Hujayra nazariyasi va uning ahamiyati - Biologiya - Slaydlar

Hujayra nazariyasi va uning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

225.283203125 KB

Ko'chirib olish

Hujayra nazariyasi,uning ahamiyati  Hujayra nazariyasi biologiya fanida eng buyuk kashfiyotlardan hisoblanadi. . 1939 yilda I.Myullerning shogirdi nemis zooligi T.Shvanning ‘‘Hayvon va o'simliklarning o'sishi va tuzilishining munosibligiga doir mikroskopik tadqiqot’’ chiqdi. Bu kitobda hujayra nazariyasining asoslari, to'qimani hujayralardan tashkil topganligi, hujayralar umumiy rivojlanishi prinsipiga ega ekanligini, har bir hujayra mustaqil rivojlanishi mumkinligini ko'rsatib o'tdi. Hujayra nazariyasi ochilgan davrdan boshlab, hujayraning mikroskopik tuzilishini o'rganish rivojlana boshladi va bu bilan sitologiya faning rivojlanishiga ham asos solindi.

1838–1839-yillarda nemis olimlari botanik M. Shleden va zoolog T. Shvann organizmlarning hujayra tuzilishi to‘g‘risidagi hamma to‘plagan ilmiy ma’lumotlarni umumlashtirib, tahlil qilib hujayra nazariyasini yaratdilar (1-rasm). O‘sha paytdagi yaratilgan hujayra nazariyasining asosiy qoidalari tubandagilardan iborat: 1. Hujayra hamma tirik organizmlarning asosiy tuzilish birligi hisoblanadi. 2. Hamma hujayralarda kimyoviy tarkibi va umumiy hayotiy jarayonlari tomondan o‘xshash. 3. Hujayraning hosil bo‘lishi o‘simlik va hayvon organizmla- rining o‘sishi, rivojlanishi, takomillashishini ta’minlaydi .

HUJAYRA HAQIDA MA’LUMOT  Hujayralarning tuzilishi, takomillashuvi va funksiyasini o'rgatadigan fanni-Sitologiya deyiladi. Hujayra (lotincha cellula, yunoncha-cytos) deb, odam, hayvon va o'simlik organizmlarining tuzilishlarini, funksiyalari va rivojlanishlarini negizini tashkil qilgan, sitoplazma va yadrodan tashkil topgan tirik sistemaga aytiladi. Hujayralarning o'ziga xos xususiyatlari butun tirik organizmlarning hayoti davomida moddalar almashinuvida ishtirok etib, yangi hujayra hosil qilib uzluksiz yangilanib turishidir.  Hayvon va odam organizmida hujayralardan tashqari hujayra oraliq modda va simplast mavjud bo'lib, simplast - hujayrasiz strukturadir. Uning tarkibida bir necha o'nlab yadrolar bo'lib, hujayraning qo'shilishidan hosil bo'lgan. Bunga ko'ndalang-targ'il mushak tolalari, yo'ldosh epiteliysining sinsitotrofoblast qavati va boshqalar kiradi.  Hujayralararo modda hujayralar orasida joylashgan bo'lib, suyuq holda yoki dirildoq yoxud zich konsistensiyaga ega bo'lgan asosiy modda va turli tolalardan tashkil topgan.  Odam va hayvon organizmidagi hujayralarning razmerlari va shakllari, tuzilishlari turli tuman bo'lib, ularning funksiyalariga bog'liqdir.  Masalan: Epiteliy hujayralari bir-biriga yaqin plast hosil qilib joylashganligi sababli ma'lum shaklga ega, mushak hujayralari esa uzun duksimon shaklda bo'ladilar. Impuls o'tkazuvchi nerv hujayralari esa uzun- uzun o'simtalarga ega bo'ladilar. Odam va sut emizuvchi hayvonlarning hujayralari 7 mkm (mikrometr)dan 200 mkmgacha bo'ladi. Odam organizmida o'rtacha 1014 hujayralar mavjuddir. Barcha tirik organizmlar bir hujayrali va ko'p hujayralilarga bo'linadilar

Har bir hujayra hujayra qobig'i (sitolemma) sitoplazma va yadrodan tashkil topgan. Himyoviy analiz orqali hujayra takibida atmosfera va yer qobig'ida keng tarqalgan moddalar borligi aniqlangan. Odam organizmining 96%- 4 xil elementlardan: uglerod, vodorod, kislorod va azotdan tashkil topgandir. Kalsiy, fosfor, kaliy va oltingugurt esa odam tanasining-3%ni tashkil qiladi. Oz miqdorda natriy, xlor, yod, temir, magniy, mis, marganes, kobalt, ruh va boshqa mikroelementlar ham bo'ladi. Hujayralarning hayotiy hususiyatlari, ularning tarkibidagi oqsilga bog'liqdir. Hujayra qo'yidagi ximiyoviy komponentlardan tuzilgan. Oddiy va murakkab oqsillar, fermentlar, ёg'lar, uglevodlar (karbon suvlar, suv va neorganik tuzlar). Shunday qilib, hujayra murakkab ximiyoviy tuzilishga ega bo'lib, uning tarkibidagi moddalar doimiy harakatda bo'ladi va bu harakat uning modda almashinuvi bilan ifodalanadi Hujayraning assoy tarkibiy qismiga hujayra qobig'i, sitoplazma va yadro kiradi Hujayra tashqi muhitdan sitoplazmatik membrana- parda (hujayra qobig'i) bilan ajralgan bo'lib, yadrodan tashqari hujayra ichidagi tuzilmalarning hammasi sitoplazma deb nomlanadi

A). Hujayra ustki yuzasining maxsus strukturalariga mikrovorsinkalar, kipriklar misol bo'ladi. B). Qo'shni hujayralar yon yuzasidan maxsus tuzilmalar, oddiy va zich birikishlar, desmosomalar tirqishli tutatishlar, sinapslar va sinaptik birikishlar, interdegitasiyalar kiradilar. V). Bazal plazmatik membrananing maxsus tuzilmalari: burmalar, gemidesmasomalar va boshqalar . Hujayrani dastlab ingliz olimi R. Guk 1665 yilda kashf etgan. U buzina o‘simligining qoplovchi to‘qimasi – probkani ko‘rayotib, unda bo‘shliqlarni kuzatdi va ularni “kletka” deb atadi.

O'xshashlar

Hujayrani o‘rganish tarixi va hujayra nazariyasi

Hujayra biologiyasi. Sitologiyaning rivojlanish bosqichlari. Hujayra taʼlimoti. Shvanning hujayra nazariyasi

Hujayra patalogiyasi va uning kelib chiqish sabablari

Hayotning hujayra darajasi va uning o’ziga xos jihatlari

Oqsillar denaturatsiyasi va uning biologik ahamiyati