logo

Oqsillar va aminokislotalar almashinuvi. Siydikchilni hosil bo’lishi

Yuklangan vaqt:

29.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

13550.841796875 KB
Oqsillar va aminokislotalar almashinuvi. Siydikchilni hosil bo’lishi Кўриб чиқиладиган саволлар 1.Оқсилларнинг аҳамияти, организмда уларнинг динамик ҳолати. 2.Оқсилларнинг биологик қиймати, азот баланси. 3.Хлорид кислотасининг ошқозонда ҳосил бўлиши, аҳамияти ва меёрий кўрсаткичлари. 4.Оқсилларнинг ҳазмланиши. Экзо- ва эндопептидазалар, уларнинг спецификлиги. 5.Аминокислоталарнинг ичакларда чириши ва ҳосил бўлган токсик моддаларнинг зарарсизлантирилиши Организмда бир кунда 400 гр оқсил синтезланади ва шунча парчаланади. • Организмга оқсил ҳайвон ва ўсимлик маҳсулотлари таркибида қабул қилинади. • Гўшт, тухум, балиқ, жигар, сут, пишлоқ ва бошқалар. • Нўхот, мош, ловия, соя, гречиха ва бошқалар. Азот баланси Азот баланси - организмга овқат билан қабул қилинган азот ва унинг азот алмашинувининг охирги маҳсулотлари сифатида организмдан чиқарилиши ўртасидаги миқдорий фарқни кўрсатади. Унинг уч тури тафовут этилади: мусбат, манфий ва азот мувозанати Оқсилнинг меёрий суткалик миқдори Ақлий меҳнат, ўртача физик иш бажарувчи, 2500 ккал энергия сарфловчи катта ёшдагилар учун оқсил меёри 100-120 гр. Оқсилсиз парҳезда организмда 23 гр оқсил парчаланади. 30-45 гр. оқсил физиологик минимумни ташкил этади. Бунда азот мувозанати вужудга келиши мумкин. 12 ёшгача бўлган болаларга 1 суткада 50-70 г оқсил қабул қилиш етарли. Оқсилларнинг биологик қиймати У боғлиқ: 1. Оқсилнинг аминокислота таркибига 2. Организмда ўзлаштирилиш даражасига  Хлорид кислотанинг аҳамияти 1.Кучли кислотали шароит ҳосил қилади (рН 1,5-2,5) 2.Бактериоцид хусусиятга эга 3.Оқсилларни денатурациялайди 4.Оқсилларни бўктиради 5.Пепсиногенни фаоллайди • Пепсин ароматик аминокислоталар аминогуруҳи иштирок этган ҳамда ала-ала, ала-сер пептид боғларини узади.      Аминокислоталарнинг сўрилиши • 2 хил усули мавжуд: • 1.фаол транспорт учун талаб қилинадиган энергия биокимёвий реакцияларда хосил бўлади (йуналишли транспорт). • 2.бошқа ташилувчи модда энергияси хисобига бўлади, жумладан Na ионларини хужайрага харакатланишидан. Ошқозонда оқсиллар ҳазмланишининг ёшга боғлиқ ўзига хос томонлари • Кўкрак ёшидаги болалар ошғозонида реннин (химозин) ферменти бўлади, у сутни ивитади. Реннин таъсирида казеиндан гликопептид ажралади ва параказеин ҳосил бўлади. Параказеин кальций ионларини боғлаб олади, сутнинг ошқозондан тез чиқиб кетишининг олдини олади. Оқсиллар oшқозонда тўлиқ пепсин таъсири остида парчаланишга улгиради. Аминокислоталарни ташиш учун 5 специфик транспортерлар мавжуд 1. - нейтрал алифатик аминокислоталар учун; 2. -циклик аминокислоталар учун; 3. -асосий аминокислоталар учун; 4. -кислотали аминокислоталар учун; 5. -пролин учун.   ЭРКИН АМИНОКИСЛОТАЛАР ФОНДИ ҚУЙИДАГИ ЙЎЛЛАР БИЛАН ҲОСИЛ БЎЛАДИ: • Экзоген оқсилларни парчаланишидан. • Эндоген оқсилларни парчаланишидан. • Бошқа бирикмалардан аминокислоталар синтези орқали. ЭРКИН АМИНОКИСЛОТАЛАР ФОНДИНИ САҚЛАШДА ЖИГАР МУҲИМ РОЛЬ ЎЙНАЙДИ: • Экзоген аминокислоталарни тўқималарда тақсимланиши. • Тўқима ва плазма специфик оқсилларини синтези. • Азот тутувчи бирикмалар синтез: пурин ва пиримидин нуклеотидлари, креатин, сийдик кислотаси, НАД ва бошкалар). • Алмаштириб бўладиган аминокислоталар синтези. • Аминокислоталар трансаминланиши ва тақсимланиши, эркин аминокислоталар фондини ҳосил қилиш. • Аминокислоталарни СО 2 , Н 2 О и NH 3 гача парчаланиши.   • Аминокислоталарни сарфланиш йўллари: • а) оқсил ва пептидлар синтезига; • б) азот сақловчи оқсил бўлмаган бирикмалар синтезига (никотинамид, КоА, фолат кислота, адреналин, норадреналин, ацетилхолин); • в) аминокислоталар углерод скелетидан углеводлар синтезига; • г) аминокислоталар углерод скелети ацетил қолдиғидан фойдаланиб липидлар синтезига; • д) охирги маҳсулотларгача оксидланиш.  АМИНОКИСЛОТАЛАР КАТАБОЛИЗМИ: • 1. Аминокислоталар NH 2 -гуруҳининг ўзгариши (дезаминланиш ва трансаминланиш); • 2. Аминокислоталар СООН-гуруҳининг ўзгариши (декарбоксилланиш); • 3. Аминокислоталар углерод скелетининг ўзгариши. 1 ва 2 йуллар умумий бўлиб, 3-йўл - спецификдир. Трансаминланиш реакцияларининг биологик аҳамияти • Трансаминланиш реакциялари ёрдамида аминокислоталар биосинтези • Дезаминланиш йўли билан аминокислоталарнинг парчаланиши • Углевод ва аминокислоталар алмашиниш йўлларини интеграциялайди • Баъзи специфик моддалар синтезида иштирок этади (сийдикчил, Y -аминомой кислотаси ва бошқалар) Трансаминазалар фаоллигини аниқлашнинг клиник аҳамияти. • Трансаминазалар турли тўқималарда кенг тарқалган, кон зардобида эса унинг фаоллиги паст, бу аъзо ва тўқималардаги органик ва функционал ўзгаришлар ҳақида фикр юритишга имкон беради. Клиникада АлАТ ва АсАТ фаоллиги аниқланади. • Қон зардобидаги АлАТ фаоллиги меёрида – 0,16- 0,68 мкмоль/мл.соат. Унинг фаоллигининг ортиши инфекцион гепатит учун хос. • Қон зардобида АсАТ фаоллиги меёрда – 0,1-0,45 мкмоль/мл.соат. Унинг фаоллигининг ортиши инфаркт миокард учун хосдир (3-5 соатдан кейин фаоллиги 20-30 маротаба ортади). Биринчи сутканинг охирида иккала трансаминазанинг фаоллиги энг юқори бўлади ва 2-3 суткадан бошлаб, касаллик асоратсиз кечганда,пасаяди. • де Ритис коэффициенти - АсАТ/АлАТ мееёрда 1,33-0,4га тенг. Инфекцион гепатитд пасаяди, инфаркт миокардда - ортади. • Аминокислоталарнинг дезаминланиши – аминокислоталар NH 2 гурухини аммиак (NH 3 ) холатида ажралиши. Дезаминланишнинг 4 тури тафовут этилади: • а) кайтарилиш йули билан дезаминланиш R-CH(NH 2 )-COOH + 2H → R-CH 2 -COOH + NH 3 • б) гидролитик дезаминланиш R-CH(NH 2 )-COOH + HOH → R-CH(ОН)-COOH + NH 3 • в) ички молекуляр дезаминланиш R-CH(NH 2 )-COOH → R-CH=CH-COOH + NH 3 • г) оксидланиш билан борувчи дезаминланиш R-CH(NH 2 )-COOH + 1/2O 2 → R-C(=О)-COOH + NH 3 Оксидланиш билан борувчи дезаминланиш • Одамларда ва ҳайвонларда дезаминланиш асосан оксидланиш йўли билан боради. • 2 тури фарқланади: • Бевосита дезаминланиш. • Билвосита дезаминланиш (трансдезаминланиш). • L- ва D-аминокислоталарнинг бевосита дезаминланиши пероксисомаларда оксидазалар иштирокида боради. Бу оксидазаларнинг коферментлари бўлиб L- аминокислот учун ФМН, • D-аминокислоталар учун эса – ФАД ҳисобланади.  Билвосита оксидланувчи дезаминланиш – аминокислоталар дезаминланишининг асосий йўлидир. • У 2 босқичда боради: • 1 – трансаминланиш. Барча аминокислоталар альфа-кетоглутар кислота билан трансаминазалар иштирокида реакцияга кириб, глутамат хосил килади. • 2 – глутаматдегидрогеназа иштирокида глутамин кислотасининг дезаминланиши. • Глутаматдегидрогеназа тўқималарда кенг тарқалган, унинг коферменти НАД+ (ёки НАДФ+). Глутамат- дегидрогеназаАминотрансфераза Аминотрансфераза Глутамат- дегидрогеназаα- Кетоглутарат α- Амино- кислота α- Кето- кислота Глутамат α- Кетокислота α- Амино- кислота α- Кетоглутарат Глутамат NH3 + NADH NAD +Катаболизм аминокислот Синтез аминокислот Аминокислоталарнинг декарбоксилланиши • Аминокислота молекуласидан СООН гуруҳини СО 2 холатида ажралиб чиқишига аминокислоталарнинг декарбоксилланиши деб айтилади. Бу реакциялар натижасида физиологик фаолликга эга биоген аминлар ҳосил бўлади. • Тирозин, триптофан, 5-окситриптофан, валин, серин, гистидин, глутамат и гамма- оксиглутамат, 3,4-оксифенилаланин, цистеин, аргинин, орнитин, S-аденозилметионин декарбоксилланишга учрайди.  Декарбоксилланиш турлари: • 1. альфа-декарбоксилланиш – ҳайвон тўқималари учун хос. • 2. омего-декарбоксилланиш –микроорганизмлар учун хос. • 3. декарбоксилланиш билан трансаминланиш . • 4. икки молекуланинг конденсацияланиши йўли билан декарбоксилланиш. Бу реакцияда сигма-аминолевулен кислотаси, сфинголипидлар, биотин хосил бўлади. Гистаминнинг ҳосил бўлиши ва унинг аҳамияти • Гистамин гистидиннинг декарбоксилланиши натижасида ҳосил бўлади. • артериола ва капиллярларни кенгайтиради, натижада қон босимини пасайтиради; • Капиллярлар ўтказувчанлигини оширади; • Мия қон томирларининг кенгайиши ва қон суюқ қисмининг ажралиши натижасида мияда гипертензия ва бош оғриғи вужудга келади; • Бронхлар силлиқ мушагининг қисқариши ва бронхоспазмнинг ривожланиши; • Ошқозон шираси ва сўлак ҳосил бўлишининг кўпайиши. Биоген аминларнинг аллергик реакциялар ривожланишидаги роли. • Антиген билан сенсибилланганда семиз хужайралардан гистамин ажралади, у аллергик реакциялар и анафилактик шок ривожланишида иштирок этади. Даволаш учун антигистамин препаратлардан фойдаланилади: • санорин, • пипольфен, • димедрол, • глюкокортикоидлар • кларитин. • L-цет  • Серотонин 5-окситриптофаннинг декарбоксилланиши натижасида хосил бўлади. • Физиологик роли: • Қон томирларни торайтиради ва артериал гипертензия ривожланади; • терморегуляция, нафас системаси фаолиятининг бошкарилиши, коптокчалардаги фильтрация; • МНС медиатори; • аллергик реакциялар, демпинг-синдром, ҳомиладорлар токсикози, карциноид синдром ва геморрагик диатезлар ривожланишида иштирок этади. • Гамма-аминомой кислота (ГАМК) мия тўқимасида глутаматдан глутаматдекарбоксилаза иштирокида хосил бўлади • Бош ва орқа мия синапсларида ГАМК ва глицин миқдори кўп бўлади. Улар нейронларда нерв импульслари ўтказилишининг тормозланишини таъминлаб берадилар. Биоген аминларнинг зарарсизланиши • Биоген аминларнинг зарарсизланиши оксидланувчи дезаминланиш йўли билан моноаминооксидаза (МАО) ва диаминооксидаза (ДАО) иштирокида боради ва альдегид ҳамда аммиак хосил бўлади. • МАО - коферменти ФАД, митохондрия ташқи мембранасида жойлашган, бирламчи, иккиламчи ва учламчи аминларнинг зарарсизланишида қатнашади. • ДАО – коферменти пиридоксальфосфат, цитоплазмада жойлашган, гистамин, путресцин, кадаверин ва қисман алифатик аминлар зарарсизланишида қатнашади.  • R-CH 2 -NH 2 + ФАД → R-CH=NH + ФАДН 2 • R-CH=NH + H 2 O → R-COH + NH 3 • R-COH + 1/2O 2 → R-COOH • Ҳосил бўлган альдегидлар альдегиддегидрогеназа иштирокида органик кислоталаргача оксидланади.