Oqsillar - Biologiya - Slaydlar

Oqsillar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

854 KB

Ko'chirib olish

O q s i l l a r

REJA: • 1. OQSILLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA • 2. O QSILLAR SINFLANISHI • 3. OQSILLARNING TUZULISHI VA KIMYOVIY • TARKIBI • 4. OQSILLARNI ANIQLASH REAKSIYALARI • 5. OQSILLARNING AHAMIYATI • 6. XULOSA

1.OQSILLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA • Tirik organizm tarkibiga kiruvchi organik moddalardan biologik jihatdan eng muhimi va struktura jihatidan eng murakkabi oqsillardir. Oqsillar tarkibida azot tutu v chi yuqori molekulyar biologik polimerlar bo`lib, ular asosan 20 xil aminokislotalardan tashkil topgan. Oqsillar proteinlar va proteidlarga bo`linadi. Protein o ddiy oqsil Proteid murakkab oqsil

• Ular barcha tirik organizmlar, bir hujayrali s uv o`simliklari va b akteriyalar, ko`p hujayrali hayvonlar hamda odam organizmi, tirik organizmlar bilan jonsiz tabiat chegarasida turuvchi viruslar tarkibining ajralmas qismini tashkil qiladi. Hujayrada yuz beradigan har qanday kimyoviy o`zgarishlar oqsillar ishtirokisiz amalga oshmaydi, bu jarayonlarda oqsil yoki ferment bir vaqtda ishtirok etadi.Tuxum oqiga o`xshash, tarkibida azot tutubchi shu xildagi moddalarni golland olimi Mul’der (1802–1880) muntazam ravishda tadqiq qilgan, o`sha zamonning mashxur kimyogari Berseliusning (1779–1848) taklifiga ko`ra, birinchi marta 1838 yili bu moddalarga nisbatan protein (yunoncha–protos birinchi darajali) nomi qo`llanilgan va bu atama ularning hayot uchun juda muhim ahamiyatga ega ekanligini ifodalaydi.

• Oqsil nomi tuxum oqidan kelib chiqqan sodda atama. Adabiyotlarda bu ikkala so’z sinonim sifatida ishlatiladi. Oqsillar taxminan hayvon organizmini quruq moddasiga nisbatan olganda 15 % ni tashkil etadi, o`simliklarda yaproq va poyalarida 3–5 %, boshoqlilarda 10–25 va dukkaklilarda esa 20–40 % hattoki 50 % gacha quruq modda qismini tashkil etadi. Oqsillarning turlari nihoyatda ko`p bo`lib, masalan, odam organizmida 50000 dan ortiq oqsil turlari borligi aniqlangan bo`lsa, hozirgi vaqtda ularning 2000 dan ziyodi kashf qilingan va yaxshi tekshirilgan. • Oqsillarning xillari nihoyatda ko’p. Organizmlarning har bir turi o’ziga xos oqsillarga ega. Eng sodda organizmlardan biri bo’lmish ichak tayoqchasi (E. coli) hujayrasida 3000 ga yaqin ayrim oqsil molekulalari mavjud. Odam organizmidagi oqsillarning xillari 5000 ga yetadi. Ammo hozirgi kunga qadar uning qariyib yarmi, yani taxminan 2000 ga yaqini kashf etilgan va yaxshi tekshirilgan.

• Oqsillar aminokislotalardan tuzilgan murakkab polimer moddalar bo ’ lib , ular tarkibida azot elementi saqlaydi va shu xususiyati bilan boshqa biomole - kulalardan farq qiladi . U organizmda kechadigan hayotiy jarayonlarning mo’tadil amalga oshishida muhim o’rin egallaydi. • • Aminokislotalar yog’ kislotalarining hosilasi bo’lib, ular tarkibida karboksil (- COOH) bilan bir qatorda aminogruppa (- NH 2 ) ham saqlaydi. NH 2 gruppa hamma vaqt α – uglerod atomidan o’rin oladi. Uning umumiy formulasi yuqorida keltirilgan. Radikal (R) o’rnida turli xil funktsional gruppalar o’rin olishi bilan aminokislotalar bir-biridan farqlanadi. • Oqsillar katta molekulyar massaga ega. Masalan, inson qoni zardobi albuminining molekulyar massasi 61500, qon zardobidagi  -globulinining molekulyar massasi 153000, gemotsianiniki esa 6600000 ga teng.

• Ko’pchilik oqsillar qattiq holda batiy vakilni (jun, ipak) saqlaydilar yoki kukun shaklida mavjud bo’ladilar. • Ayrim oqsillarni kristall shaklda olish mumkin. • Ko’pchildik oqsillar suvda, suyultirilgan kislota eritmalarida eriydilar. Deyarli barcha oqsillar ishqorlarda eriydilar. Hamma oqsillar organik erituvchilarda erimaydilar. Oqsil eritmalari kolloid xususiyatiga ega bo’lib, dializ usulida tozalanadi. Oqsillar eritmalarda suvda eruvchi organik erituvchilar (spirt, atseton va boshqalar), tuz eritmalari, kislotalar yordamida cho’ktiriladi. Cho’ktrishi vaqtida ko’pchilik oqsillar zanjirining konformatsiyasi o’zgaradi va erimaydigan holatga o’tadi. Bu jarayonga oqsilning denaturatsiyalanishi deyiladi. • Ko’pchilik oqsillar qizdirilganda ham denaturatsiyaga uchraydilar. Oqsillar qizdirish vaqtida o’zgarib ketishlari, ularni aniq suyuqlanish nuqtasiga ega emasliklari va haydash mumkin bo’lmaganligi ularni ajratish va tuzilishini aniqlashda qiyinchilik tug’diradi. • Aminokislotalar kabi oqsillar ham amfoterlik x ususiyatiga ega.

2. O QSILLARNING SINFLANISHI • O q sillarning sinflanishi. O q sillar ikki guruhga proteinlar (oddiy o q sillar) va proteidlar (murakkab o q sillar) ga bo’linadilar. Proteinlar gidrolizlanganda faqat aminokislotalar aralashmasi hosil bo’ladi. Proteidlar gidrolizlanganda esa aminokislotalar bilan birga fosfor kislota, glyukoza, geterotsiklik birikmalar va boshqalar hosil bo’ladi. • Proteinlar eruvchanligi va izoelektrik nuqtaning holatiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadilar. • Albuminlar . Suvda eriydilar, qizdirilganda iviydilar. Tuzlarning to’yingan eritmalari ta’sirida ch o’ kadilar. Nisbatan katta b o’ lmagan molekulyar massaga ega. Gidrolizlanganda katta miqdorda glikol hosil bo’ladi. Tuxum, kon, sut o q sillar tarkibida uchraydilar. • Globulinlar. Suvda erimaydilar. Tuzlarning suyultirilgan eritmalarida eriydilar. To’yingan eritmalari ta’sirida cho’kadilar. Qizdirilganda iviydi. Tuxum, sut, non, o’simlik urug’lari tarkibida uchraydilar. • Protaninlar. Kuchli asosli xususiyatga ega bo’lib, tarkibida oltingugurt bo’lmaydi. Oddiy aminokislotalardan tarkib topgan va kichik molekulyar massaga ega. Baliq ikrasi,jinsiy garmonlar tarkibida uchraydilar.

• Gistonlar. Kuchsiz asos xossasiga ega ega bo’lib, ko’pchilik murakkab oqsillar tarkibiga kiradilar. • Skleroproteinlar . Suvda, tuzlar, kislota va ishqorlar eritmalarida erimaydilar. Bu guruh o q sillar teri, jun, suyak, tirno q , soch, ipak fibroini taribida uchraydilar. Ularning tarkibida ko’p miqdorda oltingugurt mavjud bo’ladi. • Proteidlar . Proteidlar oqsilsiz qismning tarkibiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadilar. • Nukleoproteidlar . Gidrolizlanganda oddiy o q sillar, asosan gistonlar va protaninlar bilan nuklein kislotalar hosil bo’ladi. Nuklein kislotalar o’z navbatida uglevodlar, fosfor kislota va geterotsiklik birikmalarga gidrolizlanadilar. Nukleoproteidlar ishqorlarda eriydilar, kislotalarda erimaydilar. Ular protoplazmalar, to’qimalar va viruslar tarkibiga kiradilar. • Fosfoproteidlar . Gidrolizlanganda oddiy oqsillar bilan fosfor kislota hosil bo’ladi, kuchli kislotalik xususiyatiga ega. Kislotalar ta’sirida iviydi. Ularga sut kazeiniga taalluqlidir. • Glyukoproteidlar . Gidrolizlanganda oddiy oqsillar bilan uglevodlar hosil bo’ladi. Suvda erimaydi. Suyultirilgan ishqor eritmalarida eriydi. Neytral xususiyatga ega. Qizdirilganda ivimaydi. • Xromoproteidlar . Gidrolizlanganda oddiy oqsillar bilan rangli moddalarni hosil qiladi. Ularga qon gemoglobini misol bo’ladi. Murakkab oqsillarning boshqa guruhlari ham ma’lum

3. OQSILLARNING TUZULISHI VA KIMYOVIY TARKIBI • Ximiyaviy tuzilishi: Oqsillarning ximiyaviy tarkibini o’rganishni xar xil metodlar, jumladan, gidrolis metodi bilan bajariladi . U oqsillarni suv ishtirokida qizdirilganda tarkibiy qismlarga parchalanish protsessidan iborat bo’ladi . Gidroliz kislotali, ishqorli va firmentativ bo’lishi mumkin . Kislotali va ishqoriy gidroliz kontsentrlangan mineral kislota va ishqorlar ishtirokida 110 C temperaturada 24 – 96 soat davomida o’tadi . Fermentativ gidroliz – bu oqsilning proteolitik fermentlar bilan 35 – 40 C temperaturada parchalanishidan iborat . Biroq bu metodlarning birontasi ham kamchiliklardan xoli emas . Agar kislotali va ishqoriy gidrolizda oqsilarning ayrim tarkibiy qismlari parchalansa , gidlolizda esa gidrolizat fermentlarning parchalanish mahsulotlaridan ifloslanadi , chunki ular ham oqsil tabiatiga ega . Shu munosabat bilan oqsilning tarkibi haqidagi aniq ma’lumotlarni olish uchun gidrolizning turlaridan biri bilan chegaralanish mumkin emas . • Xar xil metodlardan foydalanish natijalari shuni ko’rsatadiki, oqsillar aminakislotalardan tuzilgan , ulardan 20 tasi tabiy oqsillardan topilgan. • Oqsillar kislota yoki ishqorlarning suyultirilgan eritmalari bilan qizdirilganda gidrolizga uchraydilar. Buning natijasida  -aminokislotalar aralashmasi hosil bo’ladi. Ayrim aminokislotalar bunda o’zgarib ketadilar.

• Proteolitik fermentratemiri fermenti), (proteazalar), pesin (oshqozon fermenti), tripsin (oshqozon osti temiri fermenti), peptidalar (ichak fermentlari) oqsillari uchun kuchli gidrolitik vositalar bo’lib xizmat qiladilar. Har qaysi ferment alohida aminokislotalardan hosil bo’lgan peptid bog’ni parchalaydi. • Hozirgi vaqtda ko’plab murakkab bo’lmagan oqsillar aminokislotalar tarkibini aniqlaydigan usullar mavjud. Bular orasida xromatografiya alohida ahamiyat kasb etadi. • Oqsillar tarkibiga 25 ga yaqin turli aminokislotalar kiradi. Bu aminokislotalardan 8 tasi almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalar deb atalib, ularni inson tayyor holda iste’mol qiladi. Agar, shu 8 ta aminokislotalardan birortasi inson iste’mol qilayotgan ovqat tarkibida yetarli darajada bo’lmasa, bu turli kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo’ladi. • Oqsillar gidrolizlanganda tabiiy aminokislotalar (ularni soni 22 ta) ning barchasi hosil bo’ladi. Turli oqsillardagi aminokislotalarni miqdori turlicha bo’ladi. • Suvda eriydigan oqsillar monodispers tuzilishga egalar. C h unki ular aniq aminokislota tarkibiga ega va bu aminokislotalar ma’lum tartib bilan bog’lanishida hosil bo’lgandir.

• Oqsil molekulasida aminokislota qoldiqlari chiziqli peptid bog’ bilan bog’langan. Oqsillarni aminokislotalar qoldig’idan peptid bog’ hosil qilib tuzilganligi haqida 1907 yilda Z. Fisher va Gofiyeystorlar fikr bildirganlar. Bir aminokislotadagi karbosiklik guruh qo’shni aminokislotaning aminoguruhi bilan ta’sirlanib, amid hosil qiladi. Alohida peptid qismlari bir-birlarida – NH – C O – CH R – dagi yon zanjirdagi guruh (R) lar bilan farq qiladilar: • 100 gacha aminokislota qoldig’i saqlagan birikmalar peptidlar 100 tadan ortiq aminokislota qoldig’i saqlagan birikmalar oqsillar deb ataladi.. • Aminokislotalarning birikish tartibi ularning ikki tarafida molekulalarni ajratib olish bilan aniqlanadi. Buning uchun aminokislotalar gidrolizga barqaror bo’lgan birikmalarga aylantiriladilar. Shu usul bilan ko’pchilik oddiy oqsillar misulin, inoglobin, ribonukleazalar va boshqalarning tuzilishlari aniqlangan. Juda ko’p oqsillar uchun aminokislotalarning qaytarilish tartibi aniqlangan. N H H C H R C O N H C R’ H C O N H C H R’’ C O N H C R’ H C – OH O N H H C H R C O N H C R’ H C O N H C H R’’ C O N H C R’ H C – OH O

Odam tanasining kimyoviy tarkibi. Moddalarning nomi Massasi, kg Miqdori umumiy massaga nisbatan % hisobida. Oqsil 14 19,6 Nuklein kislota 0,7 1,0 Uglevodlar 0,7 1,0 Anorganik t u zlar 3,5 4,9 YOg` 10,5 14,7 Suv 42,0 58,8

• Oqsillarning elementar tarkibi– oqsillar yuqori polimer moddalar bo`lib, o`ziga xos elementar tarkibi bilan xarakterlanadi. Ularning tarkiviy elementlari asosan uglerod, kislorod, azot, vodorod va oltingugurtdan iborat bo`lib, bu 5 ta kimyoviy elementlarning birortasi (masalan, organizmda azot) etishmasa; oqsillar mutlaqo sintezlanmaydi. SHuningdek juda ko`p oqsillar tarkibida oltingugurt uchraydi va ular oqsillar tarkibida ko`pi bilan 2,5 % ni tashkil etadi. Oq sillarning o`rtacha elementar tarkibi. № E lementlar Miqdori (%) 1 Uglevodlar 50–55 2 Kislorod 21–24 3 Azot 15–18 4 Vodorod 6,5–7,3 5 Oltingugurt 0,3–2,5

• Oqsillarning elementar tarkibida eng xarakterli narsa azotning miqdoridir. Ko`pchilik hollarda uning o`rtacha miqdori 16 % ni tashkil etadi. bu azot miqdori asosida ayni biologik ob’ekt (masalan, oziq– obqat) dagi oqsil miqdorini aniqlash mumkin. buning uchun mahsulot tarkibidagi azot miqdorini hisoblash faktorini 6,25 ga ko`paytirish kerak. Oqsildagi bu miqdor 1 g azotga to`g`ri keladi. Ayrim oqsillar tarkibida fosfor, yod, temir, rux, marganes va boshqa kimyoviy elementlar ham uchraydi.

4. OQSILLARNI ANIQLASH REAKSIYALARI • OQSILLAR XIMIYASI OQSILLARGA XOS RANGLI RYEAKSIYALAR • Biologik ob‘ektlar yoki turli eritmalarda oqsil mavjudligini rangli reaktsiyalar yordamida aniqlash mumkin. Bu reaktsiyalar oqsil tarkibidagi turli xil aminokislotalar spitsefik funktsional gruppalar yoki peptid bog’larining xossalariga asoslangan. • Bir qancha ximiyaviy moddalar oqsilga ta‘sir etganda reaktsiya mahsuloti sifatida turli rangli birikmalar hosil qiladi. Xuddi shu reaktsiyalar asosida oqsillar va ularning tarkibidagi aminokislotalarni sifat va miqdor jihatdan aniqlash usullari ishlab chiqilgan. • Rangli reaktsiyalar tabiatiga ko’ra ikki xil: universal va o’ziga xos rangli reaktsiyalarga bo’linadi. Birinchi turdagi reaktsiyalar hamma oqsillar uchun (biuret va ningidrin) xos bo’lib, ikkinchi xili esa oqsil molekulasida u yoki bu xil aminokislota qoldiqlari borligini aniqlashga (ksontoprotein, Million, Fol, Adamkevich reaktsiyalari va boshqalar) qaratilgan. Aminokislotalarni biologik suyuqliklar yoki to’qima ekstratlarida shu o’ziga xos reaktsiyalar yordamida aniqlash mumkin. Rangli reaktsiyalarni tuxum oqsili, jelatina eritmalari, bir necha marta suyultirilgan qon zardobi, turli hayvon va o’simlik to’qimalari ekstraktlari bilan amalga oshirish mumkin.

1 – ISH. OQSILLARGA XOS RANGLI REAKSIYALAR. • Kerakli asbob va reaktivlar. SHtativ, spirt lampa yoki gaz gorelka, pipetkalar, tuxum oqsilining 1% li eritmasi, 5 marta suyultirilgan qon zardobi, bug’doy oqsilining 1% li eritmasi, natriy gidroksidining 10% li eritmasi, mis (II) – sulfatning 1% li eritmasi, alanin eritmasi, ningidrinning 0,5% li eritmasi, tirozinning 0,1% li eritmasi, Millon reaktivi, natriy gidroksidning 30% li eritmasi, qo’rg’oshin atsetatning 5% li eritmasi, argininning 0,05% li eritmasi, naftolning spirtdagi 0,1% li eritmasi, natriy gipobromitning 2% li eritmasi, triptofanning 0,05% li eritmasi, muz-sirka kislota, kontsentrlangan sulfat kislota. • 1-Tajriba. Beuret reaktsiyasi. • Beuret reaktsiyasi yordamida oqsil va polipeptidlar tarkibidagi peptid bog’lari ФОРМУЛА aniqlanadi. Beuret reaktsiyasini eng kamida 3 ta aminokislota qoldig’i, ya‘ni ikkita peptid bog’i bor moddalar berishi mumkin. • Kuchli ishqoriy sharoitda Beuret (NH 2 -CO-MH-CO-NH 2 ) оксамид (NH 2 -CO-CO-NH 2 ), polipeptid va oqsil eritmalariga mis tuzlari qo’shilsa, ko’k binafsha, qizil-binafsha rang hosil bo’ladi.

• Peptid bog’ni hosil qiluvchi gruppa (CO-NH-) ishqoriy muhitda tautomer yenol formasida bo’ladi. • Kuchli ishqoriy muhitda hosil bo’lgan gidroksogruppa dissotsialanadi, natijada manfiy zaryad hosil bo’ladi, bu esa mis ioni bilan tuzsimon bog’ hosil qilishiga imkon beradi, bundan tashqari, peptid bog’ni hosil qilishda ishtirok etayotgan azot atomlari bilan ham koordinatsion bog’ hosil qiladi. Bu misli kompleks barqaror birikma bo’lib, paydo bo’lgan rang ancha uzoq saqlanadi. Polipeptidlarning misli kompleksini sxematik ravishda quyidagicha ifodalash mumkin. • Beuret kompleksi rangining ravshanlik darajasi oqsil kontsentratsiyasiga, eritmadagi mis tuzining kontsentratsiyasiga bog’liq. • Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi tuxum oqsilining 1% li eritmasi, ikkinchisiga 5 tomchi 5 marta suyultirilgan qon zardobi, uchinchisiga ham shuncha miqdorda bug’doy oqsilining 1% li eritmasi solinib, hamma probirkaga 10 tomchidan 10% li o’yuvchi natriy eritmasi va 1 tomchidan mis sulfat eritmasidan qo’yiladi. Uchala probirkada ham qizil- binafsha yoki ko’kish-binafsha rang hosil bo’ladi.

2-Tajriba. Ningidrin reaktsiyasi. • Ningidrin reaktsiyasi erkin α – aminogruppa bo’ladi. Shuning uchun yuqoridagi moddalarning eritmalariga ningidrin qo’shib qizdirilganda ko’k yoki ko’kish-binafsha rang paydo bo’ladi. • Ningidrin ta‘sirida erkin 2-aminogruppasi bor aminokislota, peptid yoki oqsillar oksidlanish yo’li bilan dezominlanadi, dekarboksillanadi, natijada aldogid hosil bo’ladi. Bu vaqtda ningidrin qaytariladi va ajralib chiqqan NH3 yordamida ikkinchi – qaytarilmagan ningidrin molekulasi bilan bog’lanib ko’k-binafsha, prolin bilan esa sariq rangli kompleks hosil qiladi. • Ningidrin reaktsiyasining ximiyaviy mohiyatini quyidagicha ifodalash mumkin. • Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi bug’doy oqsili, uchinchisiga 5 tomchi alonin eritmasidan tomizib, ustiga 5 tomchidan 0,5% li ningidrin eritmasidan qo’yib, 1-2 minut qaynatiladi. Probirkalardagi aralashmalar avval pushti-binafsha yoki ko’kish-binafsha rangga buyaladi. Vaqt o’tishi bilan eritma ko’karadi.

2 – ISH. TUXUM ALBUMININI TUZ BILAN ChO’KTIRISH ORQALI AJRATIB OLISH. • Ishning umumiy izohi. Tuxum oqsilidan bosqichma-bosqich tuz bilan cho’ktirish orqali (oldindan 50% li to’yintirilishda tushgan cho’kmani olib tashlab) hamda dializ yo’li bilan albumin qismi ajratiladi. • Jihozlar va reaktivlar. 100 ml o’lchagich tsilindr, stakan, tsentrafuga, (vakum – filtrlagich qurilmasi) SF-26, ammoniy sulfat, 1 dona tuxum (tovuqniki), dializ membranasi, dializ uchun kamera (2 l). • Ishning borishi. Tuxum oqsili sarig’idan ajratiladi va o’lchagich tsilindriga solinib, uning hamma suv bilan 50 ml gacha, yetkaziladi va 15, 65 g ammoniy sulfat qo’shiladi asta-sekin aralashtiriladi. Hamma tuz bo’lakdari erigandan so’ng yarim to’yingan tuz eritmasidlan tushgan globulin cho’kmasi tsintrafuga qilinib (3-5 ming ayl/min) yoki qalin filtr qog’oz orqali filtrlab ajratiladi. Filtrat (cho’kma ustidagi suyuqlik) o’lchagich tsilindrga yig’iladi, hajmi o’lchanib, tuz erishi qulay uchun stakanga o’tkaziladi va eritmada ammoniy sulfat tuzining to’yinish darajasi 70% gacha yetkaziladi. Tuzning miqdori quyidagi formula yordamida hisoblanadi.

• X=[0,515 ּV ּ(C 2 -C 1 )] : [1-(0,272 ּC 2 )] • Bu yerda: X – berilgan to’yinish darajasi uchun olingan tuzning miqdori, grammda, V – oqsil eritmasining hajmi, ml da, C 1 – tuzning dastlabki to’yinish darajasi (o’nli bo’laklarda 100% = 1,00); C 2 – berilgan to’yinish darajasi. Kerakli miqdordagi ammoniy sulfat erigandan so’ng, loyqalangan aralashma cho’kma hosil qilish uchun 30-40 minut qaoldiriladi. Ovalbumin cho’kmasi glabulinlar kabi yig’ib olinadi. Cho’kma agarda filtrlash ishlatilgan bo’lsa – filtr qog’oz cho’kma bilan birga holda oz hajmdagi suvda aralashtirilib, dioliz qopchasiga (naycha) solinadi va tuzni chiqarib yuborish uchun dializ qilinadi. • Buning uchun dializ qopchasi (naycha) iliq suv bilan qo’llanib bir uchi bog’lanadi va varonka yordamida oqsil eritmasi bilan to’ldiriladi. Dializ 4 marta 20 mm rn 7,4 bo’lgan natriy fosfat buferi eritmasida har galgi almashinishi 1 soatdan kam bo’lmagan holda olib boriladi. • Dializning dastlabki 2 soatini suv bilan olib borish mumkin. Dializotdagi avalbuminning kontsentratsiyasi 260 va 280 im da yutilishi bo’yicha, nomogrammiga asosan aniqlanadi.

3 – ISH. SIGIR SUTIDAN KAZIYENNI AJRATISH. • Ishning umumiy izohi. Sutning РН ini kazeinning izoelektrik nuqtasigacha (4,5-4,7) yetkazib, kazein cho’ktiriladi va organik erituvchilar bilan yog’sizlantiriladi. • Jihozlar va reaktivlar. 0,5 l o’lchagich stakan, tsentrifuga (vakum filtrlagiya qurilmasi), RN – metr, suvchiz sirka kislota etil spirti (100 ml), efir (100 ml) RN 8,5 ga teng bo’lgan 50 mm natriy karbonat bufer eritmasi sut (300 ml). • Ishning borishi. Bu usul oqsillarning izoelektrik nuqtasidagi eruvchanligining juda kam bo’lishiga asoslangan. Oqsillar kontsentrlangan eritmalardan o’z izoelektrik nuqtalarida cho’kmagan tushadilar. 300 ml sutni aralashtirib turilgan holda 0,5 m СР 3 СООН qo’shilib (tomchilab) achitiladi. Bunda RN (RN – metr yordamida tekshirib turiladi) 4,5 ga yetkaziladi va achitilgan sut cho’kma hosil qilishligi uchun 1 soat sovuqxonada qoldiriladi. RN – ning 4,5 dan kamaymasligiga xarakat qilish kerak, chunki RN ko’rsatgichi kislotaliriq bo’lsa kazien erib ketadi. Kazien cho’kmasi tsentrifugalani yoki filtrlanib ajratiladi. • Kazein cho’kmasiga teng hajmda spirt qo’shib aralashtiriladi va spirt filtrlanib (tsentrifuga yordamida) ajratiladi. Ushbu jarayon yana bir marotaba qaytariladi. • Spirt bilan suvchizlantirilgan kazein cho’kmasini, yog’ini ajratish uchun uch marotaba 50 ml dan efir bilan ishlanadi. Tamoman yog’sizlantirilgan kazein havoda quritiladi va RN 8,5 ga teng bo’lgan 100-150 ml 50 mm natriy karbonat eritmasida eritiladi. Kazein eritmasi tsentrifugalash yoki filtrlash bilan tindiriladi. Eritma tiniq bo’lishi kerak. Kazein, yuqorida yozilganidek tindirish uchun ikkinchi maratoba cho’ktiriladi. Qayta cho’ktirilgan kazein filtr qog’ozlari orasida siqiladi va quritiladi, iloji boricha quritish oldidan spirt va efir bilan ishlovni qaytarish kerak. • Quritilgan kazein tortiladi va unumi tajribaga olingan sut miqdoriga nisbatan aniqlanadi.

4 – ISH. IMMUNOGLOBULINLARNI QON ZARDOBIDAN AJRATISH. • Ishning umumiy izohi. Hayvon (odam) qoni zardobidan 50% to’yinish darajasida ammoniy sulfat bilan cho’ktirish orqali immunoglobulinlar qismi cho’ktiriladi, ortiqcha tuzni chiqarib yuborish uchun dializ qilinadi va imkoniyat bo’lsa, liofillab quritiladi. • Jihozlar va reaktivlar. 50 ml li stakan 2 dona, tsentrifuga vakum filtrlagich qurilmasi, SF – 26, 10 ml qon zardobi, ammoniy sulfat dializ membranasi, hajmi 1 l bo’lgan dializ kamerasi. • Ishning borishi. Hayvon va odam qon zardobining immunoglobulinlari oqsillarning geterogen sinfidan m-tdir. (1 gA, 1gM, 1gD, 1gYe, 1gG). Ular antetolalar begona molekulalar paydo bo’lganida unga qarshi ishlab chiqariladigan moddalardir. • Antitelo o’ziga mos kelgan antigenni o’ta moyillik bilan sezib, uni, «bog’lab» oladi va antigenni neytrallashga hamda yo’qotishga moslaydi. • Qon zardobi immunoglobulinlarining asosiy massasi 1gG dan iborat bo’lib, cho’kmaga 30-50% darajada ammoniy sulfat tuzi bilan to’yintirilganda tushadi. 10 ml qon zardobiga (aralashtirib turib) asta-sekin 3,13 g amoniy sulfat tuzi qo’shiladi. Aralashma cho’kma hosil qilishligi uchun 30-40 min qoldiriladi. Globulinlar cho’kmasi 15 minut davomida 3-5 ming ayl/min tezlikda tsentrifugalanib yoki filtrlanib ajratiladi, zardobning dastlabki hajmidagi suv bilan eritiladi va 2 marotaba 1 l suvda (1-2 soat), 1 marotaba рН 7,4 bo’lgan 10 mm natriy fosfat buferida (1 soat) dializ qilinadi. • Fraktsiyalarning tozalik darajasini oshirish maqsadida qaytadan cho’ktirish odatdagidek olib boriladi. So’ngida amoniy sulfat bilan cho’ktirilgan va buferda dializlangan cho’kma imkoniyat bo’lsa, liofillab quritiladi. • Eritmani 260 va 280 nm dagi optik zichligi o’lchanadi va 1gG – ning kontsentratsiyasi hamda miqdori aniqlanadi. Globulinlar cho’kmasi

5 – ISH. QON ZARDOBIDAN ALBUMINNI AJRATISH. • Ishning umumiy izohi. Hayvon (odam) qoni zardobidan 50% to’yinish darajasida tuz bilan to’yintirish yo’li bilan globulinlar (alfa, beta, gamma) cho’ktiriladi, so’ngra cho’kma ustidagi suyuqlikdan tuz bilan to’yintirish darajasini 70% sha yetkazib turib, zardob albumini cho’ktiriladi va dializ yo’li bilan to’zsizlantiriladi. • Jihozlar va reaktivlar. 50 ml o’lchagich tsilindr, 50 ml li stakan, tsentrifuga (yoki vakum filtr qurilmasi), dializ membranasi yoki naychasi, dializ qilish uchun 1 l li kamera (stakan), SF-26, 10 ml zardob. • Ishning borishi. Hayvon yoki odam qon zardobini tuz bilan cho’ktirilganda, tuzning kontsentratsiyasi sekin- asta ishirilishiga qarab, quyidagi fraktsiyalar (qismlar) cho’kishi mumkin: • Qon zardobi albumini globulinlar yig’indisini ammoniy sulfat tuzi bilan 50% gacha to’yintirilib oldindan cho’ktirilgandan so’ng, ajratiladi. Buning uchun 10 ml zardobiga 3,13 g tuz qo’shiladi va globulinlar cho’kmasi filtrlanib yoki sentrifugalanib olib tashlanadi, filtrat (cho’kma ustidagi suyuqlik) yig’ib olinadi. Glabulinlar cho’kmasi qayta cho’ktirib fraktsiyalash uchun foydalanildi. Zardob filtrati globulinlar olib tashlangandan so’ng o’lchagich silindrga solinib, hajmi o’lchanadi va 60% gacha to’yintirish uchun quruq tuz qo’shiladi. Ma‘lum kontsentratsiyagacha kerak bo’lgan tuzning miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi: • X – tuzning moqdori, g da; V – eritma hajmi, ml da; S1 – boshlang’ich to’yintirish darajasi (o’nli bo’laklarda 100%=1,00), S2 – berilgan to’yintirish darajasi. • Kerakli miqdordagi tuz erigandan so’ng, suspenziya 30-45 minutgacha cho’kma hosil qilinlik uchun qoldiriladi. Albumin cho’kmasi globulinga o’xshab yig’iladi. Cho’kma (agarda filtrlangan bo’lsa – cho’kma filtri bilan) oz miqdordagi suvda eritiladi va suvda dializlanadi (3 marotaba, suvning hajmi 1 l, har bir navbati 1-2 soatdan). Dializatdagi albumin kontsentratsiyasi aniqlanadi, unumi yutilishi bo’yicha (280 nm) nomogrammaga asosan topiladi.)2 272,0( 1 )1 2( 515,0 xC C c xVx    

5–ISH. OVALBUMINNING GOMOGYENLIGINI, MOLEKULYAR MASSASINI VA KOAGULYASIYALANISH TEMPERATURASINI ANIQLASH. • Ishning umumiy izohi. Tuxum albumin namunasini («OV») ionlangan detergent (nutriy dodetsilsulfat DDS-Na) ishtirokida. Lemmli disk-bufer sistemasi yoki rN 8,0 bo’lgan 0,1 m natriy-fosfat buferini ishlatib, OVning marker oqsillarining elektroforetik yo’nalishiga nisbatan molekulyar massasi Mg aniqlanadi. Koagulyatsiyalanish temperaturasiga mochevinaning (8M) va DDS-Na (2%) ning ta‘siri aniqlanadi. • Jihozlar va reaktivlar. To’rtta naychali elektroforez asbobi, probirkalar (4 dona), koagulyatsiyalanish temperaturasini aniqlash uchun bir tomoni kavsharlangan shisha naycha (d=0,3-0,4 sm, Н =10 sm), glitserinli yoki kislotali, termometr bilan jihozlangan suv hammomi, ovalbmin, odam qoni zardobi albumini (OQZA), karboangidraza (KA), RNK-aza (RA), lizotsim (L), 10% - lik DDS-Na, mochevina, sirka kislotasi, metanol (40 ml), izo-propanol (50 ml), TXU (25 g), kumasi R-250 ning izo-propanol – sirka kislota – N2O=12:10:78 dagi 0,1% - li eritmasi yoki qoraamid 10V ning yuqoridagi aralashmadagi 0,5% li eritmasi. • Ishning borishi. Bu qo’llanmada PAAGda elektroforez usulini Osborning bir xil tarkibli buferlar sistemasini qo’llash keltirilgan. Kerak bo’lgan hollarda bir xil tarkibli bo’lmagan aralashma (disk-PAAGE) qo’llanilsa, uning borishini Maurar G., (Disk-elektroforez, 1971 y, 94-95 betlar) kitobidan topish mumkin. • To’rtta bir xil shisha naychaga (d=0,5 sm, Н =10-12) monomer aralashmasi qo’yilmasdan avval 12% - li akrilamid (S=3,3%, T=12%), oxirgi kontsentratsiyasi 0,1 M, rN 8,0 bo’lgan natriy fosfat buferi, DDS- Na (0,1% gacha) va polimerlanish intsiatorlari TYeMYeD - aralashmaning har bir ml-ga 2-4 mkl, 10 mkl 5% - li ammoniy persulfat solinib, monomr aralashmasi bilan to’ldiriladi. Elektroforez naychalarini tagidan polietilen yoki rezina plyonka bilan berkitiladi va monomer aralashmasi solinadi. Hamma naychalar bir xil hajmda bo’lishiga erishish kerak (naycha tepasidan 0,5 – 1,0 sm bo’sh joy qoldiriladi), monomer aralashmasi ustiga kolonkaning yuqori qismi tekis bo’lishligi uchun asta-sekin taxminan 0,1 ml suv qo’yiladi. Polimerlanish xona temperaturasida 20-30 min ichid tugaydi, buni gel bilan suv oralig’idagi keskin chegara hosil bo’lishidan aniqlash mumkin. PAAG solingan naycha tagidagi plyonka olib tashlangandan so’ng, yuqoridagi rezervuarga mahkamlanib, rN 8,0 bo’lgan 0,1 M natriy fosfat buferi hamda 0,1% - li DDS- Na qo’yiladi. Marker oqsili namnasi va OV 5 mg/ml kontsentratsiyada quyidagi tarkibdagi bufer eritmada eritiladi: 0,1 M gacha Na fosfat buferi, 2,3% gacha DDS- Na, 7% gacha glitserin, 0,01% gacha reper bo’yog’i – bromfenol ko’ki.

• Marker oqsilining eritmasi yaxshi dissotsiyalanishi uchun 1 minut davomida qaynab turgan suv hammomida isitiladi. Har bir naychaga 10-20 mkl dan oqsil eritmasi solinadi va platinali elektrodlar yordamida asbob o’zgarmas tok manbaiga ulanadi. Elektroforez maromi har bir naychaga 2 mA, hammasi 2x4=8 A, yoki gelning 1 sm balandligiga 8V kuchlanishda 2-3 soat davomida boradi. Shunday so’ng, reper bo’yog’i naychadagi PAAG ning oxiriga yetishi bilan tok uziladi, gelshprits yordamida naychadan olinadi va oqsillar 25% TXU, 40% motanol, 10% sirka kislota tutgan aralashmada 30 minut davomida cho’ktiriladi. Tolalarni bo’yash kumassi eritmasida yoki qoraamidda uy haroratida 2 soat davomida (yoki 600 С -da 30 minut) olib boriladi, aralashmadagi ortiqcha bo’yoqni izo-propanol-sirka kislota – suv bilan (rangi o’chguncha bir necha marotaba) yuviladi. Oqsillarning joylashishiko’k(binafsha-ko’k) bo’lib chiqadi. Elektroforegrammalar ish jurnaliga chiziladi, har bir oqsilning siljishi mmda o’lchanadi, natijalarni jadvalga yoziladi: • Oqsilning siljishi reper bo’yog’iga nisbatan yoki R1 ko’proq bo’lgan oqsilga solishtirib aniqlanadi. Jadvaldagi ma‘lumotlarga qarab 1gM ning R1 ga bog’liqligi grafigi tuziladi va OV ning Mg aniqlanadi. • Elektroforez ketayotgan paytda OV ning termokoagulyatsiya Т0 sini aniqlashga kirishiladi. Buning uchun uchta eritma tayyorlanadi (5 mg/ml=0,5%). Birinchi – suvda yoki fiziologik eritmada, ikkinchi eritma –2%-li DDS-Na da, uchinchi –8 M mochevinada va tagi kavsharlngan naychaga 0,5 ml dan oqsil eritmasi solib qo’yilish darajasi aniqlanadi, loyqalanish boshlanishi harorati va zich qavat hosil bo’lishi harorati belgilanadi.

6- ISH. ODAM QON ZARDOBI ALBUMINI VA OV ALBUMINNI DKAK-TSYELLYULOZADA QON ALMASHINISH XROMATOGRAFIYASI BILAN TOZALASH. • Ishning umumiy izohi. Odam qoni zardobi albuminining (OZA) va tuxum albuminining (OV) tozalanmagan namunasi rN 7 bo’lgan 20 mM natriy fosfat buferida DYeAYe- tsellyuloza anionalmashgichda ion almashish xromatografiyasiga qo’yiladi. Albuminlar kolonkadan 0,05:0,1: 0,3 va 0,6 M NaC1 bilan bosqichma-bosqich elyuatsiya qilinib, so’ngra dializ qilinadi va liofillar quritiladi. • Jihozlar va reaktivlar. Kolonka (2x20 sm), polietilen yoki rezinadan yasalgan d=0,1-0,2 sm, uzunligi 1-2 m bo’lgan birlashtiruvchi paychalar, DYeAYe ni tsyuloza (sefadeks) – 20-40 ml bo’ktirilgan gel. RN 7,4 bo’lgan natriy fosfat buferi, SF-26, 300 ml tagi yassi kolbalar 4 dona, 1 l kolba –1 dona, dializ trubkalari, OZA-200 mg, OV –200 mg. • Ishning borishi. Kolonkaa yuvilgan, regeneratsiya (qayta tozalangan) qilinib o’z holatiga anion almashgich ishlash uchun tayyorlangan bufer bilan birga to’ldiriladi (namlash usuli bilan, gelda pufakchalar hosil bo’lishidan holi holda) va tutashtiruvchi naychalar yordamida 100 mg oqsil/10 ml gel hisobida oqsil eritmasi solinadi, kolonkani 5 barobar hajmdagi 20 mM natriy fosfat buferi bilan yuviladi. Gel bilan bog’langan oqsillar ketma- ket 0,05; 0,1; 0,3 va 0,6 M NaCl tutuvchi buferda elyutsiya qilinadi. Elyutsiya har bir bufer bilan elyuatning A3 4 0 ni nolga teng kelguncha olib boriladi. 0,05 M NaCl dagi elyuat tashlab yuboriladi, 0,1; 0,3 va 0,6 M NaCl dagi alyuatlar dializlanib tarkibini ifodalash uchun foydalaniladi, OZA (SACH) va OV asosan 0,3 M NaCl bilan elyutsiya qilinib, 2 marotaba 1-2 soatda 20 mM natriy fosfat buferi va bir marotaba suv bilan dializ qilinadi. Dializat liofil holatda quritiladi va oqsilni keyingi ifodasi uchun foydalaniladi.

• Ishning umumiy izohi. Odam qoni zardobi albuminining (OZA) va tuxum albuminining (OV) tozalanmagan namunasi rN 7 bo’lgan 20 mM natriy fosfat buferida DYeAYe- tsellyuloza anionalmashgichda ion almashish xromatografiyasiga qo’yiladi. Albuminlar kolonkadan 0,05:0,1: 0,3 va 0,6 M NaC1 bilan bosqichma-bosqich elyuatsiya qilinib, so’ngra dializ qilinadi va liofillar quritiladi. • Jihozlar va reaktivlar. Kolonka (2x20 sm), polietilen yoki rezinadan yasalgan d=0,1-0,2 sm, uzunligi 1-2 m bo’lgan birlashtiruvchi paychalar, DYeAYe ni tsyuloza (sefadeks) – 20-40 ml bo’ktirilgan gel. RN 7,4 bo’lgan natriy fosfat buferi, SF-26, 300 ml tagi yassi kolbalar 4 dona, 1 l kolba –1 dona, dializ trubkalari, OZA-200 mg, OV –200 mg. • Ishning borishi. Kolonkaa yuvilgan, regeneratsiya (qayta tozalangan) qilinib o’z holatiga anion almashgich ishlash uchun tayyorlangan bufer bilan birga to’ldiriladi (namlash usuli bilan, gelda pufakchalar hosil bo’lishidan holi holda) va tutashtiruvchi naychalar yordamida 100 mg oqsil/10 ml gel hisobida oqsil eritmasi solinadi, kolonkani 5 barobar hajmdagi 20 mM natriy fosfat buferi bilan yuviladi. Gel bilan bog’langan oqsillar ketma- ket 0,05; 0,1; 0,3 va 0,6 M NaCl tutuvchi buferda elyutsiya qilinadi. Elyutsiya har bir bufer bilan elyuatning A3 4 0 ni nolga teng kelguncha olib boriladi. 0,05 M NaCl dagi elyuat tashlab yuboriladi, 0,1; 0,3 va 0,6 M NaCl dagi alyuatlar dializlanib tarkibini ifodalash uchun foydalaniladi, OZA (SACH) va OV asosan 0,3 M NaCl bilan elyutsiya qilinib, 2 marotaba 1-2 soatda 20 mM natriy fosfat buferi va bir marotaba suv bilan dializ qilinadi. Dializat liofil holatda quritiladi va oqsilni keyingi ifodasi uchun foydalaniladi.

7 – ISH. KAZEINNING IZOELEKTRIK NUQTASINI ANIQLASH. • Ishning umumiy izohi. Elektroforez usuli bilan poliakrilamid gelida (PAAG), DDS-Na ishtirokida gomogenlik va rI aniqlanadi, kazeinning rN ga nisbatan eruvchanligini o’zgarishini kuzatib rI aniqlanadi (eruvchanlik eng kichik bo’lgandagi rN ko’rsatkichi). • Jihozlar va reaktivlar. Elektroforez asbobi, probirkalar – 6 dona, har xil rN dagi atsetat bufer yig’masi (NaOOCCH 3 , CH 3 COOH), 2 mg/ml kazeinning fiziologik eritmadagi (6 ml) eritmasi, marker oqsili (OZA) (SACH)-68000, KA-30000, OV-43000, RA-13700), 40%-li akrilamid- bisakrilamid eritmasi, rN 8,0 bo’lgan 0,2 M natriy fosfat, 10%-li DDS- Na, 0,1%-li kumassi R-250 yoki 2-propanol: CH 3 COOH : H 2 0=12:10:78 aralashmasidagi 0,5%-li qoraamid IOB, 25% TXU, metanol : CH 3 COOH : H20=40:10:50-100 ml. • Ishning borishi. Elektroforez asbobining 4 ta shisha naychasi tagidan polietilen yoki rezinka plyonkasi bilan berkitilib, vertikal holatda o’rnatiladi va naychaning 1/5 hajmi bo’sh qolguncha polimerlashtiradigan initsiator solingan (quyishdan oldin qo’shiladi) monomer aralashmasi quyiladi.

• Aralashma tarkibi: 40% monomer aralashmasi – 12%-gacha (T=12%, S=3,3)* . rN 8,0 bo’lgan 0,2 M natriy fosfat-0,1 M gacha. 10%-li DDS-Na0,1% gacha TYeMYeD – bir ml gel uchun 2 mkl-gacha. 5% PSA – har bir ml gel uchun 10 mkl-gacha (to’ldirishdan oldin). • 4 ta naychaning hammasiga bir xil hajmda aralashma qo’yiladi va tekis gel qavatini hosil qilish uchun tepasidan asta-sekin 0,1-0,2 ml suv qatlami hosil qilinadi.polimerlanish tugagandan so’ng (gel bilan suv o’rtasida aniq chegara hosil bo’lganligi aniqlanadi), PAAG solingan naychaning tagidagi plyonka olinib, yuqoridagi rezervuarga mahkamlanadi. Rezervuar rN 8,0 bo’lgan 0,1 M natriy fosfat, 0,1%-li DDS-Na elektrolit eritmasi bilan to’ldiriladi. Marker oqsilining namunalari har bir naychaga 20-mkg- dan (20 mkg oqsil eritmasining 1 mg/ml 0,1 M fosfat buferi, 2,3% DDC-Na, 7% glitserin va 0,01% bromfenol ko’ki solinadi, shu buferning o’zida kazein (5 mr/ml) har bir naychaga 100 mkg-D 1 solinadi. • Asbob platina elektrodlari yordamida o’zgarmas tok manbaiga ulanadi. Elektroforez tokning kuchi har naychaga 2 mA (hammasi 8 mA) yoki 8 v/sm (taxminan 100 v) da 2 soat davomida reper bo’yog’i (bromfenol ko’ki) naychaning tagiga otguncha olib boriladi. Elektroforez tugagach tok o’chiriladi, gel naychadan meditsina shpritsi yordamida suvni gel bilan naycha ichki devori oralig’iga yuborish orqali ajratib olinadi. Geldagi oqsillar alohida-alohida probirkalarda 30 min davomida 25% TXU; 30 min 10% sirka kislotasi tutgan 40% -li metanolda fiksatsiyalanadi va shundan so’ng kumassi yoki amid qorasi eritmasida (uy haroratida 2-4 soat, 60 0Сda 30-40 min) bo’yaladi. Ortiqcha bo’yoqni yuvish ko’p marotaba izo-propanol-sirka kislota-suv aralashmasini almashtirish bilan olib boriladi. Oqsillarning geldagi joylshishi (turgan joyi) ko’k (binafsha-ko’k) yo’l holatda, har bir oqsil oralig’ining (yurgan masofasining) uzunligi gel chegarasidan (mm da) o’lchanadi, natijasi jadvalga yoziladi:

• Oqsilning yurgan masofasi (RI) reper bo’yog’ining masofasiga nisbatan yoki oqsilning yuqoriga surilishi bilan (bu holda RA) aniqlanadi. Jadvaldagi ma‘lumotlar bo’yicha 1gM ni RI G’В nisbatan grafigi chiziladi va kazoin komponentlarining M aniqlanadi. • Elektroforez quyilgandan so’ng kazeinning rI ni aniqlashga kirishiladi. Buning uchun 6 ta probirkaga I ml dan fiziologik eritmadagi kazeinning 2 mg/ml kontsentratsiyali eritmasi qo’yiladi va har bir probirkaga 1 ml dan atsetat buferi (har xil rN 3,5 dan 6 gacha) qo’shiladi. Probirkadagi aralashma aralashtiriladi va 30 minut sovuqxonada qoldiriladi. Shundan so’ng natija kuzatiladi. Barqaror cho’kma hosil qilgan rN ga teng bo’lgan probirka belgilanadi. • R – geldagi akrilamid va bisakrilamidning umumiy kontseptsiyasi, S-bisakrilamidning aralashmadagi nisbiy miqdori.

8 – ISH. IMMUNOGLOBULIN XROMATOGRAFIYA BO’YICHA TOZALASH. • Ishning umumiy izohi. Qon zardobidan ammoniy sulfat bilan cho’ktirilgan immunoglrbulinlar fraktsiyasi ion almashuvchi DYeAYe-tsellyulozada (yoki sefedeksda) ion almashish xromatografiyasiga qo’yiladi. Alfa va beta globulinlarni ajratish maqsadida ion almashgich bilan ion kuchi 0,02 M natriy fosfat buferi va rN 8,0 bo’lganda bog’lanmaydigan Ig C yig’iladi va to’yishish darajasi 50% bo’lganda cho’ktiriladi. • Jihozlar va reaktivlar. Kolonka (d=2 sm, N=20 sm xromotografiya yig’masidan) tsentrifuga, SF-26, rN 8 ga teng bo’lgan 0,2 M natriy-fosfat buferi, 200 ml tagi yassi kolba – 2 dona, ammoniy sulfat. • Ishning borishi. Qon zardobidan ammoniy sulfat bilan 50% gacha to’yintirib (1-ish, v). globulinlar yig’indisi cho’ktirilganda cho’kmada alfa, beta va gamma – globulinlar bo’ladi. Immunokimyoda immunoglobulinlarni kimyoviy tajribalar uchun yuqori darajada tozalash talab qilinadi. Bu uslub alfa va beta globulinlarni DYeAYe tsellyulozada bog’lanish xossalariga asoslangan, chunki bu sharoitda (0,02 M bufer, rN 8,0) Ig C sorbent bilan bog’lana olmaydi. Kolonkaga 1/5 hajmda ishchi bufer qo’yiladi va voronkali tomoniga paxta filtr (qaynatilgan meditsina paxtasi), tepasiga yumaloq qilib qirqilgan filtr qog’oz qo’yiladi va bu filtr vaqtincha shisha tayoqcha bilan ushlab turiladi. Gel suspenziyasi asta- sekin qo’zg’atib yubormasdan kolonkaga qo’yiladi. 30 minutdan so’ng gel cho’kkandan keyin tayoqcha olinadi va kolonkaga 1-2 hajm ishchi bufer qo’yilib muvozanatga keltiriladi. Balandligi 2x10 sm gel bilan to’ldirilgan kolonkaga 200 mg gacha Ig C fraktsiyasi (20 ml kontsentratsiyasi 10 mg/ml) solinadi. Hamma hajmdagi fraktsiya o’tkazilgandan so’ng kolonkani (1-4 hajmdagi gel) yutilishi 280-nm-da yo’qolguncha ishchi bufer bilan yuviladi. Kolonkadan o’tgan hamma fraktsiya yig’ilib, hajmi o’lchanadi va 50% to’yinguncha (31,3 g/ 100 ml) (NH4)2SO4 qo’shiladi.

5.OQSILLARNING AHAMIYATI • Oqsillarning eng muhim biologik funksiyalari quyidagilar: • 1. Katalitik funksiyasi– organizmning hayot faoliyatini ta’minlovchi doimiy o`tadigan barcha xilma–xil reaksiyalar spesifik oqsillar– fermentlar bilan ta’minlanadi. bu biologik katalizatorlar organizmda o`tayotgan kimyoviy reaksiyalarni tezlashtiradi. • 2. Transport funksiyasi– qonda kislorodni tashish tamomila oqsil– gemoglobin tomonidan bajariladi. Proteinlar qonda yog`lar, va’zi gormonlar, vitaminlar metall ionlari bilan kompleks hosil qilib, ularni tegishli to`qimalarga etkazadilar. Masalan, gemoglobin qon tarkibidagi kislorodni biriktirib uni tashiydi. Lipoprotein oqsili yog`simon moddalarni jigardan boshqa organlarga tashiydi. • 3. Ozuqa va zahira funksiyasi– ko`pchilik o`simliklarning urug`larida zapas oqsillar to`plangan bo`lib, shu bilan birga ozuqa va zahira oqsillarga tuxum al’bumini, ma’lum mikroelementlar zahira holatida bo`ladi. Masalan, go`sht tarkibida maxsus oqsil temir elementining zahirasini tutib turadi. To`qimada, o`sayotgan homilada, o`simlik donida, tuxumda va sutda bo`lib, zarur bo`lgan sharoitda sarflanadi.

• 4. Energetik funksiyasi– 1 g oqsil to`la parchalanganda 17,15 kJ (4,1 kkal) energiya ajralib chiqadi. biroq organizm asosiy energiya Suvstratlari bo`lgan Uglevodlar va yog`lar etishmobchiligini sezgan hollardagina oqsillarni energiya manvai sifatida ishlatiladi. • 5. Struktura funksiyasi. Odam tanasining ko`pgina qismini 20 % oqsillar tashkil qiladi. barcha organlar va to`qimalar, miqdori va xossasi bilan farqlanadigan oqsillarga ega. Agar muskul va jigarda 22 % oqsil bo`lsa, miyada 11 %, yog` to`qimasida esa 6 % bo`ladi. Terining shox qatlami, soch va tirnoqlar keratinlar deb atalgan ma’lum oqsillardan tuzilgan, miozin va oktin muskullarda uchraydi. Al’bumin, globulin, gemoglobin va boshqalar qonda aylanib yuradi. • 6. Himoya funksiyasi. Ebolyusiya dabomida hayvonlar organizmlari tashqi muhitning noqulay faktorlariga va ichki muhit doimiyligining buzilishlariga qarshi xilma–xil himoya mexanizmlarini ishlab chiqqan. • Masalan, teri organizmni temperaturaning keskin o`zgarishlaridan, quyosh radiasiyasidan saqlab turadi. • Organizmga kirgan vakteriyalarni, yog` va oqsillarni yuksak spesifiklik bilan bog`laydilar, parchalaydilar, zararsizlantiradilar. Qon tarkibidagi immunoglobulin oqsili qonga kirgan virus va vakteriyalarni sezadi, ularni aniqlaydi va zararsizlantiradi. SHu oqsillar etishmasligi esa SPID kasalligiga olib keladi.

XULOSA • 1.Men oqsillar mavzusini o`rganish davomida ularhaqida ko`p tushunchalarga ega bo`ldim jumladan ularning sinflanishi, tuzulishi kimyoviy tarkibi haqidagi malumotlarga ega bo`ldim. • 2.Ushbu mavzudagi oqsillarga xos reaksiyalarni qisman bajarib ko`rib ularni ajratib olish yo`llarini o`rgandim. • 3.Ushbu taqdimot ishini bajarish davomida adabiyotlardan foydalanishni, kompyuterdan foydalanishni o`rgandim.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI • 1. A.Abdusamatov, R.Mirzayev, R.Ziyayev Organik kimyo Akademik litsey va kasb hunar kollejlari uchun “ O`qituvchi” Toshkent -2011 • 2. S.Masharipov, I.Tirkashev Kimyo Akademik litsey va kasb hunar kollejlari uchun “ O`qituvchi” Toshkent -2008 • 3. M.V.Ermolayev.”Bioloik ximiya” • 4. G.S.Aripova, F.G.Po’latova “Biokimyo va biokimyoviy tekshirish usullari”. • 5. G. S. Aripova, N. S. Nazarova “ Klinik laboratoriya tekshirish usullari” • 6. Internet ma’lumotlari

O'xshashlar

Oqsillar 2

Oqsillar 4

Oqsillar 2

Oqsillar denaturatsiyasi va uning biologik ahamiyati

Oqsillarning tuzilishi, xossalari va funksiyalarining xilma-xilligi