logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Astronomiya
  4. Galaktika

Galaktika

Yuklangan vaqt:

13.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1521.779296875 KB
Ko'chirib olish
Galaktika • Galaktika  (yun. Galaktikos — sutli, sutsimon) — umumiy oʻzaro tortishish kuchi bilan bogʻlangan hamda Quyoshni ham oʻz ichiga olgan 200 mlrd.dan ortiq yulduzning ulkan gravitatsion sistemasi. G.da yulduzlardan tashqari yulduzlararo muhit — gaz, chang va turli mayda kosmik zarralar ham bor. Umumiy koʻrinishi jihatidan mashhur Andromeda tumanligi bilan deyarli bir xil, oʻlchami jihatdan esa undan sezilarli farq qiladi. Diametri taxminan 30 ming parsek (pk); 1 pk=206264,8 astronomik birlik (a.b.)=3,2615 yorugʻlik yili (yo.y.)=30,8561015 m; umumiy massasi taxminan 2–1041 kg (10y ta Quyosh massasiga teng). Quyoshga yaqin atrofda zichligi ~4-10"21 kg/ m3. G.ning oʻzbek tilidagi nomi Somon yoʻli, chunki qadimdan yulduzlar maʼlum bir tekislikka (G. ek-vatoriga) nisbatan zich joylashib olganligi kuzatilgan boʻlib, ota-bobolarimiz uni arava ketidan toʻkilib borgan somondan hosil boʻlgan yoʻlga, yunonlar esa yerga toʻkilgan sutga oʻxshatganlar. • Yunon faylasufi Demokrit Somon yoʻli son- sanoqsiz yulduzlardan iborat deb taxmin qilgan edi. Shunday ekanligini birinchi boʻlib G. Galiley isbotladi (1610). Ingliz astronomi V. Gershel 18-asrda G.ni izchil oʻrgana boshladi. Keyinchalik uni jahondagi koʻp olimlar oʻrganishdi va G.ning yangi- yangi qirralarini aniqlashdi.   • Galaktikalarda turli miqdorda  yulduz tizimlari ,  klasterlari  va  yulduzlararo bulut  topiladi. Ushbu jismlar orasida siyrak gaz- chang va  kosmik nurlar  boʻladi. Qora modda aksariyat galaktikalarning  massasining  90 %ini tashkil etishi taxmin qilinadi. Kuzatuvlar shuningdek deyarli barcha galaktikalar markazida oʻta katta  qora tuynuklar  borligidan dalolat bermoqda. Somon Yoʻli markazida kamida bitta shunday jism mavjud. • Galaktikalar tarixan ularning shakliga binoan turkumlarga ajratilgan. Keng tarqalgan shakl  elliptik galaktikadir , uning profili  ellipsni eslatadi.  Spiral galaktikalar  esa  spiralsimon disk shaklidadir. Noaniq yoki gʻayrioddiy shakllilar  notoʻgʻri galaktika  deyiladi, bunday shaklga ular qoʻshni galaktikalar taʼsiri tufayli kelgan. • Kuzatiladigan  olamda  170 milliarddan (1,7 × 10 11 ) ortiq galaktika mavjud.Aksariyat galaktikalar diametri 1 000 - 100 000 parsek  va bir-biridan millionlab parsek (megaparsek) uzoqlida joylashgan. Galaktikalararo fazo  juda siyrak gazdan (~1  atom /m 3 ) iborat. Koʻpchilik galaktikalar  galaktika guruhlariga  yigʻilgan, ular esa oʻz navbatida  superklasterlarga  toʻplangan. Eng katta miqyosda galaktikalar  iplarga  jamlangan va nihoyatda keng  boʻshliq  bilan oʻralgandir • Galaktikagadi va undan tashqaridagi obyektlargacha bo’lgan masofani aniqlash uchun ko’pincha  M=m+ 5-5lg r  formula ishlatiladi. Bizdan o’ta uzoqlashgan sharsimon to’dalar va yaqin galaktikalar (20-30 million yorug’lik yil chegarasida) gacha masofalar bu yulduzli sistemalarda absolyut kattaliklar va ravshanliklari o’zgarish davrlari orasida bog’lanishlar mavjud bo’lgan sefeidlar kuzatilganda aniqroq topiladi. • Juda olisdagi (>100 million yorug’lik yili) galaktikalargacha bo’lgan masofa Habbl qonuniga asosan aniqlanadi: galaktika bizdan qanchalik uzoq bo’lsa, uning tezligi shuncha katta bo’ladi: • v= H•R , bu yerda Н – Habbl doimiysi, uning zamonaviy qiymati Н[50; 100] km/(sek . Mps) intervalda joylashgan. Turli usullar yordamida topilgan qiymatlarining o’rtachasi 71 km/(sek . Mps) ni bersada, quyida masalani tez va kerak bo’lsa og’zaki yechish maqsadida shartli ravishda H=100 km/(sek . Mps) deb olish mumkin. • ​Doim koinot koinot deymiz. Koinot o'zi qayerdan boshlanadi?Kosmosning aniq boshlanish chegaralari bo'lmasa ham bir necha tashkilotlar ma'lum balandliklarni ochiq koinotning boshlanish chegaralari qilib olishgan. Masalan, Xalqaro Aviatsiya Federatsiyasi uchun bu dengiz sathidan 100 km balandlikda (Karman chizigʻi), chunki shu chegaradan balandroqda samalyotlar uchishi texnik jihatdan imkonsiz.Shunchaki, atmosferaning tarkibiga qarab hulosa qiladigan bo'lsak, ba'zi olimlar yer sirtidan 118 km balandlikni kosmosning boshlanish chegarasi deb qabul qilgan.Mundeey o'ylab qarasa kosmos unchalik uzoq emas. Agar osmonga qarab ketgan vertikal yo'l bo'lganida 118 kmni bo'sib o'tish uchun mashinada o'rtacha 1-1.5 soat vaqt ketar edi!Qiziqarli ilm-fan faqat �� https://t.me/nega_unday • Galaktikalar hukmdori. Agar ayni damda Borliqning bizga ma’lum qismidagi barcha galaktikalarni ya’ni 2 trillion galaktikani Yer aholisi o’rtasida bo’lib oladigan bo’lsak, har birimiz deyarli 266 ta galaktikaga ega bo’lamiz... va har bir galaktikada 500milliard yulduz bor deb hisoblasak, 133 trillion yulduzga va taxminan o’shandan 4-5 barovar ko’proq planetalarga ega bo’lamiz. Boy ekanmizda. Ammo xursand bo’lmang, ularga hech qachon yetib borolmaysiz. Yetib borolsayiz ham, o’sha galaktikada yashovchi mavjudotlar sizni mulkdorligingizni tan olmasa kerak.Balki o’zga galaktikaliklar allaqachon shu tarzda Kosmosni bo’lib olishgandir. Balki bizni galaktikani allaqachon qanaqadir o’zga sayyoraliklar imperiyasi o’zicha o’z mulkiga aylantirgandir va biz bundan butkul bexabardirmiz...[ hahaha, shunchaki xayol. ]

O'xshashlar

Galaktika
Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi
Somon yo’li - shimoliy qutbi
Yulduzlar
Quyosh va osmon jismlari