Rekombinat dnk olish va gen injenerligi - Biologiya - Slaydlar

Rekombinat dnk olish va gen injenerligi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

390.392578125 KB

Ko'chirib olish

Rekombinat dnk olish va gen injenerligi

Gen injeneriyasi  Gen injeneriyasi – bu maxsus usullar sistemasi bilan sun’iy ravishda (laboratoriyalarda ) bir organizmning DNK molekulasini olib ikkinchi bir organizmga ko’chirish bilan shug’ullanadi. Organizmlardan ajratib olingan DNK lar turli genomlarga xosdir.Ular rekombinat (duragay) DNK deb yuritiladi va yangi organizmga yuborilganda uni oqsil sinteziga qo’shilib ketishi kuzatiladi.

Gen injeneriyasi taksonomik tur  Gen injeneriyasi taksonomik turdan qat’iy nazar ularni genlarini operasiya yo’li bilan ko’chirish va butunlay yangi belgi va xususiyatlarga ega bo’lgan organizmlarni shakllantirish mumkin.1983 yilda Kallus , keyinchalik Ximer o’simlik “ sanbin” ( ingliz tilida sanflou er – (kungabokar) +”bin” (dukkak)) olingan .Dukkak genomidagi zapas oqsilni to’plashni boshqaruvchi gen fazeolinni kungaboqarga o’tkazishgan. Bu kungaboqar kishi organizmi uchun zarur oqsil , aminokislotalar yo’q, ular dukkak tarkibida bo’lganligi va bir o’simlik tarkibiga joylashtirish kishi organizmini oqsilga bo’lgan talabini qondirish imkonini beradi.

Genlarni ko’chirishda bakterial to’qima  Bir organizm genini (taksonomik turdan kat’iy nazar) ikkinchi bir organizmga ko’chirish uchun ajratib olish va ko’chirib yangi organizmda begona genning ishlab ketishi organizda yangi belgi , xususiyatini hosil qiladi va bu organizm transgenli deb yuritiladi. Yangi organizmning DNK siga begona gen kiritilsa, u DNK ximer (duragay) deb yuritiladi. Genlarni ko’chirishda bakterial to’qimada uchraydigan Ti – plazmid DNK vositachi bo’lishi aniqlangan. Bu plazmid xromosoma DNK sidan alohida holda bo’ladi, tarkibida DNK ning miqdori xromosoma DNK siga nisbatan 20- 1000 marotaba kam.

DNK yoki RNK molekulasi va unga berkitilgan begona gen  Eng keng tarqalgan Ti – plazmida vektori ichak tayoqchalaridan olingan . Ular bor- yo’g’i bir necha oqsildan tashkil topgan.  Umuman, genlarni ko’chirishda vositalar ( vektorlar) va to’g’ridan-to’g’ri genning o’zini ko’chirish yo’li mavjud.  Vektor – bu DNK yoki RNK molekulasi va unga berkitilgan begona gendan iborat .

Vektorlarga quyidagi talablar qo’yilgan.  U katta bo’lmasligi va u kerakli gen yoki genlarni o’zida biriktirishi,  U replikasiya xususiyatiga ega bo’lishi,  Bir necha bor ko’payishi ( amplifikasiya) va kup miqdorda nusxa hosil qilishi,  Vektor DNK molekulasi bir necha nukleotidlardan ketma- ketligidan iborat bo’lishi va restriktaz fermenti yordamida genni klonlash .Ligazalar yordamida klonlashtiriladigan gen vektor bilan bitta yagona DNK holatiga keltirilishi:  Vektor o’z tarkibiga olgan genning ishlab ketishini ta’minlashi,  Oxiri uning kerakli organizm to’qimasiga quyish.

Gen injeneriyasida birinchi etapda genni ajratib olish  Gen injeneriyasida birinchi etapda genni ajratib olish lozim. Ximiyaviy sintezlash asosida olinadi. X genni Ti plazmida yordamida vektor usulida ko’chirish:

Begona genni to’g’ridan-to’g’ri ko’chirish.  Bunda quyidagi usullardan foydalaniladi.  a) Mikroineksiya  b) Elektroporaksiya  v) Liposomaga yig’ish  g) Transformasiya  d) Protoplastlarni qo’shish.

Yakka DNK ni o’zini ko’chirishda o’simlik to’qimasiga membranasi olingan protoplastga ko’chiriladi.  a) Mikroineksiya – hayvonlar to’qimasiga DNK ko’chirish uchun ishlab chiqilgan usul. Bunda mikroigna orqali DNK yadro protoplastga maxsus qurilma orqali yuboriladi. Ukrainaning Kiyev shahridagi Yu.Yu.Gleb laboratoriyasida bajarilmoqda.  b) Elektroporaksiya – bu yuqori elektr impuls yordamida DNK ni to’qima membranasidan o’tkaziladi. Bunda to’kima membranasi shok holatiga keltirilib , DNK o’tkaziladi. O’simliklarda qo’llaniladi.  v) Liposomaga yig’ish – o’simliklarda qo’llaniladi.

O’simliklarda ko’chirilgan gen yangi organizmda begonaligi sezilmasligi to’qima RNK  O’simliklarda ko’chirilgan gen yangi organizmda begonaligi sezilmasligi to’qima RNK polimeraza fermenti o’zining gen sifatida qabul qilishi sintez prosessiga qo’shilib ketishi lozim. 1960 yilda fransuz biologi J.Jarskiy va boshqalar kalamush to’qimalarini sun’iy muhitda o’stirishdi. Bunda ikki liniyalardan olingan to’qimalar sun’iy muhitda o’stirilib duragaylandi va uchinchi tip to’qima hosil qilishdi. Somatik to’qimalarni duragaylash texnikasini yaponiyalik I.Okada va angliyalik G.Xarrislar ishlab chiqishdi. Ular duragaylash uchun “ Senday ” virusidan foydalanishni tavsiya etgan.Bu virus ikki to’qimani qo’shilib ketishini ta’minlaydi.Virusni (Senday) ni ultrabinafsha nur bilan RNK siga ta’sir qiladi va oqsilli qobig’i saqlanib qolinadi. Bunda ta’sir qilishda virusning infeksion xususiyati yo’qolib to’qimalarni qo’shish imkoniyati saqlanib qolinadi.

 Somatik duragaylashda o’simliklarda protoplast tayyorlaniladi.To’qima membranasi maxsus ferment bilan buzilib olinadi va polietilen glikoliyen (PEG) bilan ishlanib o’simlik to’qimasi qo’yiladi. Bu usul bilan hozirda tamaki, soya, gorox, sabzi, geterokarionlar, paraseksual, duragay o’simlik xillari olingan. Duragay to’qimalar in Vitroda erkin ko’payadi va poya barg hosil qilgandan dastlabki formalari (ota-ona) formalari bilan payvand qilinadi. Bunday o’simlik gullaydi , urug’ hosil qiladi.  Biotexnologiya – 1919 yil venger olimi Karl Eriki terminni ishlatgan.

 Biotexnologiya – yirik muammolarni oziq-ovqat, sanoat, sog’liqni saqlash, kishlok xujaligida xayotiy jarayonlarni tezlashtirishga karatilgan sistemalar yigindisidan iborat.  Jaxonda yirik biotexnologik markazlar  AKSh da : Genenteeh, cetus,Biogen, Limunogen.  Yaponiyada: Suntory, Asahi Chemicol, Industry, BiDEC;  Germaniyada: Boehringer Mann heim, Linvitron  Fransiyada: Biofrance, Paribos Carteks va boshkalar.

 Uzbekistonda birinchi marta A.I.Nuriddinov UzSPE va KITI da 1989 yilda ,keyinchalik farmasevtika institutida tashkil kilingan. Xozirda genetik ilmiy tadkikot institutida va SamKXI da tashkil etilgan.

O'xshashlar

Rekombinat dnk olish va gen injenerligi

Qishloq xo'jalik biotexnologiyasi

DNK rekombinatsiyasi

Mikroorganizmlar genetikasi mikroorganizmdagi o’zgaruvchanlik va ulardan tibbiyotda foydalanish

Genetikaning nazariy va amaliy ahamiyati, DNK replikatsiyasi