, jigar, buyrak va yashil barglarda koʻp. Ichak mikroorganizmlari folat kislotani koʻp miqdorda sintezlaydi.

Siankobalamin  Vitamin B 12 1948-yilda birinchi bor bir-biridan behabar holda Ye.L.Smit va E.Rikes hamda K.A.Folkerslar tomonidan jigardan ajratib olingan edi. Bungacha bo‘lgan davrda odamlarda kamqonlik kasalligini oldini oladigan va qon hosil bo‘lishida qatnashadigan moddaning jigarda bo‘lishi ma’lum edi. Bu vitamin ancha murakkab tuzilishga ega bo‘lgani sababli uni kimyoviy tuzilishini o‘rganish ancha muddatga cho‘zildi va bunda xilma-xil biokimyoviy tadqiqot uslublaridan foydalanilish yaxshi natija bil an yakunlanmadi hamda ancha urinishlar foyda keltirmadi. Birinchi bo‘lib D.Xodjkin 1955 yilda qo‘llanil gan rengentuzilmaviy tahlil uslubi vitamin V 12 ni kimyoviy tuzilishini aniqlashda qo‘l keldi.

(Rutin, Kversetin, Gesperidin)  Ushbu vitamin flavonoidov guruhiga mansubdir. O‘simliklarda u asosan C vitamini bilan odatda qo‘shni bo‘la oladi. P vitamini qon tomirlariga ijobiy ta’sir etadi, C vitaminining ta’sir kuchini oshiradi, qon tomirlarining devorlarini baquvvatlashtiradi.  Natijada ularning yallig‘lanishini oldini oladi va qon to‘xtatish xususiyatini oshiradi. Kversetin o‘sma hujayrasini o‘sishini sekinlashtiradi. Ayniqsa ko‘krak bezi raki va qon raklarida qo‘llaniladi. Gesperidin varikoz kengaygan venalarda ( varikoz , gemorroy da) qon tomir devorini mustahkamlashda keng qo‘llaniladi.

Askorbin kislotasi  Vitamin C — allergik holatlarni kuchini kamaytiradi, qon tomirlarini baquvvatlashtiradi, organizmning qarshilik kuchini oshiradi, birlashtiruvchi to‘qimalarning holatini yaxshilaydi. Askorbin kislota (C vitamin) — moddalar almashinuvida, biriktiruvchi to‘qimalarning o‘zlashtirilishida, bu to‘qimalarning normal holatda tutib turilishi va tiklanishida muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga terining silliqligini ta’minlagan holda, uning tez qarishidan asraydi. Undan tashqari askorbin kislotasi qonning quyulishida ishtirok etadi va ayrim gormonlarning ishlab chiqarilishida ham ishtirok etadi. C vitamini virus va bakterial infeksiyalardan himoya qilish xususiyatiga egadir. C vitamini terida pigmentning to‘g‘ri taqsimlanishida ko‘maklashadi.

 Ilk bor fenolni 1834-yilda Fridlib Ferdinand Runge toshko‘mirdan ajratib oldi.  Auguste Laurent esa 1842-yilda tuzilishini aniqladi.  Bu tirik organizmlarda ham uchrab TIROZIN aminokislotasini parchalanishi natijasida hosil bo‘ladi. (Odam va hayvon peshobida). Buyoqlar, sun’iy smolalar, oshlovchi moddalar, dorilar (aspirin) va pikrin kislotasi olishda ishlatiladi.

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar  Fenollar o‘simliklar olamida keng tarqalgan xilma-xil moddalarni o‘z ichiga oladigan katta guruhni tashkil qiladi. Tarkibida bitta yoki bir nechta gidroksil gruppa tutuvchi aromatik yoki benzol halqa bo‘lishi fenollarga xos umumiylikdir.  Barcha fenol birikmalari fenol ( С 6 H 5 OH)ning hosilalari hisoblanadi. Benzol halqada ikkita va undan ortiq gidrok sil gruppa tutuvchi birikmalar POLIFENOLLAR deb ataladi.

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar  Yaqin vaqtgacha fenol birikmalari moddalar almashinuvining oxirgi mahsuloti, ya’ni o‘ziga xos chiqindi sifatida ma’lum edi. Biroq keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlar natijasida ular (lignindan tashqari) hujayrada sodir bo‘ladigan moddalar almashinuviniig faol metabolitlari ekanligi to‘la isbotlangan.  Fenol birikmalarini, ayniqsa, choy va tok o’simliklari tarkibida uchraydigan katexinlarni har tomonlama o‘rganishda akademik A.L.Kursanov, M.N.Zapromyotov va S.V.Durmishidzelarning xizmati katta.

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar  Fenol birikmalari nafas olish (koferment Q) va foto sintez (plastixinon) protsesslarida vodorod atomining ko‘chirilishida ishtirok etadi. O‘simliklar o‘z tanasida to‘planadigan fenollardan zaxira modda sifatida foydalanishi aniqlangan.

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar  Polifenol birikmalari fitontsidlik xususiyatiga ega bo‘lib, o‘simliklarning zamburug‘ va bakteriyalar qo‘zgatadigan kasalliklarga chidamliligini (immunitetini) oshiradi. Bular o‘simliklarning o‘sish jarayonini boshqarilishida ham faol ishtirok etadi.  Gul, meva, barg va poyalarning tabiiy rangi polimer fenollar hisoblangan FLAVONOIDLI pigmentlarga bog‘liq.

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar

Fenol birikmalari haqida umumiy tushunchalar  O ‘ simliklarning turli organ va to ‘ qimalarida uchraydigan fenol birikmalari faqat miqdor jihatdan emas, balki sifat jihatdan ham bir-biridan farq qiladi. Chunki ularning har xil biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etishi tuzilishi va polimerlanish darajasi bilan aniqlanadi. Ko‘pchilik oddiy fenol birikmalari osonlik bilan oksidlanadi va moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi.  Shuning uchun ham ular aksariyat biokimyoviy jarayonlarda eng faol boradagan barg, gullarda va o‘sish nuqtasidagi to‘qimalarda mujassamlashgan bo‘ladi. Fenol birikmalarining polimerlari esa biokimyoviy jihatdan birmuncha inert bo‘lib, asosan, qoplovchi va o‘sishdan to‘xtagan to‘qimalarda uchraydi.

Fenolli birikmalar klassifikatsiyasi  Barcha fenol birikmalari tarkibidagi aromatik (benzol) halqaning soniga qarab uchta asosiy gruppaga:  bir halqali fenollar,  ikki halqali fenollar va  polimer fenol birikmalariga bo‘linadi.

Bir halqali fenollar (Monofenollar)  Monofenollarning hosilalari hisoblangan oddiy aromatik birikmalar o‘z navbatida bir necha gruppaga bo‘linadi. Bu gruppalardan C 6 -struktura tuzilishiga ega bo‘lgan birikmalarga gidroxinon, gvayakol, florglyutsin, pirogallol kiradi. Bu birikmalaro‘simliklar tarkibida erkin holda uchramaydi. C 6-C1-strukturali birikmalarga (C6- oltita uglevodli benzol halqa, C1-bitta uglerod atomidan iborat bo‘lgan yonbosh zanjir) fenilkarbon kislotalar va ularning hosilalari-protokatexat, vanilat, gallat, oksibenzoat, salitsilat kislotalar kiradi.

 C 5 -C 3 -strukturali birikmalar dolchin kislota va ularning hosilalaridan iborat bo‘lgan gruppaga va kumarinlarga bo‘linadi. Dolchin kislotalarning eng ko‘p tarqalgan hosilalariga n-kumar va kofein kislotalar va ularning metillashgan hosilalari-ferul hamda sinap kislota kiradi. Yuqoridagi kislotalar tarkibida fenolli gidroksil va karboksil gruppalar bo‘lganligi uchun ular bir- biri bilan o‘zaro reaksiyaga kirishib, DEPSIDLAR deb ataladigan murakkab efir tipidagi birikmalar hosil qiladi. o‘simliklar tarkibidagi barcha dolchin kislotalar depsidlar sifatida uchraydi. Bunday birikmalarga xlorogen kislotani misol qilib ko‘rsatish mumkin. Bu birikma kofein va xinna kislotalardan tashkil topgan.  Kumarinlar dolchin kislotalarning laktonlari hisoblanadi. masalan, kumarin o-oksidolchi kislotaning, skopoletin esa o-oksiferul kislotaning laktoin hisoblanadi.  Kumarinlar ko‘pgina o‘simliklar tarkibidan topilgan. Ular ayniqsa qashqarbeda va qizil tomirda (Asperula humifusa) ko‘p uyraydi. Kumarindan pichan yoki poxol hidi keladi. Bir halqali fenollar (Monofenollar)

Ikki halqali fenollar (Difenollar)  Ikki halqali fenollar. Bu gruppaga mansub birikm alar tarkibida ikkita aromatik halqa bo‘lib turli- tuman moddalarni o‘z ichiga oladi. Ikki halqali fenollarning barchasi C 6 -C 3 -C 6 - struktura tuzilishiga ega va flavonidlar izoflavonoidlar hamda rotenoidlarga bo‘linadi.  Ikki halqali fenollarning aksariyati flavonoidlarga mansub bo‘lib ular tabiatda eng ko‘p tarqalgan polifenollar hisoblanadi.

 Flavonoidlar tarkibidagi uch uglerodli bog‘lovchi fragmentning strukturasi va molekulaning oksidlanish darajasiga qarab ular quyidagi gruppalarga:  katexinlar, flavonlar, flavononlar, flavanonollar, antotsianlarga bo‘linadi. Katexinlar oshlovchi moddalarning tarkibiy qismini tashkil qiladi. Bu birikmalar flavonoidlar ichida o‘ta qaytarilgan birikmalar hisoblanadi. Katexin osonlik bilan oksidlanib turli rangga kiradi. Masalan, qora choy, qizil va sariq rangda bo‘l ishi ular bargidagi katexinlarning oksidlanish darajasiga bog‘liq. Katexinlar bir necha xil shaklda uchraydi. Ikki halqali fenollar (Difenollar)

 Flavon va flavonollar o‘simliklarda ko‘p tarqalgan bo‘lib, asosan ikki xil flav on-apigenin va luteolin ko‘proq uchraydi. Flavon ayniqsa navro‘zguldoshlar oilasiga mansub bo‘lgan o‘simliklar bargida unsimon oq yupqa qatlam hosil qiladi. Flavonlar fil suyagi rangi va och sariq rangda bo‘lib boshqa pigmentlarga nisbatan rang berish xususiyati kam.  Deyarli to‘liq gidroksillangan digitsetrin ham flavonlarga mansub bo‘lib asosa n angishvongul o‘simligida uchraydi.  Tabiatda flavonollarning metillashgan xilma xil hosilalari uchraydi. Lekin ular o‘simliklar tarkibida ko‘p bo‘lmaydi. Ikki halqali fenollar (Difenollar)

Ikki halqali fenollar (Difenollar)  Flavonollar ko‘pincha antotsianidlar bilan birga uchraydi. Bularga kemferol, kvarsetin kiradi. Flavonollarga 6 va 8-uglerod atomlarida qo‘shimcha ravishda gidroksil gruppalar tutuvchi va kemferol, kvarsetinga xos bo‘lgan sariq rangga nisbatan yanada to‘qroq rangl i birikmalar ham kiradi.  O‘simliklar gulining rangi ko‘p jihatdan ana shu birikmalarga bog‘liq bo‘ladi. Bularga navro‘zguldoshlar oilasiga mansub bo‘lgan o‘simliklarning va rhododendron o‘simligining asosiy rang beruvchi moddasi hisoblangan kversetagetin va gossipium xirzutum turkumiga mansub bo‘lgan g‘o‘za gullaridagi gossipetin (8-oksikversetin) kiradi.

 Flavanonlar va flavanonollar boshqa flavonoidlarga nisbatan k am tarqalgan rangsiz birikmalardir. Bular flavon va flavonollarning qaytarilgan mahsuli bo‘lib o‘simliklarda kuchli oksidlangan flavonoidlarning hosil bo‘lishida ishtirok etadi deb tahmin qilinadi.  Flavononlarga mansub bo‘lgan naringenin struktura tuzilishiga ko‘ra o‘simliklarda keng tarqalgan apigeninga yaqin turadi. Ikki halqali fenollar (Difenollar)

Ikki halqali fenollar (Difenollar) Izoflavonlar o‘simliklarda kamdan kam uchraydi. Ular faqat dukkakdoshlar osilasiga mansub bo‘lgan ba’zi o‘simliklardan topilgan. Masalan: genistao‘simligi barglaridan olingan genistin izoflavonlarga mansub. O‘siml iklar immunitetida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan moddalarning ko‘pchiligi zoflavonli tuzilishga ega. Masalan: fitoaleksin hisoblangan pizatin shunday birikmalarga misol bo‘ladi.

 Antotsianlar gul va mevalarda uchraydigan muhim pigment hisobl anadi. Antotsianlar glikozidlar bo‘lib ularning aglikonlari antotsianidinlar deb ataladi. Antotsianlar suvda yaxshi eriydi lekin aglikonlari erimaydi. Antotsianlar binafsha rangda bo‘lib ular K, Na+, fe++ ionlari bilan birikibzangori yoki ko‘k rang hosil qiladi. kislotalar masalan fosfat kisl ota bilan qizil rang beradi. Demak o‘simliklar to‘qimasi yoki xujayraning rN o‘zgarsa, antotsianlar ham o‘z rangini o‘zgartiradi. Antotsianlar barcha yuksak o‘simliklar tarkibida uchraydi, ular asosan rang berish xususiyatiga ega. Ikki halqali fenollar (Difenollar)

Polifenollar  Yuqorida sanab o’tilgan monomer fenol birikmalardan tashqari o’simliklarda polimer fenol birikmalari uchraydi: oshlovchi moddalar, lignin, melaninlar. Oshlovchi moddalar kondensirlangan va gidrolizlanuvchilarga bo’linadilar. Gidrolizlanuvchi oshlovchi moddalar suyultirilgan kislota eritmalar ta’sirida soddaroq tuzilishga ega fenol va nofenol tabiatli birikmalarga parchalanadi. Asosan gall va ellaga kislotlari hosil bo’ladi. Kondensirlangan oshlovchi moddalar suyultirilgan kislota eritmalar ta’sirida qizdirilganda yanada zichlashadilar.Ular katexin yoki leykoantotsianlarni polimeri hisoblanadilar. Ularni tuzilishini quyidagicha tasvirlash mumkin:

Polifenollarning turlari  8000 dan ortiq polifenol turlari aniqlangan. Ularni yana 4 asosiy guruhga ajratish mumkin:  Flavonoidlar. Ularning tarkibiga barcha polifenollarning 60% to'g'ri keladi. Bunga olma, piyoz, qora shokolad va qizil karam kabi ovqatlarda mavjud bo'lgan quercetin, kaempferol, katexinlar va antosiyaninlarni misol qilish mumkin.  Fenolik kislotalar. Ushbu guruh barcha polifenollarning taxminan 30% ni tashkil qiladi. Bunga, asosan, meva, sabzavot, donli don va urug'larda uchraydigan stilben va lignanlarni misol keltirish mumkin.  Polifenol amidlar. Ushbu toifaga chili qalampiridagi kapsaitsinoidlar va jo'xori tarkibidagi avenantramidlar kiradi.  Boshqa polifenollar. Ushbu guruhga qizil sharobdagi resveratrol, rezavorlar tarkibidagi ellagik kislota, zerdeçaldagi kurkumin va zig'ir urug'lari, sesame urug'lari va don tarkibidagi lignanlar kiradi.  Oziq-ovqat tarkibidagi polifenollarning miqdori va turi oziq-ovqat mahsulotlariga, shu jumladan kelib chiqishi, pishganligi va uni qanday etishtirish, tashish, saqlash va tayyorlashga bog'liq.

O'xshashlar

Vitaminlar

Sholi - biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

O`simliklarda uchraydigan mono, di, polisaxaridlar

Vitaminlarning biokimyoviy roli

Oqsillar