logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Biologiya
  4. Vitaminlar va mikroelementlar

Vitaminlar va mikroelementlar

Yuklangan vaqt:

15.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

926.6015625 KB
Ko'chirib olish
VITAMINLA VA MIKROELEMENTLAR TARIXI VA OZIGA XOS VAKILLARI T A R IX IBorn Kazimierz Funk February 23, 1884 Warsaw , Poland Died November 19, 1967 (aged 83) Albany, New York , U.S. Citizenship Poland, United States Alma mater University of Bern , Switzerland Known for Nutritional research, formulation of the concept of  vitamins Scientific career Fields Biochemist Institutions Pasteur Institute Lister Institute Funk Foundation for Medical R 1893-yild a yosh g olland vrachi Eykm an, vatanini tark e tib, Yava o rolid agi B ara viya sh ahrig a ko‘chib o‘ta di va o‘sha yerda yashay boshlaydi. Bu yerda « Beri-beri» d eb atalg an dahshatli kasallik ta rq alg an edi. Lekin b u kasallik faqat yavada e m as, Xitoy, Yaponiya, Koreya kabi sharq iy osiyo davlatlarida, A frika va Janubiy A m erikaning bir q ancha davlatlarida ham keng ta rq alg an b o‘lib, Eykm an kasalliknin g asosan m utta sil g uruch iste&#39;m ol qiladig an a holi ora sid a u chra yotganlig ig a e &#39;tib or qaratdi. Odam yoki jonivorlar «Beri-b eri» bilan h asta langanida avval q o‘llari keyin o yoqlari qotib qolardi, bo‘yin nin g tom irlari tortishib, b em orlar aksariyat hollard a v afo t etardilar. Eykm an kasallikni davolash u chun jiddiy izlanishga kirish di. U tu rli v ositalarn i davom li ravishda sin ab ko‘rdi. Lekin, u ning b iror b ir d orisi y oki m uolajasidan davolovchi ta&#39;sir kuzatilm as e di. Ya vada bu kasallkin ing tarqalishiga bir yil to ‘lganida Eykm an um idin i uza boshladi. Kunlardan bir kun esa, xizm atchilarn in g b irin in g to vuqlarining ham bo‘yni tortishib, shum shayib qolg anligini ko‘rib q old i. « Ularda h am bu bedavo kasallik boshlanib di» - d eb o ‘y ladi Eykm an. Yo sh v ra ch, kasallikning sababin i to ppish u chun o‘sha to‘dadagi tovuqlarni kuzata b oshladi. Bu to vuqlar kasalxonadagi chiq in di guruchlarni iste&#39;m ol qilg anid an keyin , ulard a kasallik alom atlari paydo b o‘lm oqda e kan. Kasallik boshlanib kelayotgan tovuqqa guruchning o‘zi emas, balik kepagini berilsa, tovuq yana jonlanib, tuzala boshlar edi. Eykman guruch kepagida «beri-beri»ni davolovchi modda bor deb taxmin qildi. Eykman guruch kepagidan dori tayyorlash, bemorlarni tuzatish mumkinligini aniqlagan bo‘lsa-da, uning aynan qaysi modda ekanligini topishga muvaffaq bo‘lolmadi. Bu ishni 1912-yilda polyak olimi Funk uddaladi. U o‘z laboratoriyasini haqiqiy ma&#39;nodagi kaptarxonaga aylantirib yuborgan edi. Tokcha va stellar to‘la kaptarlar qamalgan qafaslar bo‘lib, Funk, Eykman to‘plagan ma&#39;lumotlar asosida, kaptarlarni faqat oq guruch bilan boqdi. «Beri-beri» bechora kaptarlarni panjalarini tortishtirib, bo‘yinlarini changak qilib harakatlanirmay qo‘yardi. Shu asnoda Funk yuzlab kaptarlarning boshiga yetdi. Ammo butun insoniyatga mislsiz darajada naf keltirgan kashfiyotni amalga oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Funk guruch kepagidagi davolovchi sirni ochdi! Funk guruch kepagidan ajratib olgan 4 milligram modda kasallangan kaptarni tuzatdi. Bu modda «hayot moddasi» (lotincha:  vita - hayot ) deb nomlanish oldi. N IK O L A Y IV A N O V IC H L U N IN [1 8 5 4 - 1 9 3 7 ] Lu n in d astlab vitam in lar n i org an is h g a asos solg an . 1 8 8 0 - yild a h ayvon org an iz m i vitam in la rsiz yash ay olm aslig in i aytg an Vitaminlar organizmning turli tipik vazifalarni bajarishi uchun zarur bo&#39;lgan mikroelementlardir. Ushbu mikroelementlar tanamiz tomonidan u yoki bu tarzda olinishi kerak, chunki ular bizning tanamiz tomonidan yaratilmaydi va shuning uchun biz iste&#39;mol qiladigan oziq- ovqat mahsulotlaridan olinishi kerak. Biokimyoviy funktsiyalari bilan birga o&#39;n uchta tan olingan vitaminlar mavjud: A vitamini A vitamini sog&#39;lom tishlar, skelet va yumshoq to&#39;qimalar, shilliq pardalar va terining shakllanishi va saqlanishi uchun muhimdir. Ko&#39;zning to&#39;r pardasida pigmentlar hosil qilganligi sababli, u retinol deb ham ataladi. A vitamini ko&#39;rishni yaxshilaydi, ayniqsa zaif nurda. Bundan tashqari, sog&#39;lom homiladorlik va laktatsiya davrida yordam beradi. B1 vitamini (tiamin) Tiamin (vitamin B1) tana hujayralariga uglevodlarni energiyaga aylantirishga yordam beradi. Uglevodlarning asosiy roli tanani, xususan, miya va asab tizimini energiya bilan ta&#39;minlashdir. Mushaklarning qisqarishi va nerv signallarining uzatilishi tiaminning yana ikkita funktsiyasidir. B2 vitamini (riboflavin) B2 vitamini (riboflavin) boshqa B vitaminlari bilan o&#39;zaro ta&#39;sir qiladi. Bu tananing rivojlanishi uchun zarurdir. Bu qizil qon hujayralarining shakllanishiga yordam beradi. Shuningdek, u oqsillardan energiya ajratishga yordam beradi. Vitamin B3 (niatsin) B3 vitamini xolesterinni nazorat ostida ushlab turishga yordam beradi va miyangizni tezlashtiradi. Vitamin B5 (pantotenik kislota) Tadqiqotlar shuni ko&#39;rsatadiki, biz iste&#39;mol qilgan ovqatni energiyaga aylantiradigan narsa qon hujayralarini yaratish uchun zarurdir. Vitamin B6 (piridoksin) Tadqiqotlar shuni ko&#39;rsatadiki, B6 vitamini yoki piridoksin tanangizdagi aminokislotalar darajasini saqlab turishga yordam beradi. Vitamin B7 (biotin) Biotin yoki B7 vitamini asab tizimining tegishli funktsiyasida ustun ekanligi va jigar metabolizmiga yordam berishi ham ma&#39;lum. Vitamin B9 (foliy kislotasi) Vitamin B9 yoki foliy kislotasi DNK va RNK ishlab chiqarishga yordam berishi ma&#39;lum. B12 vitamini (kobalamin) B12 vitamini qizil qon tanachalari va DNK ishlab chiqarish uchun zarurdir. Shuningdek, u miya va asab hujayralarining shakllanishi va faoliyatida muhim rol o&#39;ynaydi. S vitamini (askorbin kislotasi) Barcha tana to&#39;qimalari o&#39;sishi, rivojlanishi va tiklanishi uchun S vitamini, odatda askorbin kislotasi deb nomlanadi. Bu temirning so&#39;rilishi, immunitet tizimining ishlashi, yaralarni davolash, xaftaga, suyak va tishlarni saqlash kabi turli xil biologik faolliklarga yordam beradi. D vitamini D vitamini quyosh ta&#39;siriga javoban inson tanasida ishlab chiqariladi. Biror kishi, shuningdek, ma&#39;lum oziq-ovqat yoki qo&#39;shimchalar orqali D vitamini iste&#39;molini oshirishi mumkin. K vitamini K vitamini qon ivishi va suyaklarni qurish uchun zarur bo&#39;lgan turli xil oqsillarni hosil qilish va shakllantirishga yordam beradi. K vitamini tanamiz uchun juda muhim, chunki u suyaklarimizni mustahkamlaydi. Vitaminlarni asosan ikki turga ajratishimiz mumkin: yog&#39;da eriydigan va suvda eriydigan. Yog&#39;da eriydi Yog&#39;da eriydigan vitaminlar siz iste&#39;mol qilgan ovqatdagi boshqa yog&#39;lar bilan birga so&#39;riladi. Ular yog&#39;lar bilan birga so&#39;riladi va bu sodir bo&#39;lganda tanangizning yog &#39;hujayralari va jigarida to&#39;planadi. . Yog&#39;da eriydigan vitaminlar tanangizda uzoq vaqt saqlanishi mumkin. Ular tanangiz talab qilgunga qadar tanangizning yog&#39;larida olti oygacha saqlanishi mumkin. . A, D, E va K vitaminlari sizning dietangizdagi eng muhim yog&#39;da eriydigan vitaminlardir. Ularning har biri o&#39;ziga xos maqsadga ega va uni turli xil ovqatlarda topish mumkin. SUVDA ERIYDIGAN VITAMINLAR Suvda eriydigan vitaminlar yog&#39;da eriydigan vitaminlar kabi uzoq muddatli ta&#39;sirga ega emas. Ular tanada saqlanmaydi. Ular sizning qon aylanishingizga kiradi va tanangizga kerak bo&#39;lmagan hamma narsa siydik bilan chiqariladi. . Suvda eriydigan vitaminlar tez-tez almashtirilishi kerak, chunki ular tanada uzoq vaqt saqlanmaydi. S vitamini, shuningdek, B vitaminlari guruhi suvda eriydigan asosiy vitaminlardir, jumladan: B1 (tiamin) B2 (riboflavin) B3 (niatsin) B4 (pantotenik kislota) B6 (piridoksin) B7 (biotin) B9 (foliy kislotasi yoki folat) B12 (kobalamin ) A VITAMINI A vitamini odamlar va hayvonlar organizmida ko’plab muhim biokimyoviy vazifalarni bajaradi. Retinal — bu asosiy ko’rish pigmenti — rodopsinning tarkibiy qismi hisoblanadi. Retin kislota shaklida vitamin o’sish va rivojlanishni rag’batlantiradi. Retinol hujayra membranlarining tuzilmaviy tarkibiy qismi bo’lib, organizmning antioksidant himoyasini ta’minlaydi. A vitamini yetishmovchiligida epiteliyning turli shikastlanishlari rivojlanadi, ko’rish yomonlashadi va shox pardaning namlanishi buziladi. Shuningdek, immun funktsiyasining pasayishi va rivojlanishning sekinlashuvi ham kuzatiladi. A vitaminini tavsiya etilgan sutkalik is’temol miqdori Yosh kategoriyasi Iste’mol me’yori, mkg/sutka Ruxsat etilgan maksimal miqdor, mkg/sutka Chaqaloqlar 400 (0—6 oy),500 (7—12 oy) 600 Bolalar 300 (1—3 yosh),400 (4—8 yosh) 600 (1—3 yosh),900 (4—8 yosh) Erkaklar 600 (9—13 yosh),900 (14 — >70 yosh) 1700 (9—13 yosh),2800 (14— 18 yosh),3000 (19 — >70 yosh) Ayollar 600 (9—13 yosh),700 (14 — >70 yosh) 1700 (9—13 yosh),2800 (14— 18 yosh),3000 (19 — >70 yosh) Homilador ayollar 750 (<19 yosh),770 (19 — >50 yosh) 2800 (<19 yosh),3000 (19 — >50 yosh) Emizikli ayollar 1200 (<19 yosh),1300 (19 — >50 yosh) 2800 (<19 yosh),3000 (19 — >50 yosh)O’rtacha olganda, katta yoshli erkak uchun 900 mkg, ayol uchun 700 mkg A vitamini kerak. Kattalar uchun yuqori ruxsat eng maksimal miqdor sutkasiga 3000 mkg hisoblanadi VITAMIN B B vitaminlari  suvda eriydigan  vitaminlar  sinfidir, ular  hujayra   metabolizmida  va  qizil qon hujayralari  sintezida muhim rol oʻynaydi  [1]  . Garchi bu vitaminlar oʻxshash nomlarga ega boʻlsa ham (B  1 , B  2 , B  3  va boshqalar), ular kimyoviy jihatdan bir- biridan farq qiladigan birikmalar boʻlib, ular koʻpincha bir xil oziq-ovqatlarda mavjud.  [1]  Umuman olganda, sakkiztasini oʻz ichiga olgan xun takviyeleri  vitamin B kompleksi  deb ataladi. Alohida B vitamini qoʻshimchalari har bir vitaminning oʻziga xos soni yoki nomi bilan ataladi, masalan, tiamin uchun B  1 , riboflavin uchun B  2  va niatsin uchun B  3   [1]  . Baʼzilar sonidan koʻra koʻproq nomi bilan tan olinadi, masalan, pantotenik kislota, biotin va folat. Har bir B vitamini yoki asosiy  metabolik  jarayonlar uchun kofaktor (odatda koenzim ) yoki uni yaratish uchun zarur boʻlgan kashshof hisoblanib, shuning uchun muhim ozuqa hisoblanad B guruhi vitaminlaridan biri bo’lgan tiamin organizm uchun muhim funktsiyalarga ega. Tiamin yetishmovchiligi natijasida eng keng tarqalgan kasallik beriberi hisoblanadi. Tiamin yetishmovchiligini oldini olish uchun B1 vitamini  mahsulotlarini har kuni ratsionga qo’shish va iste’mol qilish kerak. B1 vitamini  o’sish va rivojlanishni qo’llab- quvvatlaydigan va hujayralar funktsiyasi uchun javobgar vitamin hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi iste’mol qilingan oziq-ovqatlarni tanadagi energiyaga aylantirishdir. Boshqa B guruhi vitaminlari va  S vitamini singari  , u suvda eriydigan vitamindir. Issiq haroratga chidamli .  Organizmda tiamin zaxirasi yo’qligi sababli uni har kunilik mahsulotlardan olish kerak. Kundalik qabul qilinadigan tiamin miqdori erkaklar uchun 1,2 mg va ayollar uchun 1,1 mg.

O'xshashlar

Vitaminlar
Suvda eruvchi vitaminlar
Vitaminlar. Vitaminlarning biologik qiymati
O’simliklarni in vitro sharoitida o’stirish uchun turli xil ozuqa muhirlari va ularni tayyorlash
Tirik organizmlarning kimyoviy asoslari